آیات شیطانی هتک امر مقدس

عطاءالله مهاجرانی، روزنامه نگار و فعال سیاسی طی یادداشتی برای روزنامه اعتماد نوشت: یکی از کتاب‌های عمیق و جذابی که در نقد رشدی منتشر شده، کتاب راندیپ راناست. عنوان کتاب: هتک امر مقدس است.(۱)  پس از صدور فتوای امام خمینی درباره سلمان رشدی و رمان آیات شیطانی، تفسیر مرحوم آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی که به عنوان موضع رییس مجلس و مجلس از تریبون مجلس اعلام شد، تفسیری دقیق بود. من هم در واقع با اقتباس از همان تفسیر، ساختار کتاب نقد توطئه آیات شیطانی را شکل دادم. رییس مجلس گفت: «آنچه آدم می‌تواند از مجموعه حوادث بفهمد، این است که برنامه‌ریزی شده، سازماندهی شده برای یک حرکت بسیار خطرناک که بدتر از یک نوع جنگ رسمی است. اینها به دنبال ضربه‌ای که بعد از انقلاب اسلامی در ایران خوردند و قدرتی که از اسلام در لبنان و افغانستان دیدند و تحرک بیداری سراسری که در مسلمانان دیدند، در تحلیل‌شان به اینجا رسیدند که مایه اصلی آن تقدس و هاله قداستی است که بر عقاید و مقدسات اسلامی کشیده شده که ذهن مردم اسلامی را همیشه صاف و پاک نگه می‌دارد و به دنیای اسلام نشاط و حرکت می‌دهد.

با جنگ و انواع حیله‌های سیاسی نتوانستند این تقدس را بشکنند، با این شیوه وارد عمل شدند.»(۲)  رحمت و رضوان خداوند، بر استاد استادان مرحوم دکتر عباس زریاب‌خویی، شنیده بودم ایشان کتاب «تاریخ قرآن» نوشته تئودور نولدکه را از زبان آلمانی ترجمه کرده‌اند. به خانه ایشان در اکباتان رفتم و از ایشان خواستم اگر ممکن است، این ترجمه را در اختیار من قرار دهند. گفتند، ترجمه را از بین برده‌اند! پرسیدم چرا؟‌ گفت: «دیدم فرصت و مجال و شاید توانایی نقد کتاب را ندارم. خواننده در استنتاج از کتاب، قرآن به عنوان کتاب مقدس در ذهنش شکسته می‌شود. من نخواستم وسیله انتقال چنین استنتاج یا برداشتی شوم. از طرفی اگر قرآن به عنوان امر مقدس در ذهن مسلمانان مخدوش یا شکسته شد، ما چه چیزی را به جای قرآن قرار می‌دهیم؟»  نکته بسیار مهمی که دکتر زریاب‌خویی بدان توجه داشت و متفطن بود...

همان نکته‌ای است که از دید به اصطلاح مدعیان نواندیشی دینی به کلی مغفول مانده است. بدون اینکه به آثار و لوازم و پیامدهای سخن خود توجه داشته باشند، به مخدوش کردن، قرآن مجید و وحی و نبوت و شخصیت پیامبر اسلام و امامان و مهدویت و فقه و مرجعیت و نهاد روحانیت و فقیهان پرداخته و می‌پردازند. البته این کوشش‌ها راه به جایی نخواهد برد. به تعبیر حسان بن ثابت: 

إِذا هبطت حوران مِن رملِ عالِجٍ

فقولا لها لیس الطریقُ هُنالِکِ

هنگامی که پایش در شنزار رونده گیر می‌کند، به او بگو، اینکه راه نیست!

نویسندگان بزرگ، مثل داستایوسکی، بولگاکف، تولستوی، ارنست همینگوی، ویلیام فالکنر، توماس مان و… همگی با شیدایی و دلدادگی از امر مقدس نوشته‌اند. ببینید در آثار داستایوسکی، مسیح و انجیل چه حضور و موقعیتی دارد. حتی داستایوسکی گفته بود: «من اگر ناگزیر از انتخاب بین حقیقت و مسیح شوم، مسیح را انتخاب می‌کنم!» البته ما باور داریم که مسیح و ابراهیم و محمد و موسی علیهم‌السلام خود از جنس و گوهر حقیقتند و همگی گوهری مشترک دارند. بولگاکف در رمان، «مرشد و مارگریتا» که یکی از زیباترین و فنی‌ترین رمان‌های تاریخ ادبیات جهان است، ببینید، مسیح و مریم در این رمان چگونه می‌درخشند. قیاس کنیم با شخصیت پیامبر اسلام و زنان او، در رمان منحط آیات شیطانی، نوشته سلمان رشدی. رمانی که برای مخدوش کردن امر مقدس، مخدوش کردن قرآن مجید و آیات الهی و شخصیت پیامبر اسلام نوشته شده است. این نکته را هم توی پرانتز بگویم. حنیف قریشی (زاده۱۹۵۴) نویسنده پاکستانی‌الاصل، ساکن انگلستان می‌گفت: «بعد از فتوای آیت‌الله خمینی دیگر هیچ نویسنده‌ای مبانی باور‌های اسلامی و پیامبر اسلام را هتک نکرد!»

البته کاریکاتورها اتفاق افتاد، اما آیات شیطانی چیز دیگری بود.

پی‌نوشت: 

1- Randeep Rana, profaning the sacred ; Salman Rushdie

 Delhi, S.S. Publishers, 2005

مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، جلسه ۷۸، در تاریخ ۲۶ بهمن ماه ۱۳۶۷ ص ۱۹