اقتصاد کوپنی، بازار سیاه ایجاد می‌کند/ به جای بازگشت کوپن، نظام مالیاتی باید کارآمد شود/ پرداخت یارانه نقدی معایب کمتری در مقایسه با کالابرگ دارد/ برای نظام اقتصادی مایه ننگ است که نتواند افراد مشمول پرداخت مالیات را شناسایی کند/ اگر اقتصاد کوپنی شود، باز

اعتمادآنلاین| ‌ فرشته بهروزی‌نیک- احتمال بازگشت کوپن به اقتصاد ایران، حواشی بسیاری ایجاد کرده است. در حالی که بسیاری از آگاهان اقتصادی می‌گویند اقتصاد کوپنی یعنی بازگشت به دوران اقتصادی پس از جنگ، در مقابل بسیاری دیگر از کارشناسان اقتصادی تاکید دارند در شرایط فعلی اقتصاد، برای حمایت از اقشار آسیب‌پذیر جامعه، توزیع کالاهای کوپنی می‌تواند یک راهکار اساسی باشد. برخی اقتصاددان‌ها نیز، با تعصب خاصی، از بازگشت کالابرگ به اقتصاد حمایت می‌کنند.

همین چند روز پیش، احمد توکلی، اقتصاددان و نماینده اسبق مجلس شورای اسلامی، گفته بود: «کسانی که مخالف کوپن هستند، شکم‌شان سیر است؛ برخی می‌گویند کوپن بد است و بازگشتش منجر به کمونیسم می‌شود، اما من معتقدم منجر به کمونیسم هم شود باید این کار را بکنیم. کوپن یک تجربه عقلایی بشر است که آمریکا، مهد سرمایه‌گذاری دنیا، هم این کار را انجام می‌دهد.» در هر صورت اظهارنظرها درباره این سیاست تعدیل اقتصادی بسیار متفاوت است.

کامران ندری، تحلیلگر اقتصادی و عضو هیات علمی پژوهشکده پولی و بانکی کشور، در این‌باره به اعتمادآنلاین گفت: «توزیع کالابرگ در کشورهای توسعه‌یافته با شرایط خاص اجرا شده و تنها برای دهک‌های بسیار پایین درآمدی، توصیه می‌شود.»

مشروح گفت‌و‌گوی اعتمادآنلاین با کامران ندری، عضو هیات علمی پژوهشکده پولی و بانکی، درباره ارزیابی او از بازگشت کوپن به اقتصاد ایران، به شرح زیر است:

کشورهای توسعه‌یافته نظام مالیاتی بسیار قوی و محکمی دارند

*احمد توکلی، نماینده اسبق مجلس، در یکی از مصاحبه‌هایش گفته است: «اگر کمونیسم هم برگردد باید اقتصاد کوپنی را اجرا کنیم.» به نظر شما اقتصاد ایران در چه شرایطی قرار گرفته که بازگشت به شیوه توزیع کوپنی کالا، چنین ضروری به نظر می‌رسد؟ اگر بازگشت کوپن اتفاق بیفتد، بدان معنی است که بحران اقتصادی در کشور بیشتر شده است؟

تا جایی که من اطلاع دارم، در کشورهای دیگر هم برای اقشار بی‌خانمان، افرادی که در گوشه خیابان زندگی می‌کنند و محتاج غذای روزشان هستند، کوپن‌هایی وجود دارد. این افراد به موسسات خیریه مراجعه می‌کنند و کوپن‌ها را می‌دهند و غذای روزشان را دریافت می‌کنند. این روند با وضعیت فعلی اقتصاد ما کاملاً متفاوت است. آنها افرادی هستند که به دلایل مشکلات روانی، مصرف مواد مخدر یا الکل و... بی‌خانمان شده‌اند و گروه‌های خیّری هم وجود دارند که با دادن ژتون‌هایی غذای روز این افراد را تامین می‌‌کنند. من نشنیده‌ام در سطح ملی کشورهای توسعه‌یافته، سیستم کوپنی رایج باشد. شاید در کشورهای دیگر وجود داشته باشد، اما از انجام این کار در سطح ملی اطلاعی ندارم.

*این مساله در کشورهای توسعه‌یافته، چگونه حل شده است؟

معمولاً کشورهای توسعه‌یافته نظام مالیاتی بسیار قوی و محکمی دارند که در آن همه افراد، درآمدی را که در طول سال کسب می‌کنند اعلام می‌کنند و بررسی می‌شود. طی این فرایند اگر درآمد یک فرد از حدی پایین‌تر باشد، مشمول دریافت یارانه می‌شود.

فرض کنید شما اعلام می‌کنید که درآمدتان در طول سال مثلاً 25 میلیون تومان است، دولت معتقد است چون در تهران زندگی می‌کنید حداقل باید 45 میلیون تومان درآمد داشته باشید تا بتوانید حداقل‌های زندگی‌تان را تامین کنید. آنها 10 میلیون تومان را به شکل یارانه نقدی پرداخت می‌کنند. از آن سو، اگر درآمدتان از 40 میلیون تومان بالاتر باشد، مشمول پرداخت مالیات می‌شوید.

نظام مالیاتی این کشورها خیلی قوی و کارآمد است. در همین کشورهایی که چنین نظام مالیاتی قوی و محکم و کارآمدی دارند ممکن است به اشخاص بی‌خانمان هم ژتون یا کوپنی بدهند برای اینکه بتوانند غذای روزشان را از موسسه‌های خیریه دریافت کنند.

نظام کوپنی فسادزا است

*اما گویا دولت قصد دارد کوپن را به اقتصاد ایران بازگرداند. اگر چنین اتفاقی رخ دهد، ارزیابی شما از چشم‌انداز این سیاست چیست؟

نظام کوپنی در سطح ملی- که ما هم آن را ابتدای انقلاب طی دوران جنگ تجربه کردیم- مشکلات فراوانی به ‌همراه دارد. مهم‌ترینش این است که فسادزاست. به ‌هر حال در این سیستم باید دستگاه نظارتی خیلی قوی‌ای وجود داشته باشد که بسیار هزینه‌‌بر است. اگر همان مبلغ به صورت نقدی حتی به افراد دهک‌های پردرآمد هم پرداخت شود، به‌صرفه‌تر است تا بخواهید چنین سیستم نظارتی‌ای راه بیندازید.

ثانیاً کوپن می‌تواند متناسب با نیازهای افراد نباشد؛ یعنی مثلاً به من می‌گویند که حتماً 2 کیلو برنج یا قند مصرف کنید. ممکن است برنج یا قند برای من مضر باشد و مورد نیاز من نباشد، بنابراین سیستم کم‌هزینه‌تر و سهل‌الوصول‌تر- که در ایران هم پیاده‌سازی شده- یارانه نقدی است. پرداخت یارانه نقدی به مراتب بهتر از سیستم کوپنی است.

برای نظام اقتصادی مایه ننگ است که نتواند افراد مشمول پرداخت مالیات را شناسایی کند

*اما در پرداخت نقدی یارانه‌ هم انحرافات و مشکلات زیادی گزارش شده است...

مشکل در شناسایی افراد پردرآمد است که ممکن است مستحق دریافت یارانه نباشند، ولی اظهار کنند ما باید یارانه دریافت کنیم. این به ناکارآمدی نظام مالیاتی‌ای برمی‌گردد که نمی‌تواند تشخیص دهد افرادی که درآمدهای کلان دارند، مالیات که پرداخت نمی‌کنند هیچ، یارانه هم دریافت می‌کنند. این برای نظام اقتصادی مایه ننگ است که نمی‌تواند افراد مشمول پرداخت مالیات را شناسایی کند.

اگر اقتصاد کوپنی شود، حتماً بازار سیاه برای کالاها هم ایجاد می‌شود

*این سوال پیش می‌آید که دولت‌ها تاکنون چه کرده‌اند که نظام مالیاتی کشور با بحران مواجه شده و نیز بسیاری از سیاست‌های اقتصادی به ضدخود تبدیل شده‌اند؟

با یک کنترل تراکنش‌های مالی می‌توان فهمید چه تعداد شهروند درآمدهای خیلی زیادی به حساب‌شان واریز می‌شود که یارانه هم دریافت می‌کنند! خیلی کار سختی نیست چون همه دارای حساب بانکی هستند. این نشان می‌دهد سیستم درست کار نمی‌کند. همیشه به‌ جای اینکه سیستم را اصلاح کنیم روش‌هایی به کار می‌گیریم که بوروکراسی و هزینه فراوانی دارد، نتیجه مطلوب نمی‌دهد و سیستم هم معیوب باقی می‌ماند.

*آیا بیم پیدایش بازار سیاه وجود دارد؟

اگر اقتصاد کوپنی شود، حتماً بازار سیاه برای کالاها هم ایجاد می‌شود. معایب سیستم کوپنی به‌مراتب از محاسنش بیشتر است. من تعجب می‌کنم چرا این انرژی، وقت و هزینه را صرف اصلاح نظام مالیاتی نمی‌کنیم؟ اصلاح نظام مالیاتی امکان‌پذیر است و تکنولوژی فعلی این اجازه را می‌دهد، فقط یک اراده و همت می‌خواهد و به ‌مراتب کم‌هزینه‌تر از کوپنی شدن اقتصاد است.

سیستم کوپنی یک نظام نظارتی خیلی قوی می‌خواهد که اگر نداشته باشید اصلاً به هدف اصابت نمی‌‌کند. اگر هم بخواهید این سیستم نظارتی خیلی قوی را ایجاد کنید، باید یک بوروکراسی عریض و طویل با هزینه‌های خیلی کلان ایجاد کنید. به‌ جای اینکه این هزینه‌ها ایجاد شود، اگر به همه یکسان پرداخت کنیم به‌صرفه‌تر است.