علت امکان وجود سم آفلاتوکسین در برخی محصولات کشاورزی

غزل لطفی_ موضوع پسماند و امحای اصولی آن از مواردی است که در تمام کشورهای جهان با شدت و ضعف در حال اجرا است. کاهش پسماند دفنی به روش‌های مختلف باعث کاهش آسیب‌های بهداشتی و زیست‌محیطی می‌گردد و دفن غیر اصولی و پردازش‌نشده زباله، پیامدی جز انتشار آلودگی به محیط زیست و مخاطرات بهداشتی ندارد. به همین علت نیز جامعه اروپا دفن پسماندهای پردازش‌نشده را تا سال ۲۰۳۰، زیر 10درصد تصویب کرده است که تا امروز ۶ کشور آلمان، سوئد، بلژیک، هلند، دانمارک و اتریش به این هدف رسیده‌اند و سایر کشورها به‌ویژه شرق اروپا با اجرای برنامه‌های مختلف پردازش و تولید انرژی (زباله‌سوز هاضم بی‌هوازی کمپوست اصولی و بازیافت) با سرعت‌های متفاوتی به سمت این هدف در حرکت هستند.

یکی از مواردی که به کاهش زباله‌های دفنی کمک چشمگیری می‌کند بازیافت اجزای خشک و ارزشمند زباله و تولید کمپوست است. اما باید درنظر داشت در فرآیند تولید کمپوست با توجه به اینکه با میکروارگانیسم‌ها سر و کار داریم، علاوه بر انتخاب صحیح فناوری تولید کمپوست، بهره‌برداران آموزش‌دیده نیز مورد نیاز است. هدف اصلی از تولید کمپوست کاهش حجم زباله دفنی و آلایندگی محیط‌زیست است که اگر اصولی انجام نشود نه تنها به کاهش آلودگی‌های حاصل از پسماند کمک نکرده بلکه باعث افزایش انتشار عوامل بیماری‌زا و بروز بیماری‌های صعب‌العلاج در صورت استفاده از کمپوست تولیدی خواهد شد.

جواد نصیری کارشناس ارشد حوزه پسماند در این باره به «اعتماد» گفت: در حال حاضر در کشورهای اروپایی از کمپوستی که در محیط بسته و کاملا بهداشتی تولید می‌شود، پس از افزودن مواد آلی و رعایت استانداردهای سختگیرانه، به عنوان کود استفاده می‌شود. همچنین باید در نظر داشت در کشورهای اروپایی کمپوستی که از زباله مخلوط تهیه می‌شود فقط در موارد خاص مانند پوشش‌دهی روزانه محل دفن استفاده می‌شود و حتی مناسب پوشش‌دهی دفن نهایی یک دفنگاه زباله نیست، چون امکان انتشار آلودگی دارد (منظور از زباله مخلوط، زباله‌ای است که در مبدا تفکیک نشده و در مراکز بازیافت تفکیک می‌شود و زباله خشک با مواد ‌تر و فسادزا آلوده شده است). اما متاسفانه در برخی موارد مواد ارزشمند و خشک زباله مخلوط که در مراکز دفن زباله یا مخازن ذخیره کنار خیابانی شهری تفکیک شده‌اند در کشور ما در صنایعی مانند تهیه کیسه ‌زباله و بعضا عروسک و اسباب‌بازی و حتی ظروف پلاستیکی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نصیری توضیح داد: در کشورهای اروپایی از سال ۲۰۰۵ استفاده از کمپوستی که از زباله مخلوط تهیه می‌شود ممنوع اعلام شده است، زیرا کمپوستی که از این زباله‌ها تهیه می‌شود حاوی فلزات سنگین است که در تنه و ساقه درختان نفوذ کرده و ذخیره می‌شود و چوب این درختان در صنایعی مانند ساخت لوازم چوبی (مبل و صندلی) مورد استفاده قرار می‌گیرد که در اثر استفاده انسان‌ها، بر سلامتی تاثیرگذار خواهد بود. تنها راه استفاده خاک پوشش دفنگاه است یا باید سوزانده شود.

جواد نصیری در ادامه گفت‌وگو با «اعتماد» در مورد تولید کمپوست در ایران به‌خصوص شهرهای شمالی و ساحلی ایران می‌گوید: اولین موضوعی که باید درنظر گرفت این است که اصولا کمپوست، کود نیست و به عنوان یک بهبود‌دهنده خاک در زمین‌های فقیر (کم بودن هوموس و ...) مطرح است.

وی تشریح کرد: تهیه کمپوست در شهرهای مختلف به نسبت رطوبت هوا شرایط خاص خود را دارد. درواقع از تکنولوژی که به‌طور مثال در تهران استفاده می‌شود، نمی‌توان در شهرهای ساحلی با رطوبت بالا استفاده کرد. باید در نظر داشت کمپوستی که در شهرهای با رطوبت بالا تهیه می‌شود نیاز به هوادهی و در بعضی فصول حتی گرمادهی در محیط بسته دارد تا کمپوست تثبیت شده و خشک شود و رطوبت باقی‌مانده باعث ایجاد آفلاتوکسین نشود. آفلاتوکسین سم قارچ طبیعی (کپک) است که در محیط گرم و مرطوب رشد می‌کند و با توجه به شرایط آب‌وهوایی، شهرهای نوار ساحلی (شمال و جنوب) مستعد تولید این سم در کمپوست‌های با فرآوری نامناسب هستند. لذا امروزه ما شاهد هستیم که کمپوست تولیدی در مناطق ساحلی کشور چون اولا فناوری منتخب، صحیح نیست و ثانیا بهره‌برداران و کارگران طرح آموزش کافی ندیده‌اند؛ کمپوست حاصله در اغلب ایام سال تثبیت نشده و حاوی این سم خطرناک است و اگر از آن کمپوست در کشاورزی استفاده شود از طریق خاک مستقیما به گیاه نفوذ کرده و با تغدیه انسان‌ها و جانوران از گیاهان و میوه‌های حاصله در واقع این سم وارد بدن انسان‌ها می‌شود؛ البته ممکن است مشکل آفلاتوکسین با گرمادهی در زمان گرانول‌سازی رفع شود ولی جداسازی شیشه و پلاستیک از کمپوست حاصل از زباله‌های مخلوط پرهزینه بوده و عدم جداسازی آنها بر کیفیت خاک‌هایی که از این محصول استفاده می‌کنند تاثیرات مخربی به جا می‌گذارد. شاهد این موضوع، عدم استفاده از کمپوست توسط خود شهرداری‌ها است.

در واقع تولید کمپوست در ایران و به ویژه در شهرهای شمالی ایران برای شهرداری‌ها صرفه اقتصادی ندارد و تولید کمپوست در استان‌های شمالی نیاز به فناوری‌های متفاوت‌تری نسبت به فناوری‌های مورد استفاده فعلی دارد که پرهزینه‌تر هستند. استفاده از کمپوست تولیدی در شهرهای شمالی با روند فعلی تولید کمپوست به صلاح نبوده و می‌تواند برای سلامتی عموم مضر باشد.