چگونه شاخص‌های اقتصادی شهرها را بهبود ببخشیم؟

اعتمادآنلاین| ‌‌ ششمین دوره انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا 28 خرداد سال جاری برگزار خواهد شد و اعضای شوراهای یادشده حسب دیدگاه‌های غالب ساکنان شهر و روستا، انتخاب شده و فعالیت خود را آغاز می‌کنند.

به گزارش شرق، اکنون با گذشت پنج دوره از فعالیت شوراهای شهری و با توجه به ضعف شاخص‌های اقتصادی اغلب استان‌ها در حوزه شهری، ارائه تبیینی اجمالی از ماهیت و نقش شورا، وظایف کلیدی مربوطه، شعارهای انتخاباتی اعضای منتخب دوره‌های قبل، دیدگاه‌های غالب مردم از خصوصیات مطلوب اعضای شورا در دوره‌های قبل، تجربه موفق سایر کشورها در زمینه مدیریت موفق شهری، خصوصیات و شاخص‌های بهینه کاندیداهای مطلوب و آموزش‌های مورد نیاز اعضای شورا برای ارائه عملکرد کارا و اثربخش می‌تواند هم در تصمیم‌گیری شهروندان برای انتخاب شورایی کارآمد و اثربخش روشنگر باشد و هم به‌عنوان چراغ راهی روشن‌بخش، هر‌چند کم‌سو، چارچوب کلی اما کاربردی مدیریت واقعی شهری و آموزش‌های مورد نیاز متناسب با آن را به شوراهای شهری منتخب نشان دهد.

1- برای شوراهای شهری بر اساس ماده 71 فصل سوم قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران (مصوب سال 1375)، 34 وظیفه تعیین شده است که مجموع آنها را می‌توان در سه بخش کلی انتخاب شهردار، برنامه‌ریزی و تصویب برخی از امور شهری و نظارت بر امور شهرداری دسته‌بندی کرد. بر این اساس، ماهیت و نوع پاسخ به پرسش‌های زیر می‌تواند در تصمیم‌گیری رأی برای انتخاب اعضای نهایی و منتخب شوراها، نقشی کلیدی داشته باشد:

شهرهای کشور از حیث شاخص‌های توسعه شهری چه وضعیتی دارند؟ کاندیداهای شوراهای شهری در پنج دوره قبل چه شعارهایی را در تبلیغات خود برجسته کرده‌اند؟ کاندیداهای دارای چه شعارهایی پیروز انتخابات شده‌اند؟ به عبارت بهتر شهروندان در مجموع بر اساس چه شاخص‌های کلیدی (قومی، محله‌ای، صنفی، رفاهی، رشد و توسعه شهری و...) تصمیم‌گیری کرده و اعضای منتخب شوراها را انتخاب کرده‌اند؟ آیا شوراها در انتخاب شهرداران کارآمد، تأکید و تمرکز بر بهبود ساختار نیروی انسانی شهرداری‌ها به‌عنوان کلیدی‌ترین ابزار پیش‌برنده توسعه شهری و استقرار ساز‌و‌کار برنامه‌ریزی و نظارتی بهینه موفق بوده‌اند؟ آیا عملکرد شورا در زمینه مصوبات مربوط به شهرداری اثربخش بوده است؟ آیا عملکرد شورای شهر تأثیری بر اثربخشی و کارآمدی شهرداری داشته است؟ آیا عملکرد شوراهای شهر و متعاقبا شهرداری‌ها باعث ایجاد شهری بهتر برای ساکنان شهرها شده است؟

اگر شوراهای شهری و به تبع آن شهرداری‌ها، در بازه زمانی محل بحث عملکردی چشمگیر نداشته‌اند، پرسش‌های زنجیره‌وار دیگری مطرح می‌شود؛ آیا برای مدیریت کارا و اثربخش شهری، مدل‌ها و الگوهای کاربردی مناسبی وجود دارد؟ آیا می‌توان نمونه‌ای از شهرهای کشورهای در‌حال‌توسعه (نسبتا هم‌سطح با کشورمان از حیث اقتصادی و اجتماعی) را نشان داد که با‌ وجود داشتن وضعیت نامناسب و نامساعد اقتصادی، اجتماعی و فضایی شهری، با استفاده از الگوها و برنامه‌های علمی کاربردی به مکان‌های بهتری برای زندگی‌کردن شهروندانشان تبدیل شده‌اند؟ و در‌نهایت اعضای شوراها پس از انتخاب چه آموزش‌هایی باید سپری کنند تا نتایج حاصل از اقدامات و فعالیت‌های آنها کارایی و اثربخشی مناسبی داشته باشد؟

2- کلیدی‌ترین شاخص‌های توسعه شهری را می‌توان در مواردی از قبیل سهم کسب‌وکار شهری از مجموع فعالیت‌های اقتصادی شهر، سرمایه‌گذاری انجام‌شده در پروژه‌های شهری به تفکیک دولتی، خصوصی و مشارکت‌های مردمی، سهم درآمدهای پایدار و ناپایدار از منابع درآمدی شهرداری‌ها، سهم مشارکت‌های مردمی در تأمین مالی پروژه‌های شهری، تغییرات شاخص‌های اجتماعی و فرهنگی شهرها از قبیل انجام امور مشارکتی، انجمن‌های مردمی، امکانات و تسهیلات فرهنگی و هنری، استقرار زیرساخت‌های اطلاعاتی الکترونیکی شهری منسجم و بهبود ساختار نیروی انسانی فعال و مؤثر در مدیریت شهری دسته‌بندی کرد. نتایج کلی و اجمالی حاصل از بررسی شاخص‌های یادشده نشان می‌دهد اغلب شهرهای کشور، شهرهایی با فقدان زیرساخت الکترونیکی آماری منسجم، ساختار نیروی انسانی ناکارآمد و غیر‌اثربخش، سهم بالای درآمدهای ناپایدار در مجموع منابع درآمدی شهرداری‌ها و متعاقبا سهم ناچیز درآمدهای پایدار در منابع درآمدی مذکور، رکود چشمگیر فعالیت‌های سرمایه‌گذاری در فرصت‌ها و پروژه‌های شهری و فقدان رویکرد مشخص در‌خصوص تأمین منابع مالی از مسیر مشارکت‌های مردمی هستند.

3- برای پاسخ به پرسش‌هایی در این خصوص که کاندیداهای شوراهای شهری در پنج دوره قبل چه شعارهایی را در تبلیغات خود برجسته کرده‌اند و کاندیداهای دارای چه شعارهایی پیروز انتخابات شدند، باید بیان کرد نتیجه انتخابات شورای شهر خواسته‌های شهروندان و برنامه‌های مدنظر و ترجیح آنها را آشکار خواهد کرد. از همین رو، چهار پرسش کلیدی قابل طرح است:

-افراد و گروه‌های سیاسی در پیام‌های تبلیغاتی چه اهداف و شعارهایی را برای شهروندان مطرح می‌کنند؟

-پیام‌های صادرشده با کدام مدل‌های مدیریت شهری انطباق دارند؟

-مردم با آرای خویش کدام اهداف و شعارها را برای اداره شهر انتخاب می‌کنند؟

-آیا دیدگاهی که مردم از خصوصیات مطلوب اعضای شورای شهر داشته‌اند و بر آن اساس اعضای نهایی شورای شهر را انتخاب کرده‌اند، دیدگاهی بهینه بوده و قادر به توسعه همه‌جانبه شهر خواهد شد یا برعکس باعث رکود فضاهای کسب‌وکار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهر خواهد شد؟

4- گرایش به شهر و شهرنشینی، پدیده فراگیر کشورهای جهان است؛ به‌طوری‌که پیش‌بینی شده در 15 سال آینده، جمعیت بسیاری از شهرها در آسیا و آفریقا، تقریبا دو برابر خواهد شد. پیچیدگی سیستم‌های شهری و ناکارآمدی روش‌های سنتی که راه‌حل‌های موردی ارائه می‌دهند و ناتوانی این روش‌ها در پاسخ‌گویی به نیازها و مشکلات چند‌بعدی موجود، باعث شده است بسیاری از شهرهای در‌حال‌توسعه، بدون داشتن برنامه صحیح و همه‌جانبه، در شرایط نابسامانی قرار گرفته و با گسترش بی‌رویه فقر و آینده‌ای نامعلوم مواجه باشند.

در این راستا و به‌منظور توسعه پایدار شهری، در اواخر دهه 1990 سازمان ائتلاف شهرها با پشتیبانی بانک جهانی، مرکز سکونتگاه‌های انسانی سازمان ملل متحد (UN-HABITAT)، بانک توسعه آسیا و چند سازمان دیگر به‌عنوان حامی، برای جذب کمک‌های بلاعوض به‌منظور سرمایه‌گذاری در شهرها، آغاز به کار کرد. سازمان ائتلاف شهرها، به کمک راهبرد توسعه شهر، بر پایه برنامه‌ریزی استراتژیک، با در نظر داشتن چشم‌اندازی مشارکتی و در فرایندی مشارکتی، بر اصلاح حاکمیت شهری، رشد اقتصاد محلی و کاهش مداوم و نظام‌مند فقر در نواحی شهری تأکید دارد.

استراتژی‌های توسعه شهری تاکنون در بیش از 700 شهر دنیا اجرا شده‌اند و با توجه به موفقیت‌های به‌دست‌آمده، برخی از کشورها ایده استراتژی توسعه شهر را در سطح ملی نهادینه کرده‌اند. از بهترین این نمونه‌ها، شهرهای فراوانی در آمریکای لاتین و آفریقا هستند. در‌مجموع می‌توان گفت فرایند استراتژی توسعه شهر، مراحل کجا هستیم؟ (ارزیابی وضع موجود)، کجا می‌خواهیم باشیم؟ (تنظیم چشم‌انداز)، چگونه به آنجا می‌رسیم؟ (تنظیم استراتژی) و چه اقداماتی باید برای رسیدن به آن انجام دهیم؟ (اولویت‌بندی برنامه‌ها، پروژه‌ها و اجرا، بازنگری و اصلاح) را شامل می‌شود. توجه به اسناد مصوب توسعه شهر در حوزه‌های مختلف، بازدیدهای محلی، جمع‌آوری اطلاعات و اسناد پشتیبانی، پرسشگری و برگزاری کارگاه‌های آموزشی و کاربردی و همچنین انجام نشست‌های حضوری با مدیران محلی، از اقدامات مؤثر در فرایند تدوین برنامه راهبردی است. برگزاری کارگاه‌های تخصصی و مشارکت‌دادن نهادها و سازمان‌های مؤثر در عرصه مدیریت شهری، به‌عنوان یک اولویت اساسی در تمامی مراحل باید مرکز توجه قرار گیرد.

5- با توجه به مناسبات، روابط، مدل‌ها و الگوهای مدیریت شهری، سازوکار بهینه آموزش اعضای شواری منتخب شهری چیست؟ بر اساس ماهیت وظایف شوراهای شهری و وضعیت شهرهای کشور، دوره‌های آموزشی با اولویت‌های بسیار ضروری برای اعضای شوراهای شهری به ترتیب عبارت‌اند از:

آموزش پایه: شامل حقوق و قوانین شهری، کمیسیون‌ها و مراجع فرادست، روش‌های هزینه و درآمد شهرداری، طرح‌های توسعه کالبدی، مصوبات عمده دوره‌های قبلی شورا، برنامه توسعه شهر (CDS) و مهارت‌های بحث گروهی و تصمیم‌گیری.

آموزش‌های عمومی: شامل آشنایی با دستگاه‌های مؤثر بر اداره شهر، حمل‌ونقل شهری و مدیریت ترافیک، مهارت‌های ارتباطی مؤثر، شورایاری و توسعه محلی، تجربیات موفق شهرسازی و مدیریت شهری.

آموزش‌های تخصصی: شامل آموزش‌های پیشرفته‌تر و موضوعی به تفکیک هر‌یک از کمیسیون‌های تخصصی.

6- گام آغازین آسیب‌شناسی عملکرد مدیریت شهری با محوریت شوراهای شهری و عزم و قصد واقعی برای رفع نقاط ضعف و تهدیدها و نیز به‌کارگیری شیوه و روش نوین علمی و کاربردی در حوزه مدیریت شهری، ایجاد و راه‌اندازی دفتر یا مرکزی با نام مطالعات و برنامه‌ریزی استراتژیک اقتصادی در زیرمجموعه کلیه شورای شهرها یا شهرداری‌هاست. به عبارت بهتر، این مرکز (دفتر) به‌عنوان ابزار کارآمد و هوشمند شوراهای شهری، می‌تواند در حرکت شهرها به سمت توسعه واقعی با انجام وظایفی از قبیل تدوین و تهیه برنامه توسعه شهرهای استان، تدوین چشم‌انداز، اهداف، مأموریت‌ها و استراتژی‌های شوراهای شهری و شهرداری‌های استان در حوزه سرمایه‌گذاری شهری و بهنگام‌کردن آنها، برنامه‌ریزی به‌منظور ترویج سرمایه‌گذاری و مشارکت در پروژه‌های شهری، تولید اطلاعات و تحلیل آثار تصمیمات مدیریت شهری در بخش‌های مختلف بر اقتصاد شهری، تدوین و طراحی روش‌های تأمین مالی پروژه‌ها در دوران ساخت و بهره‌برداری آنها، تشکیل اتاق فکر نخبگان سرمایه‌گذاری و کمیسیون‌های موضوعی برای تبدیل سطوح استراتژیک به سطوح عملیاتی، ایجاد بانک‌های اطلاعاتی ویژه در حوزه‌های مرتبط و کلیدی و فعال در زمینه‌های اقتصاد شهری، انجام مطالعات بازار برای پروژه‌های سرمایه‌گذاری و مشارکت به‌منظور هدفمندی و سازماندهی اقتصادی شهری و انجام مطالعات اجتماعی و اقتصادی و تدوین اهداف و راهبردهای کلان و برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلند‌مدت جهت مدیریت صحیح و اصولی اراضی واقع در محدوده قانونی و حریم شهر، نقشی کلیدی ایفا کند.