خرید سامانه هشدار پیش‌هنگام زلزله در حد بودجه برای خرید یک تا دو آپارتمان معمولی در مرکز تهران است!

مهدی زارع، استاد پژوهشکده زلزله شناسی، طی یادداشتی برای روزنامه اعتماد نوشت: عصر جمعه با رخداد پسلرزه با بزرگای 4.3 در 16 کیلومتری جزیره کیش در خلیج‌فارس چهلمین زمین‌لرزه خوشه‌ای در ساحل خلیج‌فارس از حدود 55 ساعت قبل ثبت شد.

رخداد زلزله با بزرگای 5.3 در شرق جزیره کیش در بامداد 25-3-1401 ساعت 10:36 صبح با وقوع پیش‌لرزه و پسلرزه‌های متعدد موجب نگرانی و هراس مردم -به ویژه در ساختمان‌های بلندمرتبه در جزیره کیش- شده است.

وقوع زمین‌لرزه در منتهی‌الیه جنوبی رشته کوه‌های زاگرس و در سواحل جنوبی و محدوده جزایر خلیج‌فارس با تراکم کم ایستگاه‌های لرزه‌نگاری در جنوب ایران، عمدتا با خطا در تعیین محل و بزرگا همراه است. نمونه‌ای در خطا در اعلام محل دقیق زلزله در زمین‌لرزه 23 آبان 1400 فین بندرعباس، دیده شد و خطای دیگر در اعلام سریع اندازه و محل رخداد زمین‌لرزه 25 خرداد 1401 شمال‌شرق جزیره کیش دیده شد. 

برای راه‌اندازی سامانه هشدار پیش‌هنگام طی 12 سال گذشته تلاش کرده‌ایم. هزینه‌های اولیه آن در حد بودجه برای خرید یک تا دو واحد آپارتمان معمولی در مرکز تهران است! طی 12 سال گذشته هزاران واحد آپارتمان ساخته و فروخته و خریده شده، ولی هنوز بودجه برای سامانه هشدار پیش‌هنگام زلزله اختصاص پیدا نکرده است!  سواحل جنوبی ایران و جزایر خلیج‌فارس و تنگه هرمز می‌توانند شروع خوبی برای ایجاد سامانه‌های هشدار پیش‌هنگام به صورت پایلوت برای کل کشور‌مان باشند. متاسفانه پیشرفت‌مان بسیار کند بوده است. از وی دیگر در صورت فعال شدن گسل‌های نزدیک تهران زمان کوتاهی -در حد چندین ثانیه تا ۱۰ ثانیه- برای ارایه هشدار برای فعال شدن سامانه‌های ایمنی شهری دراختیار خواهیم داشت، راه‌اندازی سامانه‌های هشدار پیش‌هنگام و واکنش سریع در تهران به همین دلیل مفید است.

این سامانه‌ها برای هشدار پیش‌هنگام در برخی کشورها مانند ژاپن از سال ۲۰۰۷ در سطح ملی (پس از اجرای یک برنامه مطالعاتی و اجرایی هفت ساله) و تایوان (از سال ۲۰۱۳) با ارایه هشدار به همه مردم راه‌اندازی شده است. در بعضی کشورهای در حال توسعه، این کار برای ایمنی سامانه‌های حساس مانند شبکه گاز و مترو (و نه برای شهروندان) راه‌اندازی شده است، مانند ترکیه (برای شهر استانبول) با ۲۴۰ ایستگاه (که اکنون به ۴۵۰ ایستگاه توسعه یافته است)، رومانی (حدود ۱۱۰ ایستگاه) و از سال ۱۹۹۰ در شهر مکزیکوسیتی زلزله تهدید مهمی برای مناطق شهری واقع در مناطق زلزله‌خیز محسوب می‌شود و استقرار سامانه‌های هشدار پیش‌هنگام، رویکرد مناسبی برای کاهش تلفات جانی و خسارات مالی در چنین مناطقی است.

هشدار پیش‌هنگام زلزله، پیش‌بینی زلزله نیست، عملا از هشدار پیش‌هنگام پس از وقوع زلزله و با استفاده از فاصله زمانی بین رسیدن موج‌های اولیه و ثانویه زلزله، به صورت برقراری یک سامانه خودکار استفاده می‌شود. فاصله کانون زلزله از محل یا محدوده‌ای که قصد داریم برای آن هشدار پیش‌هنگام ارسال کنیم، بسیار مهم است؛ برای مثال اگر محل وقوع زلزله در حدود شهر دامغان با فاصله هوایی حدود ۳۰۰ کیلومتری شرق تهران باشد تا رسیدن موج ثانویه به تهران حدود یک دقیقه فرصت برای ارایه هشدار به مردم تهران داریم.  همواره و در تمام دنیا نگرانی اولیه آن است که اگر هشدار پیش‌هنگام وقوع زلزله‌ای که در ثانیه‌های دیگر امواج مخربش خواهد رسید، مستقیم دراختیار عموم مردم گذاشته شود، خسارت‌های ناشی از آشتفتگی عمومی، از خسارت‌های خود زلزله نیز فراتر رود، به همین دلیل است که در بسیاری از کشور‌ها در گام اول سراغ هشدار پیش‌هنگام خودکار فقط برای دستگاه‌های حساس و تاسیسات زیربنایی (مانند شبکه گاز) می‌روند، مانند کاری که در استانبول ترکیه کرده‌اند؛ اما می‌بینیم که در ژاپن، تایوان و اکنون کالیفرنیا، ارایه هشدار را به عموم مردم انجام می‌دهند. وقت آن است که موانع بروکراتیک را کنار بزنیم و کشور ما نیز که هم نیروی متخصص مسلط به این فناوری و هم زیرساخت فنی لازم را دارد، به این انقلاب فناورانه، حتی در حد استفاده از گوشی‌های تلفن همراه به عنوان «شهروند- لرزه‌نگار» بپیوندد. کاری که در حدود چهار سال قبل پیگیری‌ها و طراحی اولیه‌اش را در همین ایران خودمان انجام دادیم، ولی هنوز پیشرفت عملیاتی حاصل نشده است.