رد ادعای «همتی» درباره افت صادرات

اعتمادآنلاین| تعیین نرخ پایه صادراتی یکی از داغ‌ترین موضوعات در عرصه تجارت خارجی است که به صادرات و بازگشت ارزهای صادراتی گره خورده است.صادراتی که براساس آمارها تاپایان بهمن 99 معادل 20 درصدو تا پایان سال 99 معادل 15 درصد افت را نشان می‌دهد.

به گزارش تعادل، سکاندار بانک مرکزی اما دلیل این افت صادرات را به کاهش نرخ پایه صادراتی گره می‌زند که به اصرار وزیر اقتصاد و رییس کل گمرک انجام شده است. ادعایی که معاون فنی گمرک آن را رد می‌کند و می‌گوید: طبق پیشنهاد بانک مرکزی به دولت، کمیته قیمت‌گذاری کالاهای صادراتی در گمرک مکلف شده، در مقاطع دوماهه ارزش کالاهای صادراتی را به‌روزرسانی کند.

همچنین بنابر بسته سیاستی نحوه برگشت ارز صادراتی، بانک مرکزی مجاز شد 20 درصد از ارزش صادراتی اعلامی توسط گمرک ایران را به دلیل نحوه محاسبه ارزش پایه صادراتی در میزان بازگشت ارز حاصل از صادرات آنان منظور کند. گفته‌های مهرداد جمال ارونقی حکایت از این داردکه بانک مرکزی نه تنها با تشکیل کمیته مخالفت نداشته، بلکه گمرک را مکلف به به‌روزرسانی ارزش‌ها از طریق مصوبه هیات وزیران کرده است. «تعادل» به منظور روشن شدن ابعاد بیشتر این موضوع و چگونگی تعیین نرخ پایه صادراتی وجزییات آن به گفت‌وگو با «مهرداد جمال ارونقی»معاون فنی گمرک پرداخته است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

یکی از موضوعات خیلی مهم در عرصه تجارت خارجی که طی سال‌های اخیر به دلیل تنگناهای ارزی بیشتر مورد توجه قرار گرفته، بحث تعیین ارزش پایه صادراتی است؛ ‌اگر ممکن است در مورد فرمول محاسباتی نرخ پایه صادراتی، توضیحاتی ارایه دهید؟

با توجه به سیاست‌های ارزی دولت در شرایط اقتصادی حاضر، لزوم ارزش‌گذاری صحیح کالاهای صادراتی، یکی از دغدغه‌ها و اولویت‌های مهم گمرک ایران بوده است به نحوی که ارزش‌گذاری پایین در اقلام صادراتی، باعث افزایش صادرات و متعاقباً کمبود کالا در سطح عرضه شده و ارزش‌گذاری بالا و غیرواقعی در این اقلام، باعث تعطیلی بنگاه‌های اقتصادی به دلیل عدم امکان ایفای تعهدات ارزی غیرواقعی و نیز گرایش به صدور کالا با کارت‌های اجاره‌ای یا یک‌بارمصرف می‌گردد. بنابراین نقش گمرک در تحقق اهداف و برنامه‌ها، به منظور بازگشت ارز حاصل از صادرات، حفظ اشتغال پایدار و نیز توسعه صادرات غیرنفتی بسیار حایز اهمیت است.

اما درمورد تعیین نرخ پایه صادراتی باید توجه داشت ارزش گمرکی کالای صدوری، عبارت است از قیمت فروش کالا برای صدور به اضافه هزینه بیمه، باربری و حمل و نقل و سایر هزینه‌هایی که به آن کالا تا خروج از قلمرو گمرکی تعلق می‌گیرد که از روی سیاهه و اسناد تسلیمی صادرکننده تعیین می‌گردد. حال، در صورت عدم ارایه اسناد یا نا متناسب بودن ارزش اظهار شده به دلایل مستند، گمرک ارزش کالای صدوری را با استعلام از مراجع ذیربط و براساس قیمت عمده فروشی آن در بازار داخلی به اضافه هزینه‌هایی که تا خروج از قلمرو گمرکی به آن تعلق می‌گیرد تعیین می‌نماید.

برای تعیین این نرخ پایه صادراتی فقط گمرک ایران اعمال نظر می‌کند یا سازمان ودستگاه‌های دیگری هم در این امردخالت دارند؟

به منظور تعیین ارزش کالاهای صادراتی، گمرک ایران می‌تواند کارگروهی متشکل از نمایندگان گمرک ایران و دستگاه‌های ذیربط شامل اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی جمهوری اسلامی ایران، سازمان توسعه تجارت و وزارتخانه ذیر‌بط تشکیل دهد. چون احصاء قیمت عمده فروشی بازار داخلی برخی از محصولات صادراتی از سوی گمرک ایران ممکن نیست از این رو نسبت به استعلام کتبی ارزش کالاهای صادراتی از وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی مانند وزارت جهاد کشاورزی، وزارت نفت، سازمان توسعه تجارت، وزارت صنعت، معدن وتجارت، اتحادیه‌ها و انجمن‌ها، اقدام و سپس جوابیه در کارگروه مزبور مطرح می‌شود. باید توجه داشت مجموع ارزش کالاهای صادراتی ثبت شده در پرتال گمرک جمهوری اسلامی ایران بالغ بر 57887 رکورد بوده که سهم ارزش‌های ثبت شده صادراتی در سال 1399 طی 31 جلسه کارگروه مزبور بالغ بر 19300 رکورد است.

آقای ارونقی اخیر رییس کل بانک مرکزی در اظهاراتی دلیل اصلی افت 20 درصدی صادرات غیر نفتی در سال99 با وجود افزایش نرخ ارز را اصرار وزیر اقتصاد و رییس کل گمرک ایران برای کاهش نرخ پایه صادراتی کالاهای مختلف عنوان کردند؛ آیا این ادعا صحت دارد؟

هرگونه کاهش ارزش پایه صادراتی در این کارگروه مصوب می‌شود که البته گمرک ایران نیز در این کارگروه صرفاً دارای یک رأی است. اما باید به این نکته مهم توجه کرد که طبق پیشنهاد بانک مرکزی به دولت، کمیته قیمت‌گذاری کالاهای صادراتی در گمرک مکلف شده است، در مقاطع دوماهه ارزش کالاهای صادراتی را به روز رسانی کند. همین طور وفق بسته سیاستی نحوه برگشت ارز حاصل از صادرات، بانک مرکزی مجاز شد 20 درصد از ارزش صادراتی اعلامی توسط گمرک ایران را به دلیل نحوه محاسبه ارزش پایه صادراتی در میزان بازگشت ارز حاصل از صادرات آنان منظور کند.

در مورد کاهش 20 درصدی صادرات هم که اعلام شده نیاز به این توضیح است که در دوازده ماهه سال 1399، میزان صادرات قطعی کالاهای غیر نفتی کشور بالغ بر 113 میلیون تن و به ارزش 35 میلیارد دلار بوده است که در مقایسه با مدت مشابه سال 1398، کاهشی 15 درصدی در وزن و 6/14 درصدی در ارزش دلاری داشته است. آمار صادرات به تفکیک کالاهای پتروشیمی، میعانات گازی و سایر کالاها در سال گذشته نشان می‌دهد صادرات کالاهای پتروشیمی بالغ بر 6/47 میلیون تن، میعانات گازی معادل 576 هزار تن و سایر کالاها بالغ بر 4/65 میلیون تن بوده که نسبت به سال 1398، به ترتیب 89/22، 42/42 و 46/7 درصد از نظر ارزش کاهش داشته است.

پس منظور از افت 20 درصدی صادرات در یازده ماهه 99 بوده، چراکه براساس آمار 12 ماهه سال 99 و آماری که هم‌اکنون ارایه کردید، صادرات در سال 99 نسبت به 98 کاهش نزدیک به15 درصدی از نظر ارزشی داشته نه 20 درصدی.

بله. افت 7 میلیاردی صادرات مورد نظر رییس کل بانک مربوط به آمار 11 ماهه سال 99 بوده است.

خب این تعیین نرخ براساس چه فاکتورهایی اعمال و اعلام می‌شود؟

در اینجا باید به این موضوع توجه داشت که نرخ بازار داخلی برخی کالاها مانند «محصولات پتروشیمی، سنگ آهن، شمش فلزات و ...» متأثر از قیمت‌های اعلامی بازارهای بین‌المللی یا منطقه‌ای معتبر است. به عنوان مثال، قیمت محصولات پتروشیمی در سایت نشریه بین‌المللی ARGUS یا نرخ شمش فلزات برگرفته از سایت بورس فلزات لندن LME و.... بوده که این قیمت‌ها نیز به صورت ماهیانه یا هفتگی توسط نمایندگان دستگاه‌های عضوکارگروه ارزشگذاری جهت لحاظ در تعیین و محاسبه قیمت کالاهای یادشده ارایه می‌شود و هرگونه افزایش یا کاهش ارزش‌های پورتال گمرک ایران متأثر از افزایش یا کاهش قیمت‌های بین‌المللی یا منطقه‌ای مربوطه خواهد بود.

استنباطم از حرف‌های شما این است که کاهش نرخ پایه صادراتی از دلایل عمده کاهش صادرات نبوده است. همینطور است؟

بله. با یک بررسی ساده می‌توان به این موضوع رسید که کاهش نرخ پایه صادراتی از دلایل عمده کاهش صادرات یا تقلیل ارزش صادرات کشور نبوده و دلایل متعددی در این راستا نقش ایفاء می‌کنند که لازم است به این دلایل هم توجه لازم صورت پذیرد تا شائبه‌ای برای افکار عمومی به وجود نیاید.

چه دلایلی؟

پیشتر عرض شد؛ از دلایل عمده می‌توان به کاهش قیمت محصولاتی چون پتروشیمی، شمش فلزات و ...، کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی اشاره کرد. البته علاوه شرایط کرونایی، کاهش نرخ پایه صادراتی از دیگر عوامل اثر گذار بر افت صادرات سال 99 بوده است.

آیا هنوز نرخ پایه‌های صادراتی براساس ارز تعیین می‌شود؟

بله، نرخ پایه‌های صادراتی براساس نرخ ارز اعلامی از سوی بانک مرکزی تعیین و اعلام می‌شود.

صادرکنندگان معتقدند اگر تعیین نرخ پایه صادراتی بر اساس ریال محاسبه شود، می‌تواند بخشی از مشکلات ارزی و تجاری را برطرف کند. البته این نظر را خیلی‌ها از جمله بانک مرکزی قبول ندارد، آیا محاسبه اقلام به‌پایه ریالی اساسا امکانپذیر است؟

بله این موضوع امکانپذیر است و گمرک هم قبلا نرخ پایه صادراتی را بر اساس ریال محاسبه می‌کرد. منتها براساس مصوبه ابلاغی سال 1397 بانک مرکزی مقرر شد نرخ پایه صادراتی براساس ریال محاسبه شود که این تصمیم هم به دلیل تنگناهای ارزی و صیانت از منابع ارزی گرفته شد. بنابراین مشکل خاصی برای گمرک که بخواهد نرخ پایه صادراتی را براساس ارز در نظر بگیرد، وجود ندارد.

جناب ارونقی بحث دیگری که وجود دارد این است که صادرکنندگان معتقدند، شیوه محاسبه پایه صادراتی اساسا ایراد دارد، به گفته آنها نماینده‌های گمرک قیمت عمده را در نظر می‌گیرند؛ اگر این قیمت‌ها به‌روز نباشد 30 درصد تعهد صادرکننده بالاتر می‌رود؛ یعنی 30 درصد تعهد ارزی کاذب به صادرکننده تحمیل می‌شود؛ نظرتان در این باره چیست؟

نص صریح ماده 16 قانون گمرکی، ارزش پایه صادراتی کالاها باید بر اساس قیمت عمده صادراتی در نظر گرفته می‌شود. اما در مورد کالاهایی که ارزش آنها به صورت تهاتر، دایمی یا مستمر به روز می‌شود، ارزش آنها مرتبا به روز رسانی می‌شود. برهمین اساس، اتحادیه‌های مربوطه قیمت‌ها را به صورت هفتگی یا ماهانه در اختیار گمرک قرار می‌دهند و گمرک هم موظف است براساس قیمت‌های دریافتی، ارزش کالاها را به روز رسانی کند.

به اعتقاد بخش خصوصی، تعداد اقلام صادراتی بسیار بالاست و نمی‌توان مدام این قیمت‌ها را به‌روزرسانی کرد؟

ممکن است با توجه به تکثر وتنوع اقلام، یک ایستایی در این زمینه وجود داشته باشد، اما گمرک حتما قیمت‌ها اعلامی از سوی اتحادیه‌ها را چه به صورت هفتگی باشد یا ماهانه اعمال می‌کند. دراینجا پیشنهاد گمرک برای تسریع در انجام امور این است که اگر اتحادیه‌ها تمایل داشته باشند می‌توانند در بانک اطلاعاتی خودشان قیمت‌ها را به روز رسانی کنندو پس از تایید گمرک قیمت‌های درج شده از همان تاریخ اعلامی اعمال شود.

سوال دیگر اینکه آیا در این محاسبه‌ها هزینه صادرکننده، بارنامه، ترخیص، پول سوخت، مسائل مرتبط با تحریم، مسائل صرافی که همه به ارز محاسبه می‌شود در نظر گرفته می‌شود یا خیر؟

بله همه این هزینه‌ها تا زمان خروج کالا از قلمرو گمرکی در تعیین نرخ پایه صادراتی لحاظ می‌شود. البته چند درصدی هم به عنوان سایر هزینه‌ها نیز در نظر گرفته می‌شود.

بحث دیگر در مورد تنوع اقلام صادراتی است، مثلا در طول فصل قیمت یک محصولی مثل گوجه‌فرنگی به‌قدری پایین است که کسی نمی‌خواهد از زمین جمع کند و زمانی دیگر قیمت‌ها نجومی است. این تفاوت قیمت چگونه در نظر گرفته می‌شود؟ در حالی که در جدول برای آن ‌یک ردیف در نظر گرفته می‌شود...

در مقاطع مختلف سال ارزش محصولات متناسب با آن فصل و شرایط فصلی درنظر گرفته می‌شود. حتی اگر نیاز باشد که در مقاطع کوتاه‌تر این کار انجام شود، اتحادیه مربوطه می‌تواند ارزش محصول خود را براساس قانون گمرکی اعلام کند تا گمرک هم در این زمینه اقدام لازم وفوری را برای درج قیمت جدید انجام دهد.

مساله‌ای دیگر یکه بعضا صادرکنندگان به آن اشاره می‌کنند اینکه به عنوان مثال یک محصولی مثل سیب که به هندوستان صادر می‌شود، با سیب روسیه متفاوت است. ممکن است یکی 50 سنت فروخته می‌شود و یکی دو دلار؛ یا بعضا ممکن است محصول صادر شده فاسد بشود یا به صورت کمیسیونی فروخته شود، بنابراین نمی‌شود به این صورت روی محصولات 100 درصد قیمت گذاشت. صادرکنندگان معتقدند باید تنوع، فساد، کمیسیونی فروش و مساله افت قیمت را در تعیین نرخ پایه در نظر گرفت. آیا این موارد در نظر گرفته می‌شود؟

در تمامی این موارد، اتحادیه و سندیکای مربوطه قیمت محصول را براساس نوع بسته‌بندی یا فله‌ای بودن، نوع کالاو درجه‌بندی آن به گمرک اعلام می‌کند و گمرک هم براساس آن اعمال نظر می‌کند. بنابراین سطح درجه‌بندی و نوع بسته‌بندی و ... بر تعیین قیمت اثر گذار و در تعیین نرخ پایه صادراتی لحاظ می‌شود. اما اینکه این تفکیک در سطح کشورها اعمال شود، نه چنین چیزی در محاسبات گمرک برای نرخ پایه صادراتی در نظر گرفته نمی‌شود.

خب به نظرتان این یک ایراد محسوب نمی‌شود؟

البته درنظر گرفتن کشور هدف صادراتی، سهم چندانی در فرمول محاسباتی نرخ پایه صادراتی ندارد. اما به هر حال می‌شود در این مورد هم اقداماتی انجام داد.