چهار دلیل سقوط مرجعیت علمی دانشگاه‌های ایران در جهان؛ از تحریم تا فقدان اساتید برجسته

در رقابت مرجعیت علمی دانشگاه‌های دولتی بزرگ در ایران، دانشگاه‌های صنعتی شریف و امیرکبیر با سقوط به ترتیب ۳۹ و ۳۵ پله، دارای افت قابل توجهی در رتبه‌بندی جهانی مرجعیت علمی شده‌اند.

به گزارش روزنامه اینترنتی فراز، دانشگاه فردوسی مشهد با سقوط ۲۱ پله نیز با تنزل قابل توجهی در رتبه‌بندی روبرو شده است. علاوه بر این، دانشگاه تهران با سقوط ۹ پله و دانشگاه تربیت مدرس با سقوط ۵ پله نیز افتی را تجربه کرده‌اند. به طور مقابل، دانشگاه علم و صنعت ایران با تنها سقوط ۳ پله به نسبت سایر دانشگاه‌ها، افت کمتری در رتبه‌بندی مرجعیت علمی خود داشته است.

در رقابت مرجعیت علمی دانشگاه‌های دولتی بزرگ در ایران، دانشگاه‌های صنعتی شریف و امیرکبیر با سقوط به ترتیب ۳۹ و ۳۵ پله، دارای افت قابل توجهی در رتبه‌بندی جهانی مرجعیت علمی شده‌اند. همچنین، دانشگاه فردوسی مشهد با سقوط ۲۱ پله نیز با تنزل قابل توجهی در رتبه‌بندی روبرو شده است. علاوه بر این، دانشگاه تهران با سقوط ۹ پله و دانشگاه تربیت مدرس با سقوط ۵ پله نیز افتی را تجربه کرده‌اند. به طور مقابل، دانشگاه علم و صنعت ایران با تنها سقوط ۳ پله به نسبت سایر دانشگاه‌ها، افت کمتری در رتبه‌بندی مرجعیت علمی خود داشته است.

تغییرات رتبه‌های جهانی دانشگاه‌های مهم ایران

در سال گذشته میلادی، ده دانشگاه برتر ایران در رتبه‌بندی‌های جهانی مرجعیت علمی سقوط رتبه کردند. این افت رتبه در صورتی که در چارچوب عوامل منطقی و قابل قبولی قرار می‌گرفت، می‌توانست تحت فهمی بیشتر قرار بگیرد. اما این موضوع از آنجایی که دانشگاه‌های ایران در گذشته نیز در رتبه‌بندی‌های جهانی به جایگاه مناسبی دست یافته بودند، مورد توجه و تحلیل بیشتر قرار می‌گیرد. در این میان برای این سقوط، طبیعتا عوامل مختلفی دست به دست هم داده‌اند.

کاهش منابع مالی: یکی از عوامل اساسی در افت دانشگاه‌های دولتی بزرگ، کاهش منابع مالی است. تحمیل تحریم‌های اقتصادی و تنش‌های بین‌المللی بر کشور، به تدریج تاثیر خود را بر رشد اقتصادی و پشتیبانی مالی از دانشگاه‌ها نشان داده است. کاهش منابع مالی منجر به کاهش آمار استخدام اساتید مجرب، کاهش امکانات آموزشی و پژوهشی و عدم انجام پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته می‌شود.

افزایش تحریم‌های علمی: یکی از دلایل دیگر افت دانشگاه‌های دولتی بزرگ در رقابت مرجعیت علمی، افزایش تحریم‌های علمی است. برخی از دانشگاه‌ها به دلیل سیاست‌های بین‌المللی و تحریم‌های اقتصادی، به روز نگه داشتن نسخه‌های جدید نرم‌افزارها و دسترسی به پایگاه‌های داده بین‌المللی را از دست داده‌اند. این موضوع می‌تواند توانایی دانشگاه‌ها در انجام پژوهش‌های بین‌المللی و همچنین در تدریس و ارائه آموزش‌های با کیفیت را کاهش دهد.

به عنوان مثال، تحریم‌های اقتصادی برخی کشورها ممکن است منجر به قطع یا محدودیت دسترسی به تجهیزات پژوهشی پیشرفته، نرم‌افزارها، دستاوردهای علمی بین‌المللی و پایگاه‌های داده علمی گردد. این موضوع باعث کاهش توانایی دانشگاه‌ها در انجام تحقیقات پیشرفته و دسترسی به منابع علمی و تحقیقاتی از سراسر جهان می‌شود. به این ترتیب، دانشگاه‌ها ممکن است به دلیل محدودیت دسترسی به منابع علمی و پایگاه‌های داده بین‌المللی، قدرت رقابتی خود را در رتبه بندی مرجعیت علمی از دست داده و به مراکزی با قابلیت دسترسی به منابع بیشتر علمی و پژوهشی عقب نشینی کنند.

نقص زیرساخت‌های فنی: ارتقاء و به‌روزرسانی زیرساخت‌های فنی و تکنولوژیکی در دانشگاه‌ها نقش مهمی در رقابت مرجعیت علمی ایفا می‌کند. به علت محدودیت‌های مالی، قدرت خرید دانشگاه‌ها در تجهیزات پیشرفته، نرم‌افزارهای حسابداری و مدیریتی، و پشتیبانی از اینترنت پرسرعت و ارتباطات تلفنی، کاهش یافته است. این مشکل می‌تواند تأثیر بسزایی بر عملکرد و انجام پژوهش‌های علمی دانشگاه‌ها داشته باشد.

عدم توانایی در جذب استادان برجسته: دانشگاه‌های برتر همواره بر اساس استادان و محققان برجسته که در حوزه‌های مختلف علمی و فنی برجستگی داشته‌اند، شناخته می‌شوند. با افت رتبه‌های جهانی مرجعیت علمی، دانشگاه‌های ایران ممکن است با چالش جذب و حفظ استادان برجسته روبه‌رو شوند. این مسئله می‌تواند به عدم توانایی در انجام پژوهش‌های پیشرفته و کسب رتبه‌بندی برتر در سطح جهانی منجر شود.

تبعات افت دانشگاه‌های دولتی بزرگ در رقابت مرجعیت علمی می‌تواند تأثیرات جدی بر عملکرد علمی و فناورانه کشور داشته باشد. یکی از این تاثیرات کاهش جذابیت برای دانشجویان و پژوهشگران بین‌المللی است. به عبارتی، دانشگاه‌های برتر و معتبر یکی از عوامل جذابیت برای دانشجویان و پژوهشگران بین‌المللی هستند.

با افت رتبه‌بندی و مرجعیت علمی دانشگاه‌ها، جذابیت آن‌ها برای جذب استعدادهای بین‌المللی کاهش می‌یابد. این موضوع می‌تواند منجر به کاهش تنوع فرهنگی و علمی در دانشگاه‌ها شود و در نهایت باعث کاهش آموزش و پژوهش‌های بین‌المللی در کشور می‌شود.

کاهش قابلیت رقابت در محیط بین‌المللی از تبعات دیگر این سقوط است. به عبارتی، رتبه‌بندی و مرجعیت علمی دانشگاه‌ها نقش مهمی در جذب همکاری‌های بین‌المللی و شراکت‌های تحقیقاتی با سایر دانشگاه‌ها و موسسات دارد. با افت رتبه‌بندی، دانشگاه‌های دولتی بزرگ ممکن است از برخی از این فرصت‌ها بی‌اندازند و قابلیت رقابت در محیط بین‌المللی خود را کاهش دهند. این موضوع می‌تواند منجر به ایزوله شدن دانشگاه‌ها از جریان‌های علمی و پژوهشی جهانی شود.

اما یکی از موارد مهم که باید به آن اشاره کرد، کاهش جذب سرمایه‌گذاری‌های فناورانه است‌. چراکه دانشگاه‌ها در کشورهای توسعه‌یافته علاوه بر نقش آموزشی و پژوهشی، نقش مهمی در جذب سرمایه‌گذاری‌های فناورانه از طریق صنعت و شرکت‌های فناوری دارند. با افت رتبه‌بندی و مرجعیت علمی، اعتماد سرمایه‌گذاران در قدرت نوآوری و تحقیق و توسعه دانشگاه‌ها کاهش می‌یابد و این موضوع می‌تواند منجر به کاهش جذب سرمایه‌گذاری‌های فناورانه و رشد صنعتی در کشور شود.

در برخی موارد، سیاست‌ها و برنامه‌های علمی ممکن است به دلایل مختلف ناکارآمد و نامناسب باشند. این می‌تواند شامل عدم تخصیص بودجه کافی به تحقیقات علمی، عدم توجه به زیرساخت‌های علمی و پژوهشی، عدم حمایت کافی از پژوهشگران و دانشگاه‌ها و عدم اصلاحات مناسب در سیستم آموزش عالی باشد. همچنین، برخی محدودیت‌های اقتصادی می‌توانند تأثیرات منفی بر رتبه بندی مرجعیت علمی داشته باشند.

این می‌تواند شامل عدم استقرار سیاست‌های پایدار و بلندمدت در حمایت از علم و تحقیقات، تداخلات سیاسی در فعالیت‌های علمی، محدودیت‌های در دسترسی به منابع و اطلاعات بین‌المللی و تأثیرات تحریم‌ها باشد.

یکی از عوامل مهم دیگر، نقص‌های ساختاری در سیستم آموزش عالی و پژوهشی  است. این ممکن است شامل کاستی‌ها در ارتباط بین دانشگاه‌ها و صنعت، نقص در نظام ارزیابی و پاداش علمی، مشکلات در سیستم انتشار مقالات و ارتباط با جامعه علمی بین‌المللی و عدم توسعه مناسب زیرساخت‌های علمی و پژوهشی باشد.

راهی که مقصد آن پس از سقوط پاسپورت ایرانی، سقوط مرجعیت علمی مهم‌ترین دانشگاه‌های ایران بود. مساله‌ای که شاید با بررسی دقیق‌تر و اقدامات مستمر برای تقویت بخش‌های مختلف دانشگاه‌ها، بهبود عملکرد آن‌ها در رقابت جهانی را تسهیل می‌کرد.