بودجه و مسئولیت‌پذیری

اعتمادآنلاین| هر سال پیش از آغاز زمستان تا کمی قبل از نوروز بحث و گفتگو پیرامون مهم‌ترین سند سال آتی کشور داغ می‌شود. هم‌زمان با هیاهویی کم‌تر هر شهرداری نیز در پی تصویب سندی مشابه در محدوده خودش است.

به گزارش اعتمادآنلاین، بودجه سندی است که کلیه فعالیت‌های اجرایی دولت و در بخش کوچکتر شهرداری‌ها را شامل می‌شود.

به طور مثال اگر شما علاقمندید که در محله شما یک پارک احداث شود با مراجعه به سند بودجه می‌توانید پی ببرید که آیا شهرداری برای امسال چنین برنامه‌ای دارد یا خیر. در واقع بودجه سندی است که در آن هر چه دولت یا شهرداری بخواهد انجام دهد را می‌توان یافت.

فرض کنید شهرداری در محله قرار است پارک جدیدی احداث کند و در محل احداث پروژه تابلویی نصب شده که روی آن تاریخ آغاز و پایان پروژه را به نمایش گذاشته است. اما شما به عنوان ساکن محل پیشرفتی در روند کار احساس نمی‌کنید یا مشاهدات شما نشان می‌دهد کیفیت امکانات و تجهیزات استفاده شده در پروژه محله‌تان از محله‌های دیگر کمتر است. در چنین شرایطی ممکن است کنجکاو شوید که مشکل کجاست و چگونه می‌توان به آن رسیدگی کرد.

نخستین پرسش‌هایی که باید از خود بپرسید آن است که مسئول این پروژه کیست؟ چه نهاد یا نهادهایی در شهرداری بودجه آن را تأمین کرده، آن را اجرا می‌کنند؟ آیا دلیل تأخیر در کار و کیفیت پایین مصالح عدم اختصاص بودجه کافی به پروژه است؟ یا این که بر کار پیمان‌کار نظارت کافی انجام نمی‌شود؟ و آیا مسئولان شهرداری از تأخیر پیش آمده و کیفیت بد اجرا آگاهند؟ راه حلشان برای رسیدگی به مسئله چیست؟ به زبان دیگر ممکن است از اول بودجه کافی برای انجام پروژه در نظر گرفته نشده باشد یا اعتباراتی که در قانون بودجه شهرداری به پروژه اختصاص داده شده در عمل در اختیار آن قرار نگرفته و بر اجرای پروژه نظارت صحیح نشده است.

در واقع نظارت نشده که بودجه اختصاص یافته به اهداف خود دست یافته است یا نه و این که آیا در بودجه سال بعد باید اقلامی را برای پایان کار این پروژه در نظر گرفت.

بودجه معمولاً در چرخه‌های یک‌ساله اتفاق می‌افتد. هر چرخه بودجه از چهار بخش تشکیل می‌شود؛ تدوین، تصویب، اجرا و نظارت. بخش نخست اشاره به روندی دارد که برای تهیه پیش‌نویس بودجه به طور مثال برای شهرداری طی می‌شود.

لایحه بودجه ابتدا بر اساس نظر کارشناسی و درخواست نهادهای وابسته به شهرداری که از بودجه شهرداری استفاده می‌کنند تدوین شده به شورای شهر تقدیم می‌شود. بودجه سپس در جلسات علنی با حضور شهردار و اعضای شورای شهر بررسی و تصویب می شود.

شهرداری و نهادهای وابسته به آن مسئول اجرای بودجه‌اند. شهردار باید هر شش ماه یک بار فهرست کاملی از درآمدها، هزینه‌ها و اقدامات شهرداری را اعلام کند. شورای شهر مسئول نظارت بر بودجه شهرداری است.

طبق «قانون آزادی دسترسی به اطلاعات» شهرداری‌ها و شوراهای شهر موظفند اطلاعات مربوط به بودجه، عوارض و پروژه های شهری را در اختیار عموم قرار دهند.

مسئولیت‌پذیری و نقش آن در کارآمدی مدیریت شهر

اگر ملاک موفقیت طرح‌ها و پروژه‌های شهرداری را میزان رسیدگی آن‌ها به نیازها و مشکلات شهروند بدانیم، آن گاه مدیران و مقامات شهرداری در قبال تصمیماتی که می‌گیرند مسئول دانسته شده، باید به مردم پاسخگو باشند. شهروندان در واقع کارفرمای اصلی تمامی پروژه ها و فعالیت های شهرداری هستند.

از این رو این حق مسلم آنان است که از مسئولان خود انتظار پاسخگویی داشته باشد. مسئولیت‌پذیری از اصول بنیادین نظام‌های مردم‌سالار است. یعنی مردم باید مقامات و کارکنان دولتی و ارائه دهندگان خدمات عمومی را مسئول نگه دارند تا مطمئن شوند آنان به جای سوءاستفاده از قدرت و جایگاهشان به مردم خدمت می‌کنند و کارشان را مؤثر و منصفانه انجام می‌دهند.

به عبارتی دیگر مسئولیت پذیر شدن مقامات محلی تاثیر مستقیمی بر رشد رضایت و رفاه اجتماعی و ارائه بهتر خدمات عمومی شهروندان دارد؛ اگر طرح‌ها و مصوبات شورای شهر از طریق مشورت با شهروندان و بر پایه نظر و خواست آنان تهیه و اجرا شوند و خط مشی‌های شهرداری منطبق بر خواست مردم شهر باشد.

همچنین روند تدارکات پروژه‌ها و دیگر فعالیت‌های شهرداری باید شفاف و قابل ردگیری باشد تا تصمیم‌گیری‌ها و پرداخت‌ها بر پایه کیفیت و نرخ واقعی انجام شود. چنین نگاهی به عملکرد شهرداری، شهروند را در مقام صاحب اصلی شهر و کارفرمای واقعی قلمداد می‌کند که می‌خواهد فعالیت مسئولان شهری را راستی آزمایی کند.

مسئولیت پذیری در لا به لای چرخه بودجه

بودجه شهرداری می‌تواند معیاری برای بررسی میزان مسئولیت‌پذیری مقامات شهری به دست دهد. زیرا آن چه که در بودجه هست (یا نیست) نتیجه تصمیم مدیران شهرداری و تصویب اعضای شورای شهر است.

به عبارتی دیگر آنان از طریق بودجه اولویت‌های شهرداری برای سال بعد را تعیین کرده و مشخص می‌کنند اعتبارات مندرج در بودجه کجا و چگونه باید هزینه شود.

شهروندان نیز می‌توانند با مطالعه بودجه دریابند که تصمیمات مدیران شهری تا چه میزان با خواسته‌ها و تمایلات آنان مطابقت دارد و تا چه میزان اولویت‌های لازم در شهر را منعکس می‌کند و ارقام مندرج در آن چقدر واقعی است. اعضای شورای شهر با رأی مستقیم مردم انتخاب می‌شوند و معمولاً هنگام انتخابات به مردم وعده می‌دهند.

از این رو هر شهروند کنجکاو و علاقمندی می تواند در بودجه شهرداری اثری از آن وعده‌ها را ببیند و اگر هم اثری از آن وعده ها نیافت؛ دلایل آن را بررسی کند. این بررسی از طریق تماس با اعضای شورای شهر یا مراجعه حضوری و در میان گذاشتن مسائل و مشکلات محله با آنان امکان پذیر می شود.

همچنین جلسات تصمیم‌گیری و تصویب بودجه شهرداری در شوراهای شهر به صورت علنی برگزار می شود. از این رو مردم می‌توانند در این جلسات شرکت کنند. جلسات شورای شهر در برخی شهرها از طریق وب سایت شهرداری یا شورای شهر یا از طریق شبکه‌های اجتماعی به طور زنده قابل مشاهده یا شنیدن است.

شرکت در این جلسات یا پی‌گیری آن‌ها در اینترنت به شهروند امکان می‌دهد بداند تصمیمات برای بودجه شهرداری چگونه و چرا اخذ شده‌اند.

آنچه ذکر شد مراحل تصویب بودجه در شورای شهر بود. اما کار شهروندان یا همان کارفرمایان اصلی شهرداری در این مرحله پایان نمی یابد.

فراموش نکنیم مدیران، کارکنان و پیمانکاران شهرداری مسئول اجرای بودجه‌اند. مهمترین بخشی که برای یک شهروند می‌تواند اهمیت فراوانی داشته باشد؛ هزینه صحیح اعتباراتی است که در بودجه شهرداری به تصویب رسیده است. بیشتر شهرداری‌ها در کشور فهرست و مشخصات پروژه‌های شهرداری را از طریق وب‌سایت شهرداری یا روش های دیگر منتشر می‌کنند. اگر پروژه‌ای با مشکل روبرو شده، تأخیر دارد یا کیفیت اجرای مناسبی ندارد، ریشه بسیاری از مسائلش را می‌توان از طریق بودجه ردگیری کرد.

به صورت نمونه می توان بررسی کرد آیا در یک پروژه اعتبارات لازم در اختیار پیمان‌کار قرار گرفته است؟ و اگر نه دلایل آن چیست. حتی می توان بررسی کرد که پیمانکاران اعتبار مورد نظر را بر اساس بودجه پیش بینی شده هزینه کرده اند یا خیر.

مسئولیت پذیر بودن در برنامه و بودجه ریزی شرط لازم مدیریت شهری سالم و کارآمد است. مسئولیت پذیری در این بخش بدین معنی است که هم وعده های سیاسی و هم مطالعات فنی به دقت منطبق با خواسته ها و نیازهای واقعی شهروندان باشد.

آشنایی با موضوع کارکرد بودجه در مسئولیت پذیر کردن متصدیان جزییات زیادی دارد که هر شهروند علاقه مندی می‌تواند آن را با حوصله دنبال کند.

اصل مهم برای تحقق این امر، اطلاع لازم از کلیات آن و یافتن همراهانی است که به پیگیری حقوق شهروندی خویش تمایل نشان می‌دهند.

مشارکت بیشتر مردم در اموری مثل بودجه باعث می‌شود چشم و گوش‌های بیشتری نظاره‌گر باشند، مردم از جزئیات بیشتری با خبر شوند، در روندهای تصمیم‌گیری شرکت کنند یا بر آن تأثیر بگذارند و بر روند اجرا و نتیجه کار نظارت کنند.

این خود مشوقی می‌شود برای شفافیت و مسئولیت‌پذیری بیشتر و این که فعالیت‌ها و اولویت‌های شهرداری کم کم با نیازمندی‌های مردم انطباق بیشتری پیدا کند.

خوشبختانه امروز با گسترش ارتباطات و شبکه های اجتماعی، شفافیت بیشتری در مدیریت شهری دیده می‌شود. بنابراین انتظار می‌رود که بقیه شهرداری‌ها و شوراهای شهری که تا کنون نسبت به عمومی کردن اطلاعات مربوط به بودجه و پروژه های شهر خود، اقدامی نکرده‌اند نیز به این روند ملحق شوند.