سالمندی بحران و بلای جان ایران در آینده نزدیک

سیده صالحه مرتضوی،  متخصص سالمندشناسی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران درباره وضعیت سالمندی ایران در مقایسه با سایر کشورها، گفت: در طول ۳۰ سال آینده سالمندان حدود ۲۰ درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند. سازمان جهانی بهداشت تخمین زده است که تا سال ۲۰۵۰ جمعیت سالمندان به ۲ میلیارد نفر در جهان برسد. در واقع بحث سالخوردگی جمعیت یک پدیده جهانی است و در حال حاضر کشورهایی مانند ژاپن، آلمان و ایتالیا پیرترین کشورهای دنیا محسوب می‌شوند.

به گزارش شفقنا، وی افزود: کشور ایران اگر چه سال‌ها به عنوان کشوری جوان بوده است ولی در کمتر از ۲۰ سال آینده با پدیده انفجار جمعیت سالمندی مواجه خواهد شد؛ چراکه متولدین دهه ۶۰ شمسی حدود سال ۱۴۲۰ به سنین سالمندی می‌رسند. جمعیت فعلی سالمند بیش از ۱۰ درصد جمعیت کشور است و این افراد بیش از ۶۰ درصد خدمات پزشکی را مصرف می‌کنند. زمانیکه تعداد سالمندان به بیش از ۳۰ درصد برسد اگر وضعیت خدمات درمانی به شکل امروز باشد و برنامه‌ریزی برای تغییر نداشته باشیم، امکان خدمت رسانی به این جمعیت را نداریم و فاجعه رخ خواهد داد.

وی با بیان اینکه کشورهای توسعه یافته مانند فرانسه تقریبا ۱۵۰ سال زمان داشتند تا خود را نسبت به تغییرات جمعیت با سنین بیش از ۶۰ سال سازگار کنند، تصریح کرد: اما کشور ایران برای انجام این سازگاری، حدود ۲۰ سال فرصت دارد و این زمان کوتاه نیازمند برنامه ریزی درست و دقیق است چراکه در غیر اینصورت افزاش سالمندی می‌تواند کشور را با یک بحران بزرگ مواجه کند.

او با تاکید بر اینکه سالخوردگی یا پیرشدن جمعیت، به معنی افزایش روزافزون نسبت سالمندان در مقایســه با ســایر گروه‌های ســنی است، اظهار کرد: طی نیم قرن گذشته میزان باروری کلی در جهان از ۵ به ۲.۷ کودک برای هر زن کاهش یافته است که شاید طی نیم قرن آینده به ۲.۱ برسد. همچنین امید به زندگی در سطح جهانی در این مدت تقریبا ۲۰ سال افزایش یافته است.

وی افزود: البته نباید فراموش کرد که پدیده سالخوردگی جمعیت، ناشی از بهبود استانداردهای زندگی، شرایط بهداشتی، اجتماعی، اقتصادی، کاهش مرگ و میر و افزایش امید به زندگی است. لذا پدیده سالخوردگی را باید یک موفقیت به حســاب آورد، ولی این تغییر در ســاختار سنی جمعیت تأثیر عمیقی در ابعاد مختلف جوامع به دنبال خواهد داشت.

این متخصص سالمندشناسی با تاکید بر اینکه پیامدهای سالخوردگی جمعیت را می‌توان از ابعاد جسمی، روانی، اجتماعی و اقتصادی بررسی کرد، گفت: یکی از چالش‌های مهم سالمندی جمعیت، افزایش هزینه‌های سلامت جوامع به‌ دلیل نیاز زیاد سالمندان به انواع خدمات بهداشتی و درمانی است. سالمندان بزرگترین گروه مصرف کننده دارو و خدمات درمانی هستند. اگرچه سالمندی مترادف با بیماری نیست ولی با افزایش سن ابتلا به بیماری‌ها شایع‌تر می‌شوند؛ بنابراین بخشی از دغدغه‌ها در جمعیت سالخورده به مباحث سلامتی مرتبط می‌شود.

وی با اشاره به اینکه از دیگر مباحث مهم در حوزه سالخوردگی جمعیت، افزایش بار تکفل و نسبت وابستگی است، توضیح داد: این شـاخص نشان‌ دهنده مقدار تکفلی است که یک فرد فعال و در دوره کار برای تامین هزینه‌های افراد غیر فعال بـر دوش دارد (افراد غیر فعال، افراد بالای ۶۰ سال و افراد زیر ۱۵ سال محسوب می‌شوند).

او انزوا و تنهایی در سالمندان به علت فوت همسر، نزدیکان و بستگان، ازدواج فرزندان و… را از دیگر دغدغه‌های دوران سالمندی دانست و بیان کرد: این مساله وقتی پررنگ‌تر می‌شود که در حال حاضر که به طور میانگین تعداد فرزندان سالمندان حدود سه یا چهار فرزند است، برآورد می‌شود طی دهه‌های آینده به طور میانگین تعداد فرزندان سالمندان به کمتر از ۲ فرزند کاهش یابد. با کاهش تعداد فرزندان تنهایی سالمندان بیشتر و نگهداری و مراقبت از سالمندان دشوارتر می‌شود.

وی تاکید کرد: این پیامدها و پیامدهای متعدد دیگری که در حوزه سالخوردگی جمعیت مطرح است، هر کدام ساعت‌ها جای بحث دارد و اگر مورد توجه قرار نگیرد، منجر به بحران جدی می‌شود. یک مثال ساده برای درک این موضوع صندوق‌های بازنشستگی هستند که در آنها نیروی کار پول پرداخت می‌کنند و افراد بازنشسته پول برداشت می‌کنند. این تعادل طی سال‌های آتی و با افزایش شدید تعداد افراد بازنشسته به هم می‌خورد و دریافت کنندگان خیلی بیشتر از پرداخت کنندگان می‌شوند. بنابراین، سیاست‌های فعلی این صندوق‌ها اگر تغییر نکند، قطعا ورشکسته خواهند شد.

مرتضوی با اشاره به اینکه جمعیت فعلی سالمند بیش از ۱۰ درصد جمعیت کشور است، تصریح کرد: این افراد بیش از ۶۰ درصد خدمات پزشکی را مصرف می‌کنند. زمانی که این درصد به بیش از ۳۰ درصد برسد اگر وضعیت خدمات درمانی به شکل امروز باشد و برنامه‌ریزی برای تغییر نداشته باشیم امکان خدمت رسانی به این جمعیت را نداریم و  فاجعه رخ خواهد داد.

وی جمعیت جوان را به عنوان یکی از عوامل مهم اقتدار کشورها برشمرد و گفت: نیروی مولد و جوان یکی از پایه‌های اصلی قدرت و رشد اقتصادی _ اجتماعی کشورها محسوب می‌شوند. به همین دلیل، همه کشورها تمایل دارند که جمعیت جوان و پویا داشته باشند. جوانی جمعیت از دغدغه‌های مهم ایران است؛ بطوری که مقام معظم رهبری و مسئولین برای چاره اندیشی درباره آن تأکید دارند. نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که جمعیت سالمند از بین نمی‌روند. زمانی که برنامه‌ریزی می‌شود که با افزایش موالید تعداد افراد صفر تا ۱۵ سال زیاد شوند، تعداد افراد ۶۰ سال به بالا هم در حال افزایش هستند.

وی افزود: تا زمان وارد شدن موالید جدید به بازار کار، بار تکفل نیروی کار به شدت افزایش می‌یابد؛ بنابراین در عین حال که به افزایش موالید توجه می‌شود باید به جمعیت سالمند توجه شود و تا جایی که امکان دارد باید این افراد را سالم و فعال نگه داشت که بتوانند به نیروی کار کمک کنند نه اینکه سربار آنها باشند. پدر و مادری که همچنان سالم و فعال هستند حتی در نگهداری از نوه‌ها هم می‌توانند کمک بزرگی باشند و دغدغه فرزندان را کم کنند. در حالی که اگر بیمار و ناتوان باشند خودشان به دغدغه بزرگی برای فرزندان تبدیل خواهند شد.

این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران، ‌ اظهار کرد: آن چیزی که سالخوردگی جمعیت را ترسناک می‌کند سالمندی توأم با بیماری، ناتوانی و سرباری است. اگر افراد در دوران بازنشستگی همچنان فعال و پویا باشند و در جامعه حضور موثر داشته باشند، می‌توان از تجربیات ارزشمند آنها در زمینه‌های مختلف بهره برد و ترس ناتوانی و سربار بودن سالمندان در جامعه کاهش می‌یابد؛ بنابراین باید به این دو موضوع در کنار هم پرداخته شود. نقش سالمند در کنار خانواده و به عنوان حامی فرزندان نه باری بر دوش آن‌ها، باید مورد توجه قرار گیرد. این موضوع نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و اساسی دارد؛ چراکه سالمندی سالم فراتر از وجود یا عدم وجود بیماری است و تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار می‌گیرد.

وی افزود: اگرچه در ابتدای راه هستیم و برای این مساله عزم ملی لازم است و کمبودهای زیادی وجود دارد، ولی برنامه‌های مختلفی در کشور در حال اجراست. به طور مثال می‌توان به برنامه‌های وزارت بهداشت و اداره سلامت سالمندان در رابطه با سالمندی سالم اشاره کرد. مراقبت‌های ادغام یافته سلامت سالمندان، مانند مراقبت‌های پیشگیرانه، تشخیص اولیه و درمان و پیگیری بیماری‌ها و مشکلات الویت‌دار در سالمندان نظیر بررسی از نظر دیابت، فشارخون بالا، اختلالات تغذیه‌ای، سقوط و عدم تعادل، افسردگی، سرطان‌ها و بیماری قلبی و عروقی از جمله این فعالیت‌ها است که در مراکز جامع سلامت، پایگاه‌های بهداشتی و خانه بهداشت ارائه می‌شود.

وی با بیان اینکه شناسایی سالمندان پرخطر و برنامه‌ریزی برای ارائه خدمات و مراقبت از این افراد با همکاری نهادهای ذی‌ربط از دیگر اقدامات در حال انجام است، ادامه داد: از طرفی بحث اصلاح شیوه زندگی از مسائل بسیار مهمی است که باید به آن پرداخته شود. بسته‌های آموزشی شیوه زندگی سالم در دوران سالمندی با حمایت اداره سلامت سالمندان و با همکاری اساتید دانشگاه‌های علوم پزشکی طراحی شده است که مجموعه ارزشمندی است که در اختیار سالمندان و خانواده‌های آن‌ها قرار می‌گیرد.

مرتضوی تاکید کرد: فعالیت جدید دیگری که در حال برنامه‌ریزی و اجرای آزمایشی است و دانشگاه علوم پزشکی ایران نیز نقش فعالی در طراحی آن دارد، بحث تأسیس دانشگاه سالمندی است که تأکید آن بر آموزش سالمندان و خانواده‌های آنان برای کسب مهارت‌های لازم برای مدیریت است. در این دانشگاه، سالمندان یاد می‌گیرند چگونه مسائل خود را مدیریت کنند تا بتوانند در دوره سالمندی همچنان پویا و فعال باشند. مواردی که به آنها اشاره شد نمونه‌هایی از این فعالیت‌ها هستند. وزارت رفاه، سازمان بهزیستی و شهرداری و سایر سازمان های ذی‌ربط نیز برنامه‌هایی در این راستا دارند.

بنابر اعلام روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی ایران، او در خاتمه بیان کرد: نکته مهم این است که سالمندی موضوعی چندبعدی است و پرداختن صحیح به تمام ابعاد آن از عهده یک بخش یا سازمان خارج است و نیاز است تمام دســتگاه‌ها و ســازمان‌های مرتبــط، در قالــب اقدامات همســو و هماهنگ بــه بر طرف کردن نیازهای سالمندان و تعدیل اثرات ســالخوردگی جمعیت بپردازند و این امر زمانی محقق خواهد شد که سیاست کشوری سالمندی تدوین شود و در راســتای آن وظایف بخش‌های مختلف تعیین شده باشد.