سد سازی بی‌رویه باعث خشکی دریاچه ارومیه شد

داریوش مختاری کارشناس ارشد مدیریت منابع آبی گفت: پیش از ساخت سدها، یکایک دریاچه‌ها، تالاب‌ها و رودخانه‌های کشور یک بستر شاداب را در یک جغرافیای به نسبت بیابانی پدید آورده بودند. 

به گزارش ایسنا، او در این گفت‌وگو صحبت‌های جالبی را مطرح کرده است که مهم‌ترین بخش‌های آن را در ادامه می‌خوانید.

*از دریچه یک دیدگاه انتقادی، آشکارا می‌توان گفت خشکی دریاچه ارومیه محصول سدسازی‌های بی‌رویه بوده است.

*به دنبال ساخت سدها، تقاضا برای توسعه کشاورزی شدت گرفت و نه تنها این اقدام‌ها زمینه اختلال در نظام حقابه‌بری دریاچه و رودخانه‌ها را پدید آورد بلکه زمینه اختلال اقتصادی و اجتماعی را نیز فراهم کرده است.

*اکنون با افزوده‌شدن حقابه‌بران جدید، نه تنها حقوق پایین‌ دستی‌ها از بین رفته است، بلکه با توجه به وابستگی شدید حقابه‌بران جدید به منابع آب سدها، حل مساله دریاچه ارومیه بسیار بسیار دشوار شده است.

*یک دریاچه آب شور که بیشترین عمق آن ۱۴ متر است به شدت مستعد خشک ‌شدن بوده و چنانچه مرتبا منابع آب شیرین به آن سرازیر نشود به آسانی خشک می شود.

* تراز دریاچه ارومیه در سال ۱۳۷۴ به ۱۲۷۸ متر و در سال ۸۴ به ۱۲۷۴ متر رسید و این میزان در سال ۹۴ به ۱۲۷۰ متر رسید.

*از دیدگاه کمی، سالانه به طور معمول ۵۰۰ الی ۷۰۰ میلیون مترمکعب آب از رودخانه‌ها به دریاچه می‌ریزد تا حقابه ۵.۳ میلیارد مترمکعبی آن تامین شود.

*اگر طرح کاهش ۴۰ درصدی انجام شود، ۲ میلیارد و ۳۰۰ میلیون متر مکعب از حقابه دریاچه تامین می‌شود که ۷۰۰ میلیون مترمکعب توسط رودخانه‌ها و یک ‌میلیارد و ۳۰۰ میلیون متر مکعب آن نیز توسط کنترل مصرف تامین می‌شود.

*قرار بود حدود ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون متر مکعب از ۷ میلیارد متر مکعب آب تجدیدپذیر حوضه دریاچه ارومیه به احیای آن اختصاص یابد. ولی به سبب ساخت سدهای بزرگ از سال ۷۵ نزدیک به ۳۰ میلیارد مترمکعب منابع آبدریاچه را از دست داده‌ایم.

*بررسی‌ها نشان می‌دهد که سهم عوامل طبیعی در خشک‌شدن دریاچه ارومیه ۳۱ درصد و سهم عوامل انسانی ۶۹ درصد است که شامل توسعه کشاورزی و احداث سدها و افزایش برداشت از منابع آب زیر زمینی می‌شود.

*تا سال ۱۳۹۶ تعداد ۲۳ سد در حوزه دریاچه ارومیه ساخته شده که هشت سد بهره‌برداری شدند. ۱۰ سد در دست ساخت و ۴۱ سد در دست مطالعه بوده که به احتمال فراوان همین وضعیت تاکنون برقرار مانده است.

*حوزه آبریز دریاچه ارومیه با ۷۴ سد بزرگ و کوچک به مرور خشک و خشک تر خواهد شد. از قرار معلوم، در برنامه است که این تعداد به ۹۰ سد برسد.

*وضعیت خشکی دریاچه ارومیه درس بزرگی است که بیاموزیم توسعه بی‌رویه کشاورزی در فضای باز به آسانی با کشت‌های گلخانه‌ای جایگزین و از فشار چند برابری فراتر از توان بوم‌شناختی بر حوزه‌های آبریز کاسته شود.

*اکنون طبیعت زیبای بالادست دریاچه ارومیه به خشکی و خود دریاچه به عنوان یک ذخیره بوم‌شناختی، گردشگری و اقتصادی به یک بستر تهدیدآمیز برای طبیعت، جغرافیا و اقتصاد ملی تبدیل شده است.

*با توجه به تاثیرات منفی و شدید ساخت سدها در پدیدآوردن دوره‌های طولانی خشکی و جریان‌های ناگهانی سیل در پهنه حوزه ‌های آبریز کشور، اکنون لازم است بازنگری جدی و لازم در حوزه سدها به عمل آید.

*حل مساله خشکی دریاچه ارومیه که از راه توقف ساخت سدهای جدید و به احتمال شکست سدهای موجود پدید خواهد آمد دریچه بزرگی به بازگشت به تعادل بوم‌ شناختی پیکره‌ های آبریز کشور خواهد بود.