تناقض رفتاری در بازار ارز

اعتمادآنلاین| چهار ماه از صحبت‌های همتی در صحن علنی مجلس در رد «ارزپاشی» در بازار ارز برای مدیریت کوتاه‌مدت نرخ‌ها می‌گذرد. او 13 خردادماه در خصوص وضعیت بازار ارز از «اجرای مدیریت جدید علمی» در بازار ارز خبر داده و گفته بود که «کلا‌ سیستم اجرای ما این‌گونه جا افتاده بود که ما برای حفظ نرخ ارز باید به بازار ارز تزریق کنیم، بنابراین 280 میلیارد دلار در ظرف 15 سال گذشته به‌عبارتی به‌طور میانگین سالی 18 میلیارد دلار به بازار ارز تزریق کرده‌ایم تا نرخ ارز را کنترل کنیم، بنابراین طبیعی است که بسیاری از این ارزها به ‌صورت سرمایه از کشور خارج شده است.»

آقای همتی در خردادماه سال جاری، سیاست «ارزپاشی» را در سخنرانی خود در مجلس چنین توصیف کرد: «سیستم اجرای ما این‌گونه جا افتاده بود که ما برای حفظ نرخ ارز باید به بازار ارز تزریق کنیم. بنابراین 280 میلیارد دلار در ظرف 15 سال گذشته یا به عبارتی به‌طور میانگین سالی 18 میلیارد دلار به بازار ارز تزریق کرده‌ایم تا نرخ ارز را کنترل کنیم. بنابراین طبیعی است که بسیاری از این ارزها به صورت سرمایه از کشور خارج شده است. این همه امکاناتی که در خارج از کشور خریداری شده به خاطر همین ارزها بوده است، یعنی ارزهای ارزان و رانت». (خبرگزاری تسنیم؛ 13 خرداد 99، کد خبر: 2278428)

به نظر می‌رسد سیاست بانک مرکزی (به عنوان نهاد مسوول حفظ ارزش پول ملی کشور) مبنی بر عدم مداخله ارزی در بازار در «تضاد منافع» آشکار با گروه‌هایی قرار گرفته که در خارج «قسط» داشته و نیاز به خرید ارز در کشور دارند. از این‌رو فشارها برای ارزپاشی بانک مرکزی آن هم در شرایطی که به گفته مسوولان دولتی، فروش نفت ایران نیز با مشکل جدی روبه‌روست، جای تعجب دارد.

سه روز پیش، در پی اوج‌گیری نرخ دلار امریکا به بالای 31 هزار تومان، بانک مرکزی اعلام کرد روزانه 50 میلیون دلار در 6 روز کاری، ارز به بازار تزریق می‌کند تا جلوی فعالیت «نوسان‌گیران» را بگیرد. مشخص نیست این مقدار «ارز مداخله‌ای» از کجا تامین می‌شود؟ آن هم در زمانی که ارز حاصل از صادرات نفت ایران به گفته برخی منابع دولتی در بهترین حالت بین سه تا پنج میلیارد دلار در سال جاری خواهد بود و ارز غیرنفتی حتی کفاف واردات را هم نمی‌دهد، منابع مورد استفاده برای مداخله در بازار ارز چگونه به دست می‌آید؟

بانک مرکزی از چه منبعی می‌تواند روزانه 50 میلیون دلار که رقم ریالی آن با احتساب دلار نیمایی حدود 125 میلیارد تومان خواهد شد؛ ‌به بازار تزریق کند؟ در شرایطی که عمده افراد جامعه زیر خط فقر هستند و قدرت خرید «ریالی» دارند، چه کسی می‌تواند «دلار» از بازار خریداری کند؟ بانک مرکزی حافظ منافع چه کسانی است و چرا به ناگهان تصمیم به تزریق دلار به صورت اسکناس به بازار کرد؟

روز خط و نشان برای خارج‌نشینان

13 خرداد سال جاری شاید روز تاریخی برای رییس کل بانک مرکزی بود که پس از 22 ماه از حضورش در ساختمان میرداماد، ناگفته‌هایی را بر زبان آورد و نسبت به حجم وسیعی از رانتی که دلار در کشور ایجاد می‌کند، سخن بگوید. بر اساس گفته‌های او «وقتی جلوی تزریق ارز به بازار گرفته شد، خیلی‌ها گفتند که نمی‌توانند اقساط‌شان را در کانادا و جاهای دیگر پرداخت کنند، چراکه دلارها را با سود بالای 25درصدی که از بانک‌ها می‌گرفتند و تبدیل آن به ارز 3000 یا 4000 تومانی اقساط خانه‌های خریداری ‌شده در خارج را می‌پرداختند». این «خیلی‌ها» که رییس کل فعلی بانک مرکزی از آن صحبت کرده است؛ روش جالب توجهی برای تامین اقساط خانه‌های‌شان در کانادا و جاهای دیگر داشته‌اند: «آنها با سود بالای 25 درصدی که از بانک‌ها می‌گرفتند و تبدیل آن به ارز سه تا چهار هزار تومانی، اقساط خانه‌های خریداری شده در خارج را می‌پرداختند». همتی جمع‌بندی صحبت‌هایش در خصوص پرداخت یارانه به خارج‌نشینان را این‌گونه بیان کرد: « عملا ما به خرید ملک در خارج کشور سوبسید می‌دادیم، بنابراین از اواسط سال 97، در حاشیه بازار مداخله و روش را عوض کردیم.»

اما در ادامه از عزم جدی خود و نهاد متبوعش برای مدیریت علمی ارز و تامین کالاهای اساسی گفت. به باور او کنترل ارز شاکله اصلی کنترل اقتصاد در کشور است و «ما برای مدیریت بازار ارز و اصلاح نظام پولی و بانکی اقدامات مهمی انجام داده‌ایم.» هرچند رییس کل بانک مرکزی اقدامات مهم را در «عدم ارزپاشی در بازار» می‌دانست اما پس از مدتی از آن نیز عبور کرد و بر اساس آخرین تصمیم بانک مرکزی از روز دوشنبه، روزانه 50 میلیون دلار اسکناس دلاری به بازار تزریق می‌شود.

46 میلیون دلار اختلاف بین حجم ارز مبادله‌ای و ارز تزریقی

همتی در دوم تیر ماه با حضور در برنامه‌ای تلویزیونی گفته بود که « اگر ارزپاشی در بازار لازم نباشد، انجام نمی‌دهیم و برای نوسانات کوتاه‌مدت ذخایر را صرف این کار نمی‌کنیم ولی اگر احساس شود نوسان بلندمدت خواهد بود، مداخله می‌کنیم.»

از کنار هم قرار دادن صحبت‌های همتی در مجلس و برنامه تلویزیونی دو موضوع برداشت می‌شود؛ اول اینکه نوسانات ارز برای مدت طولانی برقرار خواهد بود و به‌رغم دخالت‌های گاه و بی‌گاه بانک مرکزی، نرخ ارز قصد کاهش ندارد. ادامه‌دار شدن وضع موجود باعث می‌شود عده بیشتری متضرر شوند به همین دلیل بانک مرکزی مجبور به دخالت در بازار شد و روزانه نیز 50 میلیون دلار ارز به صورت اسکناس به بازار تزریق می‌کند. اما ابهامی که در این خصوص وجود دارد، میزان ارز تزریقی به بازار است.

بر اساس گفته‌های دوم تیر همتی « دخالت بانک مرکزی بیشتر در حد تامین منابع لازم برای واردات است. ما فقط امروز 120 میلیون دلار برای واردات کالا تامین کردیم، این در حالی است که کل حجم مبادله در بازار ارز اسکناس زیر 4 میلیون دلار است یعنی از 5 درصد هم کمتر است.» با وجود اینکه رییس کل بانک مرکزی بر حجم مبادلات کمتر از 4 میلیون دلار در بازار اسکناس تاکید کرد، اما از روز دوشنبه 50 میلیون دلار به صورت اسکناس به بازار تزریق می‌شود. به نظر نمی‌رسد از تیر تا مهر، تغییر شگرفی در حجم مبادلات در بازار اسکناس رخ داده باشد تا نیازمند تزریق 46 میلیون دلار بیش از میزان مبادله در بازار اسکناس باشد.

دوم؛ آیا بانک مرکزی توسط عده‌ای خارج‌نشین که باید هزینه زندگی خود را در کشورهای دیگر تامین کنند، برای تزریق ارز تحت فشار است؟ این افراد چه کسانی هستند؟

سیزدهم خردادماه سال جاری، آقای نوبخت، رییس سازمان برنامه و بودجه در صحن مجلس گفته بود: «‌اگر دولت به این نتیجه برسد که دست در جیب بانک مرکزی نکند و اگر ما بتوانیم به ‌تدریج ناترازی برخی بانک‌ها را اصلاح کنیم، مطمئن باشید که ما بر نقدینگی و تورم فائق خواهیم آمد.»

ارزهای تزریقی چگونه تامین می‌شوند؟

بر اساس آمارهای رسمی اوپک، طی سال‌های 2018 تا 2019، درآمد حاصل از فروش نفت ایران از 60 میلیارد و 519 میلیون دلار به 19 میلیارد و 233 میلیون دلار رسید. در این مدت صادرات غیر نفتی ایران نیز از 44 میلیارد و 309 میلیون دلار به حدود 41 میلیارد دلار رسید. طی دو سال حدود 44 میلیارد و 560 میلیون دلار از جریان ارزهای ورودی به کشور کاهش یافته است. اگر سیاست‌های تزریق ارز به صورت اسکناس به بازار برای یک‌سال ادامه یابد (تا 21 مهر سال 1400) تقریبا به اندازه 18 میلیارد و 250 میلیون دلار از منابع ارزی کشور به بازار تزریق شده تا نصیب عده‌ قلیلی شود. 18میلیارد دلار همان میزان ارزی است که همتی در جلسه خرداد سال جاری خود در مجلس نسبت به آن انتقاد داشت و معتقد بود با این کار ارزها از کشور خارج می‌شود و فرار سرمایه رخ می‌دهد. بر اساس گفته‌های مسعود خوانساری، رییس اتاق بازرگانی تهران «در 9 سال اخیر معادل 98.4 میلیارد دلار و به‌طور متوسط سالیانه 11 میلیارد دلار سرمایه در هر سال، از اقتصاد ایران خارج شده است.» خروج سرمایه از کشور و کاهش جریان ورودی به اقتصاد، در کنار تزریق ارز به بازار می‌تواند به خودی خود نگران‌کننده باشد؛ مخصوصا برای ایران که در میانه شیوع کرونا نیز قرار داشته و برای خرید دارو به ارز نیاز دارد.

مدیریت علمی با استقلال محقق می‌شود

قطعا نمی‌توان از صحبت‌های خرداد همتی در صحن مجلس گذشت. در آن زمان نرخ دلاردر کانال 17هزار تومان بود. اما نکته در این است که بانک مرکزی برای مدیریت علمی بازار ارز و حفظ ارزش پول ملی، با مشکلاتی مواجه است. شاید بتوان درستی این گزاره را از اختلاف نظر رییس سازمان بودجه و رییس کل بانک مرکزی بر سرمنشا تورم ماهانه خردادماه یافت. همتی در یادداشت اینستاگرامی خود بر این نکته اشاره کرده بود که «استفاده از منابع ارزی صندوق توسعه ملی در شرایط تحریمی برای تامین کسری بودجه، همان استفاده از پایه پولی است که مشخصا یک اقدام تورم‌زاست.». هر چند نوبخت معتقد بود که «ما منابع و ارز خود را به بانک مرکزی فروختیم و بانک هم آن را فروخته یا اگر هم پیش خود نگه داشته، بهتر است عرضه کرده و بازار را کنترل کند.» در همین شرایط است که شایعه استعفای همتی از ریاست بانک مرکزی در رسانه‌ها بالا گرفته و البته بارها توسط روابط عمومی بانک مرکزی «تکذیب» شده است.

منبع: اعتماد