نشانه‌های جغرافیایی مربوط به محصولات کشاورزی است/ ثبت نشان‌های تجاری-جغرافیایی تولیدکنندگان ضرورت دارد

اعتمادآنلاین| ‌ اجرای طرح نشانه جغرافیایی که اخیر با همکاری فائو در ایران آغاز شده، موجب توسعه بوم‌گردی و گردشگری کشاورزی مرتبط با نشانه‌های جغرافیایی می‌شود.

نشان یا نشانه جغرافیایی با اشاره به مبدأ جغرافیایی تولید یک محصول یا خدمت، نوعی اطلاع‌رسانی به مشتری است و اغلب بیانگر ویژگی‌های کیفی خاصی است که مشتریان به دنبال آن هستند. استفاده از این نشان، می‌تواند رشد فروش آن محصول و خدمت را به همراه داشته باشد.

اگرچه بسیاری از مثال‌ها پیرامون نشانه‌های جغرافیایی مربوط به محصولات کشاورزی است (مانند «زعفران قائنات»، «خرمای پیارم حاجی آباد ایران» و «انجیر استهبان ایران»)، اما نشانه جغرافیایی تنها برای این منظور استفاده نشده و طیف وسیعی از محصولات صنعتی هم، قابلیت حفاظت از طریق نشانه‌های جغرافیایی را دارا هستند.

طرح نشانه‌های جغرافیایی یکی از طرح‌هایی است که اخیراً جهت اجرایی‌کردن آن در کشور با همکاری سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) فعالیت‌هایی آغاز شده است. در اجرای این طرح دو کاندید اصلی شامل کشمش ملایر و گردوی تویسرکان انتخاب شده که عملیات اجرایی آن نیز تا حدود زیادی پیش رفته است؛ ضمن اینکه یک کاندید بالقوه دیگر یعنی زعفران قائنات در این زمینه وجود دارد. در واقع این طرح برای کمک به تعیین و شناسایی این محصولات و کمک به ثبت آنها از طریق یک ساز و کار ملی انجام می‌گیرد که در تمامی مراحل، لازمه آن مشارکت تمامی ذی نفعان محلی است. این طرح در مرحله تدوین است و بخش زیادی از بررسی‌های میدانی آن انجام شده است.

در این باره با «استفان پَسِری» (Stephane Passeri) ، مدیر گروه تخصصی دفتر آسیا و اقیانوسیه فائو در زمینه نشانه‌های جغرافیایی گفت‌و‌گویی انجام شده که در ادامه می‌خوانید:

* عناصر و مؤلفه‌های اصلی در نشانه‌های جغرافیایی (Geographical Indications) چیست؟

در نشانه‌های جغرافیایی مربوط به محصولات کشاورزی استخصوص تعریف بین‌المللی نشانه‌های جغرافیایی می‌توان به پیمان حقوق مالکیت فکری سازمان جهانی تجارت رجوع کرد که در آنجا به صورت موجز تعریفی از این مفهوم ارائه شده است: «نشانه‌های جغرافیایی، نشانه‌هایی هستند که تعیین می‌کنند یک کالا از سرزمین یک کشور عضو، منطقه یا ناحیه‌ای در آن سرزمین نشأت گرفته است، جایی که یک کیفیت، شهرت یا دیگر ویژگی‌های مشخص کالا اساساً منتسب به منشأ جغرافیایی آن است.»

(مانند «زعفران قائنات»، «خرمای پیارمحاجی آباد ایران» و «انجیر استهبان ایران»)، اما نشانه جغرافیایی تنها برای این منظور استفاده نشده و طیف وسیعی از محصولات صنعتی هم، قابلیت حفاظت از طریق نشانه‌های جغرافیایی را دارا هستندعنوان و برچسب نشانه‌های جغرافیایی به محصولاتی با یک منشأ خاص جغرافیایی مرتبط است، محصولی که نتیجه برهم‌کنش و تأثیرات محیط محلی همچنین دانش بومی تولیدکنندگان محلی است که اغلب در طی زمان و نسل به نسل منتقل شده و باعث می‌شود آن محصول و نامسرمنشأ (جغرافیایی) آن از شهرت خاصی برخوردار شود.

بر این اساس این محصول با آن نام خاص جغرافیایی خوانده می‌شود. (ثبت) نشانه‌های جغرافیایی باعث حفظ نام آن محصول و ویژگی‌های خاص منتسب به آن می‌شود.

* ثبت نشان‌های جغرافیایی و حمایت حقوقی به دست آمده از این طریق چه کارکرد و و فایده‌ای دارد؟

نشانه‌های جغرافیایی همانند علامت‌های تجاری یا گواهی ثبت اختراعات، به مثابه یک حق مالکیت معنوی است. این به معنای آن است که نشانه‌های جغرافیایی در کشورهایی که در آن‌ها به ثبت رسیده‌اند، از نظر قانونی محافظت می‌شوند. در این شرایط، افرادی که بدون پایبندی به ویژگی‌ها و قواعد نشانه‌های جغرافیایی از چنین عنوانی استفاده کنند، قانون را نقض کرده و در نتیجه قابل پیگرد قضائی هستند.

حمایت حقوقی ناشی از ثبت نشانه‌های جغرافیایی از تولیدکنندگان این محصولات در مقابل سوءاستفاده از عنوان نشانه‌های جغرافیایی حمایت می‌کند، علاوه بر آن مصرف‌کنندگانی که ممکن است بر اثر کاربرد نادرست عناوین نشانه‌های جغرافیایی - برای دیگر محصولات دارای منشأ و ویژگی‌های متفاوت - گمراه شوند نیز مورد حمایت قرار می‌گیرند.

* با این توصیف، منفعت بالایی برای کشاورزان و کارآفرینان بومی و محلی دارد. اما آیا می‌تواند در انحصار یک شرکت یا شخص قرار بگیرد؟

یک نشانه جغرافیایی برای اینکه ثبت شود و مورد حمایت حقوقی قرار بگیرد، لازم است که «یکتا بودن» آن با ارائه مستندانی متقن و مستحکم در خصوص ارتباط واقعی محصول و منشأ آن توجیه گردد. این ارتباط یا حلقه وصل معمولاً بر سنت و دانش بومی ومحلیهمچنین اکوسیستم خاص یک ناحیه جغرافیایی تآکید دارد. بنابراین به صورت گروهی تحت مالکیت تمامی تولیدکنندگان آن محصول خاص واجد عنوان نشانه‌های جغرافیایی قرار دارد.

براین اساس، نشانه‌های جغرافیایی نمی‌توانند در مالکیت یک شرکت یا شخص منفرد باشند، همچنین نمی‌توانند از محل جغرافیایی خود منفک شده و به دیگر مناطق منتقل شوند. زمانی که نشانه‌های جغرافیایی تحت حمایت حقوقی قرار بگیرند، جوامع بومی و تولیدکنندگان محلی کنترل آن را در اختیار خواهند داشت و در پی آن می‌توانند از طریق تجاری‌سازی محصولات واجد نشانه‌های جغرافیایی در سطوح محلی و بین‌االمللی موجب اعتباربخشی به این نشانه‌های جغرافیایی شوند.

همچنین جوامع بومی و تولیدکنندگان محلی از این طریق می‌توانند موجب توسعه بوم‌گردی و گردشگری کشاورزی مرتبط با نشانه‌های جغرافیایی شده و از این طریق موجب شناساندن آن ناحیه جغرافیایی، سنت‌ها و محیط زیست محلی به مشتریان و گردشگران شوند.

نشانه‌های جغرافیایی ایرانی اگر در وهله اولی در سطح ملی مورد حمایت قرار نگیرند، نمی‌توانند در خارج نیز مورد حمایت قرار بگیرند

ممکن است مزیت‌های نشان جغرافیایی از سوی دیگر طرف‌های داخلی یا خارجی مورد سوءاستفاده قرار بگیرد؟

اول از همه باید به این نکته توجه شود که تنها تولیدکنندگان محلی محصولات واجد عنوان نشانه‌های جغرافیایی می‌توانند به صورت جمعی درخواست حمایت حقوقی از چنین نشانه‌های جغرافیایی را تهیه و ارائه کنند. در این شرایط، اغلب اوقات یک انجمن غیرانتفاعی از دست‌اندرکاران هر یک از نشانه‌های جغرافیایی برای تضمین فراگیر بودن چنین فرآیندیشکل می‌گیرد. تمامی تولیدکنندگان و طرف‌های دخیل در تعیین و تدوین نشانه‌های جغرافیایی، باید بتوانند از عنوان نشانه‌های جغرافیایی استفاده کنند.

قوانین ملی به همراه قوانین کشورهای خارجی نیز که از ثبت و کنترل نشانه‌های جغرافیایی حمایت می‌کنند نیز بر مالکیت جمعی نشانه‌های جغرافیایی و حمایت حقوقی از آن‌ها صحه می‌گذارند.

* محصولات صاحب نشان جغرافیایی معمولاً از قیمت‌شان نسبت به سایر محصولات بالاتر است. این در حالی است که قیمت، عامل تعیین کننده‌ای در قدرت رقابت است. این تعارض را چگونه می‌توان توضیح داد؟

نشانه‌های جغرافیایی تضمین‌کننده حفظ ویژگی‌های خاص یک محصول هستند و موجب ایجاد ارزش افزوده برای محصولات سنتی می‌شود؛ به این صورت که از طریق فرآیندهای کنترل داخلی (انجمن‌ها یا گروه‌هایی متشکل از تولیدکنندگان) همچنین فرآیندهای کنترل و احراز صلاحیت بیرونی، بر محصولات نظارت اعمال می‌کند و موجب شکل‌گیری اعتماد و شفافیت برای تولیدکنندگان و از آن مهمتر مصرف‌کنندگان می‌شود.

این مسئله توجیه‌کننده این مسئله است که چرا محصولات واجد نشانه‌های جغرافیایی با قیمت‌های بالاتری در بازار عرضه می‌شوند.

* گستره بازار تقاضای کنونی و آتی برای محصولات دارای برچسب نشانه‌های جغرافیایی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

بازار محصولات نشانه‌های جغرافیایی طی یک فرآیند طبیعی در حال گسترش است، زیرا که تأمین‌کننده تقاضای گروه‌هایی از مصرف‌کنندگان است که دارای سطح تحصیلات بالاتر بوده و یا نسبت به کیفیت محصولات دغدغه‌مند هستند.

بازار محصولات نشانه‌های جغرافیایی طی یک فرآیند طبیعی در حال گسترش است، زیرا که تأمین‌کننده تقاضای گروه‌هایی از مصرف‌کنندگان است که دارای سطح تحصیلات بالاتر بوده و یا نسبت به کیفیت محصولات دغدغه‌مند هستند.

این نوع بازار اغلب در مناطقی که شاهد رشد طبقه متوسط و بالا هستند پیدا می‌شود. در این گونه از بازارها، مصرف‌کنندگان خواهان این هستند که درباره کالاهایی که به دنبال خرید و مصرف‌شان هستند، اطلاعات بیشتری کسب کنند و در این مسیر حاضر به پرداخت مبالغ بالاتری نیز هستند. همچنین نشانه‌های جغرافیایی موجب افزایش جذابیت و رونق بوم‌گردی و گردشگری کشاورزی در ابعاد داخلی و بین‌المللی می‌شود زیرا این نشانه‌های به ویژگی‌های خاص و یکتای محیطی همچنین فرهنگ و خِرّد محلی ارتباط دارند، مسائلی که به‌نوبه خود جذابیت روزافزونی دارند.

* نشانه‌های جغرافیایی چه تأثیراتی بر محیط طبیعی و تنوع زیستی دارند؟

نشانه‌های جغرافیایی به همراه قیمت‌های بالاتر محصولات مرتبط به آن‌ها و یکتایی این محصولات، موجب ایجاد انگیزه در تولیدکنندگان برای حفظ و نگهداشت ارقام و گونه‌های خاص و بومی، و شیوه‌های تولید سنتی و بومی تطبیق‌یافته با محیط زیست می‌شود.

این شیوه‌های تولید سنتی و بومی و محصولات منتج از آن‌ها هرچند که ممکن است بهره‌وری کمتری داشته باشند اما واجد کیفیت‌های دیگری هستند که دارا بودن عنوان نشانه‌های جغرافیایی موجب تبلیغ و ترویج آن‌ها در بین شمار فزاینده‌ای از مصرف‌کنندگان دغدغه‌مند نسبت به تنوع زیستی می‌شود.

محصولات واجد عنوان نشانه‌های جغرافیایی اغلب اوقات نقشی محوری در (زندگی و معیشت) جمعیت‌های محلی دارند. این محصولات بخشی از فرهنگ و تاریخ محلی هستند و در اقتصاد و اشتغال محلی نقش‌آفرین هستند. بر این اساس می‌توان گفت که این محصولات در حفظ فرهنگ و میراث بومی و مادی مشارکت مؤثری دارند.

* مهمترین معیارها برای ثبت یک نشانه جغرافیایی چیست؟

یک نشانه جغرافیایی را در صورتی می‌توان ثبت کرد که نشان‌دهنده این باشد که محصولی دارای یک ویژگی خاص مرتبط با منشأ جغرافیایی آن است. این کار می‌تواند از طریق برهم‌کنش عناصر طبیعی محلی (زیست‌بوم محلی دارای تنوع زیستی خاص، اقلیم و…)، عنصر انسانی (دانش فنی و سنت‌های بومی) و از طریق نشان‌دادن تاریخ و شهرتی که هم‌اکنون با آن نام مدنظر برای نشانه جغرافیایی مرتبط است، به دست آید.

منبع: مهر