شاهکارهای تاریخی را هم دور زدیم/ آیا آب وارد میکنیم؟
یک پژوهشگر منابع آب گفت: درست است که ما کشوری با مشکلات آب هستیم و متوسط بارندگی نسبت به نُرم جهانی پایینتر است اما منابع آب در دسترس هم کم نیست. بزرگترین معضل ما سوءمدیریت در منابع آب است، اگر تلفات و آب بهحسابنیامده را در شبکه شهری و روستایی مدیریت کنیم، چرا باید ذهنمان به سمت واردات آب برود؟
اعتمادآنلاین| محمدرضا فرزانه اظهار داشت: این یک واقعیت است که ما کشوری هستیم که در طول تاریخ همواره با کمآبی مواجه بودیم، ایرانیان باستان مبدع قنات و آبانبار بوده و جزء افتخارات تاریخی ما در خصوص مدیریت منابع آب بوده که یک جنبه آن کمبود آب است. در زمانی که تکنولوژی پیشرفتی نداشته و بهسختی زمین را حفر و ساخت و ساز میکردند تا آبانبار و قنات بسازند، بیانگر این است که ایرانیان همواره با کمبود آب مواجه بوده و برای آن هم برنامهریزی داشتند.
عرضهمحوری راهکاری برای تهدید منابع آب
وی افزود: اکنون ما برخی عوامل کلیدی را فراموش کردیم و به جای تاکید بر رویکردهای اصولی، منطقی و خردمندانه؛ بدنبال افزایش عرضهمحوری رفتیم، در قرن اخیر تجربه منفی زیادی در زمینه عرضهمحوری بیشتر داشتیم و این یک نگاه خیلی سطحی است که تصور کنیم هر قدر عرضه را بیشتر کنیم مشکلات منابع آب کمتر میشود، برخی مواقع تاکید روی عرضهمحوری خود بنای سازوکارهایی میشود که مشکلات منابع آب را بیشتر کرده و تهدیدی برای منابع آب خواهد بود.
چطور روی تشدید مشکلات تمرکز کردیم؟
این پژوهشگر منابع آب تصریح کرد: وقتی انتقال آب از یک حوضه آبریز به حوضه دیگر مورد توجه قرار میگیرد برخی افراد تصور میکنند که به خیر و صلاح کشور است، در حالی که به جای اندیشه بر تبعات مگاپروژههای انتقال؛ به جایی میرسیم که برای حل کردن مشکلات مدیریت منابع آب در مناطق خشک و نیمه خشک کشور، روی تشدید مشکلات آب تمرکز کردهایم.
الگوی مصرف نگرانکننده است
وی خاطرنشان کرد: نحوه مصرف آب در کشور ما مانند کشوری است که از نظر بودجه محدود و به جای اینکه آن را مدیریت و خرج را بر اساس دخل برنامهریزی کند، ولخرجی میکند، شهرهایی هم که مقصد انتقال آب هستند نیز ولخرجترند. در هر حال پایدار بودن این راهکارها با چالش جدی مواجه است، در چنین بستری که رویکرد خردمندانهای برای مصرف آب نه تنها در بخش شرب بلکه در کشاورزی و صنعت هم نداریم، الگوی مصرف ما واقعا نگرانکننده است.
فرزانه با بیان اینکه ما به این دیدگاه نرسیدیم به دنبال صنایعی باشیم که آباندوز بوده و کمترین وابستگی به منابع آبی داشته باشد، گفت: حتی در استانهایی که از نظر منابع آبی شرایط فوقالعاده نگران کنندهای دارند کماکان بدنبال صنایع آببر بودهایم و به این دیدگاه نرسیدیم که کشوری با اقلیم غالب خشک و نیمهخشک هستیم و باید مصرف آب نه فقط برای شرب بلکه در بخش صنعت و کشاورزی با میزان موجودی همخوانی پیدا کند و در جایی مسیر آن از وابستگی به منابع پایه باید جدا شود.
از مگاپروژههای انتقال آب تا آبهای ژرف و برونمرزی
وی بیان داشت: ما یک روز به فکر انتقال بین حوضهای و اجرای مگاپروژههایی به بهانه تامین آب هستیم، جای دیگر صحبت از برداشت از منابع آب ژرف و دیگر بار بدنبال منابع آب برونمرزی هستیم، ماهیت همه این مباحث یکسان و فرار از واقعیت است. واقعیت این است که ما سبدی داریم که هر قدر آب در آن بریزیم پُر نمیشود زیرا الگوی مصرف آن فوقالعاده نگرانکننده است.
شاهکارهای تاریخی را هم دور زدیم
این کارشناس حوزه آب تاکید کرد: نه تنها با شاهکارهای تاریخی از جمله قنات و آبانبار به عنوان الگوی پایدار استفاده از منابع آب سطحی و زیرزمینی فاصله داریم، روند مصرف ما با اصول ساده علمی هم مغایرت دارد، در چنین شرایطی به جای اینکه مدیریت منابع آب روی عرضهمحوری بیشتر تمرکز میکنیم.
به این درک رسیدیم که برای شرب کشور هم دچار چالش میشویم؟
وی ادامه داد: بالغ بر نیم قرن است که تکلیف عرضهمحوری در ادبیات اقتصادی دنیا مشخص است و نمیتوانیم با این روش موفق شویم، عرضهمحوری و رویکرد سازهای راهکارهای جدی، اصولی و بلندمدت برای حل مشکلات ما نیستند. باید به علم و رویکرد تاریخی برگردیم، باید وجوه نهادی مدیریت منابع آب را مورد توجه قرار دهیم تا بصورت ریشهای مشکلات را حل کنیم، به طور مثال میتوانیم در سطح کلان تصمیم بگیریم که آیا دنبال این هستیم که رویکرد مبتنی بر توسعه آببر فعلی را ادامه دهیم و یا به این درک رسیدیم که شرایط نگرانکننده است و اگر با این سیستم حرکت کنیم برای شرب کشور هم دچار چالش میشویم؟ آیا میدانیم توسعه صنایع باید نه بر مبنای توسعه آببر بلکه آباندوز باشد؟
فرزانه خاطرنشان کرد: اولویت این است که از همین منابع موجود به بهترین شیوه استفاده کنیم و از توسعه آببر به آباندوز تغییر ریلگذاری داشته باشیم، پیدا کردن مصادیق از این قبیل یکی از نیازهای جدی و ویژه کشور است که سالها به فراموشی سپرده شد. غفلت از این موضوعات روزبروز شرایط را نگرانکنندهتر میکند.
وی ادامه داد: اگر تصور کنیم راهکارهای مدیریت منابع آب فقط به حیطه مهندسی محدود میشود متاسفانه مسیر را اشتباه رفتهایم.
چرا کشاورزان به این نتیجه نرسیدند معیشت مکمل و جایگزین به جای کشاورزی وجود دارد؟
این پژوهشگر حوزه منابع آب با تاکید بر اینکه باید بودجهریزی را بر مبنای واقعیت انجام داده و ریشههای اصلی مشکل را مورد توجه قرار دهیم، افزود: اگر میخواهیم مشکل مدیریت منابع آب را حل کنیم باید بدنبال معیشت مکمل و جایگزین باشیم و در این زمینه هزینه کنیم، اگر همین عددی که برای طرح احیا و تعادلبخشی هزینه شده را برای توسعه آباندوز و فرهنگسازی هزینه کنیم و کشاورزان به این نتیجه برسند که معیشت مکمل و جایگزین وجود دارد که با مصرف آب کمتر و تبعات محیط زیستی کمتر ارزش افزوده بیشتری ایجاد میکنند، آیا باز هم به صورت غیرمجاز از منابع آب زیرزمینی بهرهبرداری میکردند؟
وی گفت: به جای اینکه معیشت جایگزین و مکمل را پیدا کرده، فرهنگسازی کنیم و سیستم را به سمتی ببریم که بارگذاری روی منابع آب کمتر شود، به سمتی میرویم که بدون توجه به ریشه مشکل را حل کنیم به همین دلیل دو دهه است برای طرح احیا و تعادلبخشی منابع آب زیرزمینی هزینه شده اما موفقیت آن در هالهای از ابهام است. اگر به جای هزینه این طرحها ریشه مشکل را بخوبی شناسایی میکردیم خیلی از مشکلات حل میشد.
قرار است آب وارد کنیم؟
فرزانه درباره اینکه آیا ممکن است به مرحله واردات آب برسیم، گفت: درست است که ما کشوری با مشکلات آب هستیم و متوسط بارندگی نسبت به نُرم جهانی پایینتر است اما منابع آب در دسترس هم کم نیست، بزرگترین معضل ما سوءمدیریت در منابع آب است. اگر تلفات و آب بهحسابنیامده را در شبکه شهری و روستایی مدیریت کنیم چرا باید ذهنمان به سمت واردات آب برود؟
مناقشات تاریخی بر سر آب
وی ادامه داد: یک ترمینولوژی به نام امنیت آبی وجود دارد و در طول تاریخ از زمان اسلام و جنگ امام حسین(ع) و یزید که از موضوع آب شروع شد و تا سالهای اخیر، داعش با استفاده از این حربه و آلوده کردن منابع آب ورود کرد، استراتژیهای جنگی بر پایه آب بنا نهاده شد. وقتی چنین قضایایی وجود دارد چرا ما باید امنیت آبی خودمان را به منابع خارج از کشور متکی کنیم؟ از نظر کمی که همه میدانیم آب عامل حیات کل اکوسیستم است. آیا خردمندانه است که حیات کل اکوسیستم را به منبعی بیرون از مرزهای کشور متصل کنیم، آنهم در شرایطی که منابع موجود آب را به بدترین شکل ممکن استفاده میکنیم؟ حتی اگر به مرحله واردات هم برسیم، میتوانیم با مدیریت روی منابع موجود نیازهای ضروریمان را تامین کنیم، خرمدمندانه نیست که دنبال راهکارهایی همچون واردات آب برویم، این بسیار نگرانکنندهتر از انتقال بین حوضهای است.
این کارشناس آب گفت: در حال حاضر ما برای مدیریت منابع آب در دسترس با چالشها و پیچیدگیهای متعددی روبرو هستیم، ورود یک بازیگر بینالمللی و عوامل مرتبط با آن پیچیدگیها را به شدت بیشتر خواهد کرد و عملا به پیچیدگیها و نگرانیهای انتقال آب بین حوضهای، مباحث برونمرزی هم افزوده خواهد شد.
عرضهمحوری؛ نیم قرن عقبماندگی و فرار از حل ریشهای مشکلات
وی تاکید کرد: در خصوص مباحث فرامرزی و حوضههای آبریزی که بین دو یا چند کشور مشترک است بلوغ یافتهترین رویکرد تشکیل سازمان حوضه آبریز و تلاش برای جلوگیری از مناقشات آبی و تبدیل آن به بستری برای همکاریهای آبی است که البته موضوع خیلی دشواری بوده و تجربه موفقی در کشور در این زمینه وجود ندارد. در چنین بستری دامن زدن به عرضهمحوری بیشتر در مدیریت منابع آب که نیم قرن برگشت به عقب و فراموش کردن صورت مسئله و فرار از بررسی ریشهای مشکلات منابع آب است آن هم با چنین طریق گسترده پیچیدگی و نبود بستر نهادی مناسب به خیر صلاح و کشور نخواهد بود.
دیدگاه تان را بنویسید