شفافیت گام نخست برای دوری از فساد است

«شفافیت و اعتماد دو بال رسانه‌های نوین» عنوان یادداشت زهرا نژادبهرام برای روزنامه اعتماد است که در آن آمده: رسانه‌های نوین با ایجاد فرصت‌های تازه برای تعریف خود و آنچه می‌خواهیم بیان کنیم، این امکان را ایجاد کرده‌اند که همه مسائل به صورت شفاف در معرض دید همگان قرار بگیرد .  از این‌رو رسانه‌های نوین یک کارکرد مشخص و جدی در امر اطلاع‌رسانی دارند که در بستر شفافیت و اعتماد حاصل می‌شود . به عبارت دیگر از آنجا که شفافیت گام نخست برای دوری از فساد است شاید اگر افراد درصدد انتشار اخبار شخصی خود در این رسانه‌ها هستند بیشتر به دنبال نهادینه کردن شفافیتند، هر چند که گاهی ممکن است مطالبی خلاف واقع در این رسانه‌های منتشر شود، اما رویکرد اصلی در این رسانه‌ها اطلاع‌رسانی برای شفافیت است. 

شفافیت بستری است که امروزه در جهان واقعی نیز راهکاری برای مقابله با فساد طرح شده چه در امر اقتصادی، چه در امر سیاسی و اجتماعی از این‌رو مساله شفافیت به نقطه ثقل این رسانه‌ها مبدل شده است، نقطه‌ای که بر کانون آن می‌توان بسیاری از ناپیدا‌ها را کشف کرد. از این‌رو دریافت نظرات دیگران نسبت به یک امر ضمن آنکه می‌تواند ابعاد مختلف موضوع را تعریف کند، فضای گفت‌وگو و شفافیت را نیز بیشتر می‌کند.

این ویژگی رسانه‌های نوین در دریافت نظر دیگران یعنی گشایش بستری برای بیان دیدگاه‌هاست که نقطه کانونی در این رسانه‌ها محسوب می‌شود. از این‌رو رسانه‌های نوین راهکاری برای عبور از پنهانکاری و بستری برای اعتماد بیشتر هستند. اعتماد عنصری است که می‌تواند فعالیت یک رسانه را بر مبنای باور‌پذیری تعریف کند.  در تحقیقی که در سال 2022 صورت گرفته فرصت‌هایی که این نوع رسانه‌ها برای تصحیح مطالب روزنامه‌نگاران ایجاد کرده‌اند منجر به افزایش اعتماد مخاطبان نسبت به این رسانه‌ها شده و بدبین‌ها را با واقعیت جدید به نام اعتماد بر مبنای پذیرش اشتباه روبه‌رو کرده است. 

محققین این مهم را به عاملی موثر و ظرفیتی مناسب برای تقویت اعتماد در عرصه روزنامه‌نگاری دانسته‌اند!

نوع ارتباط روزنامه‌نگاران با نگاه‌های انتقادی در بستر رسانه‌های نوین این امکان را ایجاد کرده که روزنامه‌نگاران ضمن کسب اعتماد بیشتر فرصت دریافت نظرات انتقادی نسبت به مطالب خود را صریح‌تر و سریع‌تر دریافت کنند! اصلاح و توضیحی که از سوی آنان در این مهم بیان می‌شود، فرآیند اعتمادزایی به عرصه خبر را تقویت می‌کند! نکته مهم این است که رسانه‌های نوین نیز مانند هر وسیله اطلاع‌رسانی نقشی موثر در ایجاد ارتباط با افکار عمومی دارد. در تحقیقی که در سال 1399 انجام شده فضای مجازی در تقویت و ارتقای شاخص شفافیت در ایران نقش بسزایی داشته است. همچنین در این تحقیق آمده است فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی از طریق آگاهی‌بخشی، افزایش نظارت در جامعه و تعامل دوسویه میان دولت و مردم و انعکاس خواسته‌های آنان موجب بهبود و افزایش شفافیت در ایران می‌شود.

با این رویکرد به نظر می‌رسد کارکرد شبکه‌های اجتماعی بستری برای تعامل بیشتر میان شهروندان و عرصه عمومی شده است . با این نگاه شفافیت و اعتمادزایی دو بالی است که در این نوع رسانه‌ها به روشنی قابل دسترسی است، اما کم توجهی به این نکته که شاید در برخی موارد این شفافیت بستری برای نشر اخبار کذب و... نیز بشود، جایز نیست .با این وجود آنچه مهم است، کارکرد کلان این نوع رسانه‌ها در جهان کنونی است! که می‌تواند بستر روزنامه‌نگاری آزاد و شفافیت را تقویت کند!

 با این نگاه از آنجا این رسانه‌ها در بستری از شبکه و ارتباطات افقی بنا شده‌اند، کارکردی متفاوت در نشر شفافیت یافته‌اند که بر مبنای نوعی قدرت برابر در عرصه انتشار خبر است.

به عبارت دیگر فردیت در اینجا فارغ از هویت‌های اجتماعی و نقش‌های سیاسی و فرهنگی و ... که تولید قدرت وابسته به نقش ایجاد می‌کند، معنا می‌گیرد و شفافیت به امری عمومی در فضای عمومی مبدل شده است که می‌تواند در تولید اعتماد عمومی نقشی موثر را ایفا کند. شاید بتوان گفت ادبیات تولید خبر از «به من نگاه کن» به «به من نشان بده» تغییر کرده است! 

این روند تغییر، ظاهرا دو پیام دارد؛ نخست آنکه نقش‌های ساخته شده قبلی خیلی اثرگذار نیست و دوم اینکه امر عمومی شدن اطلاع‌رسانی با اتکا به این رسانه‌ها فرآیند اثباتی برای صحت خبر را الزامی کرده است تا گوینده خبر! از این‌رو به نظر می‌رسد کارکردی که رسانه‌های نوین در عرصه عمومی به خود اختصاص داده‌اند، فرصت لازم را به مخاطبان داده است که با نگاهی متفاوت خبر و مشارکت در تولید خبر را دنبال کنند!

رسانه‌های نوین اکنون با چالش‌های بسیاری روبه‌رو هستند که بخشی از آن برگرفته از رویکردهای پیشین به رسانه‌های جریان اصلی است و بخشی دیگر وابسته به تحولاتی است که ناشی از قابلیت‌های جدیدی است که این رسانه‌ها با خود همراه کرده‌اند.این رابطه تعاملی میان مخاطب و رسانه اکنون به فرصت تازه‌ای برای درک متقابل میان طرفین شده که بخشی از آن در عمومیت یافتن شفافیت و بخشی دیگر ناشی از عاملیت مخاطب در آن است! در نهایت به نظر می‌رسد رسانه‌های نوین فرصتی برای جاری شدن شفافیت و تولید اعتماد در عرصه عمومی شده‌اند!