اردوغان انتخابات را برای استمرار خود معماری کرد

اعتمادآنلاین| روز یکشنبه انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی ترکیه به صورت همزمان برگزار می‌شود. رجب طیب اردوغان و حزب عدالت و توسعه، 15 سال بعد از رسیدن به قدرت، بار دیگر در آزمون آرای عمومی قرار گرفته‌اند و امیدوارند تا قدرت خود را برای 5 سال دیگر تضمین کنند. این انتخابات ابتدا قرار بود نوامبر 2019 برگزار شود، اما اوایل سال جاری رجب طیب اردوغان اعلام کرد که این انتخابات را یک سال و نیم زودتر برگزار خواهد کرد. سیامک کاکایی، پژوهشگر مسائل ترکیه معتقد است که برگزاری انتخابات زودهنگام، به نوعی طراحی و زمینه‌چینی برای تضمین پیروزی اردوغان است که با استفاده از شرایط امنیتی این کشور چه در داخل و چه در خارج، با تحریک احساسات ملی‌گرایانه رای دهندگان بتواند انتخابات را به نفع خود پایان دهد. در ادامه متن کامل گفت‌وگوی «اعتماد» را با سیامک کاکایی، پژوهشگر مسائل ترکیه مطالعه می‌کنید:

*انتخابات فردا در ترکیه نسبت به انتخابات گذشته در این کشور چه تفاوت‌هایی دارد و چرا تا این اندازه مهم و چالش‌برانگیز شده‌است؟

تمایز انتخابات پیش رو در ترکیه با انتخابات گذشته است نخست این است که انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی به صورت هم‌زمان برگزار می‌شود و دوم اینکه این گام اول تغییر در نظام سیاسی ترکیه است. این انتخابات در واقع نقطه آغاز و لحظه ورق خوردن نظام سیاسی در ترکیه از پارلمانی به ریاستی خواهد بود. بر اساس نتایج همه‌پرسی 14 ماه پیش تغییر قانون اساسی در ترکیه، نظام سیاسی این کشور از پارلمانی به ریاستی تغییر کرد و این تغییر عملا در پی اجرای انتخابات فردا عملی می‌شود. در انتخابات یکشنبه انتخابات ریاست جمهوری، رای‌گیری اصلی و تعیین‌کننده در ترکیه خواهد بود. در انتخابات گذشته، دولت برآیندی از آرایش حزبی و سیاسی درون پارلمان بود، اما هر چند پارلمان همچنان در نظام سیاسی جدید اعتبار خود را حفظ می‌کند، اما اصلی‌ترین نتیجه انتخابات فردا، انتخاب رییس جمهور است که به عنوان زمامدار نظام ریاستی جدید از اختیارات بسیار وسیعی برخوردار است. ترکیب دولت و چینش کابینه، نهایتا بر خلاف گذشته که در اختیار پارلمان و فراکسیون اکثریت پارلمان قرار داشت، اکنون در اختیار شخص رییس جمهور منتخب قرار می‌گیرد.

*ارزیابی شما از ترکیب سیاسی احزاب در آستانه انتخابات چیست؟

هر یک از احزاب ترکیه با نامزد مستقلی در انتخابات ریاست جمهوری مشارکت کرده‌اند. به جز حزب حاکم عدالت و توسعه که در ائتلاف با حزب حرکت ملی در این انتخابات رجب طیب اردوغان را به عنوان نامزد مشترک اعلام کرده‌اند، اما احزاب دیگر بدون ائتلاف هر یک نامزدی منفرد را معرفی کرده‌اند. در انتخابات پارلمانی، وضعیت ائتلاف‌ها متفاوت است. دو ائتلاف بزرگ انتخاباتی برای رای‌گیری انتخابات پارلمانی وجود دارد. ائتلاف جمهور، با حضور احزاب عدالت و توسعه و حرکت ملی و یک حزب دیگر که نگاه خود را به پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری دوخته‌است و امیدوار است با کسب اکثریت در پارلمان، عملا وضعیت جاری قدرت و تسلط بر دو قوه مقننه و مجریه را حفظ کند. ائتلاف دوم ائتلاف ملت است که چهار حزب جمهوری خلق، حزب سعادت، حزب تازه‌تاسیس خوب و حزب دموکراتیک، به عنوان منتقدان اصلی اردوغان در انتخابات پارلمانی در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. این ائتلاف امیدوار است در انتخابات پارلمانی، اکثریت را از ائتلاف حاکم عدالت و توسعه و حرکت ملی بگیرد. حزب خوب، به رهبری خانم مرآل آکشنر، در واقع یک انشعاب از حزب حرکت ملی است که بعد از ائتلاف این حزب با عدالت و توسعه ایجاد شد. در شرایط کنونی مخالفان اردوغان، به خصوص حزب خوب و حزب جمهوری‌خواه خلق، انتقادهای صریح‌تر و تندتری را از اردوغان مطرح می‌کنند و به دلیل مشکلات جاری، چه در داخل ترکیه و چه در خارج این کشور، توانسته‌اند آرای بیشتری را به سمت خود جلب کنند. با وجود تشکیل ائتلاف میان این چهار حزب در انتخابات پارلمانی، در انتخابات ریاست جمهوری چهار حزب مذکور با هم به توافقی برای یک ائتلاف فراگیر برای شکست اردوغان نرسیدند و همین موضوع باعث انتقاد مخالفان اردوغان شده‌است که چرا این احزاب نتوانستند از منافع سیاسی برای رسیدن به یک ائتلاف بگذرند، بدون تشکیل ائتلاف در انتخابات ریاست جمهوری، شانس نامزد حاکم برای پیروزی در انتخابات بسیار بیشتر خواهد شد. اما ترکیب کنونی سیاسی پیش از انتخابات نشان می‌دهد که ائتلاف ملت به اندازه کافی برای شکستن اکثریت ائتلاف جمهور در انتخابات بخت ندارد. گروه سومی هم به جز این دو ائتلاف است که نقش موثر و تعیین کننده‌ای در انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری خواهند داشت. کردهای ترکیه به نمایندگی حزب جمهوریخواه خلق، با وجود اینکه در تنگناهای سیاسی و امنیتی شدید قراردارد و نامزد ریاست جمهوری آنها، صلاح الدین دمیرتاش از زندان در انتخابات مشارکت کرده‌است. کردها تلاش دارند که دست کم 10 درصد آرای پارلمانی را برای حدنصاب ورود نامزدهای‌شان به پارلمان کسب کنند و همچنین با در اختیار گرفتن بخشی از آرای انتخابات ریاست جمهوری به کشیده‌شدن انتخابات به دور دوم کمک کنند. با این حال وضعیت این حزب نسبت به انتخابات پیشین در جایگاه ضعیف‌تری قرار گرفته، به‌خصوص که فشارها نسبت به اقلیت کرد افزایش پیدا کرده و شماری از اعضای این حزب، از جمله رهبر زندانی شده‌اند. در حال حاضر می‌توان گفت که پنج حزب در حال رقابت با اردوغان هستند و امیدوارند که انتخابات ریاست جمهوری به دور دوم کشیده‌شود و شخصی که بعد از اردوغان بیشترین آرا را کسب می‌کند، همه احزاب اپوزیسیون در دور دوم پشت سر آن قرار بگیرد. فضای امنیتی که اکنون در ترکیه حاکم است چه در بیرون ترکیه یعنی در سوریه و عراق و چه در داخل این کشور، به نظر می‌رسد که به نفع اردوغان عمل کند و نهایتا انتخابات فردا را به نفع اردوغان و حزب حاکم عدالت و توسعه رقم بزند.

*آیا شرایطی سیاسی در ترکیه بعد از انتخابات تغییر عمده‌ای می‌کند؟ و اگر آقای اردوغان بتواند انتخابات ریاست جمهوری را بار دیگر برنده شود، آیا اقتدار او نسبت به گذشته افزایش خواهد یافت یا نه؟

در ماهیت قدرت، همانگونه که تغییرات قانون اساسی دیکته می‌کند، قطعا تغییرات جدی ایجاد می‌شود. رویه شخص اردوغان هم که از 2003 تاکنون قدرت را در آنکارا در اختیار دارد و چهار دوره توانسته با حزبش زمام امور را در دست بگیرد، قطعا متناسب به تغییر ماهیت نظام، تغییر خواهد کرد. اردوغان شخصا چشم‌انداز 2023 ترکیه را برای صدمین سالگرد تاسیس جمهوری ترکیه طراحی کرده‌است و تلاشش این است که برای به ثمر رساندن این برنامه، خود و حزبش تا آن زمان در قدرت باقی بمانند. هدف اصلی اردوغان از تغییر قانون اساسی این بود که بتواند یک رییس جمهور مقتدر و با صلاحیت و اختیارات وسیع، زمام امور را در ترکیه در اختیار بگیرد، نه اینکه در حاشیه فعالیت پارلمان و خواست احزاب سیاسی قدرتمند رقیب باشد. دامنه اختیارات و صلاحیت‌های رییس جمهور بعد از این انتخابات به شدت افزایش پیدا می‌کند، تا جایی که حق انحلال مجلس هم در اختیار رییس جمهور قرار می‌گیرد. قابل پیش‌بینی است که اگر اردوغان در انتخابات پیروز شود، روند اقتدارگرایانه‌ای در پیش بگیرد. اردوغان اعلام کرده که به دنبال ورود به عصر جدیدی در سیاست ترکیه است. او یک مهندس و طراح سیاسی است و تاکنون مشی او به گونه‌ای بوده که زمینه‌ها را برای رسیدن به اهداف خود طراحی کرده‌است و اکنون در حال برداشتن گامی بلند برای نزدیک شدن به آرمان‌های سیاسی خودش برای آینده ترکیه است. با این حال بخشی از بلندپروازی‌های سیاسی اردوغان، وابسته به شرایط منطقه و پیرامون ترکیه است که نمی‌توان به دقت پیش‌بینی کرد تا چه اندازه اجازه قدرتنمایی و نقش فعال آنکارا در شرایط منطقه و پیرامون این کشور را خواهد داد و عواملی در آن موثر است که از اختیار اردوغان خارج خواهدبود.

*به نظر شما ممکن است پس از انتخابات شرایط ترکیه در عملیات سوریه یا مساله کردها تحولی اساسی پیدا کند؟

خیلی از تحلیلگران معتقدند که اعلام انتخابات زودهنگام از سوی اردوغان به نوعی بهره‌برداری از وضعیت این کشور در عرصه خارجی بود. وضعیتی که در عفرین سوریه رخ داد، عملیات ارتش ترکیه در خارج از خاک این کشور و تردیدهایی که در مورد عملیات ارتش در شمال عراق وجود دارد، همه تحرکاتی که در سیاست خارجی ترکیه است به این دلیل است که اردوغان تصور می‌کند این شرایط اضطراری می‌تواند به موفقیت حزب عدالت و توسعه کمک شایانی بکند و عامل بسیج شدن افکار میهن‌پرستانه پشت این حزب شود. شاید یکی از دلایل عجله اردوغان برای برگزار انتخابات این بود که تصور می‌کند شرایط در سوریه، بعد از هفت سال در آستانه یک تحول جدی قرار گرفته و ممکن است به زودی بحران سوریه به نتیجه‌ای برسد که از نقش ترکیه در تحولات این کشور کم کند. در صورت پایان بحران سوریه، ممکن است که با از بین رفتن زمینه‌های بحران و جنگ در خارج از مرزها و انگیزه‌های میهن‌پرستانه در افکار عمومی، باعث شود که تیغ تند اعتراض‌ها و انتقادها، شخص اردوغان را هدف بگیرد.

*فکر می‌کنید که اردوغان در صورت پیروزی، بار دیگر باب مذاکره با کردها را باز کند یا فضا مانند سال‌های اخیر همچنان پرتنش باقی می‌ماند؟

اگر به یک دهه پیش برگردیم، حزب عدالت و توسعه نسبت به دولت‌های قبلی رویکرد متفاوتی در پیش گرفته‌بود و رویه مذاکره و مشارکت بیشتر اقلیت کردها را در حاکمیت مد نظر قرار داد. اردوغان با پیشبرد برنامه‌های توسعه اقتصادی و رویکرد بهبود شرایط دموکراتیک و آزادی‌های فرهنگی، در دوره ابتدایی حاکمیتش برای کردها شرایط بهتری ایجاد کرد. اما نهایتا همین آزادی‌ها و مشارکت بیشتر، باعث نگرانی حزب حاکم شد. بعد از اتفاقاتی که در خاک سوریه برای کردها رخ داد و بعد از آن برگزاری همه‌پرسی استقلال در کردستان عراق، به نگرانی‌های آنکارا دامن زد. در طول چهار سال گذشته رویکرد ضدکردی در حزب عدالت و توسعه افزایش یافته ‌است. دولت ترکیه اعلام کرده‌ که تشکیل یک اقلیم کردی در سوریه، خط قرمز ترکیه است و به همین دلیل عملیات شاخه زیتون در عفرین سوریه را آغاز کرد. حل و فصل مساله کردها چه از لحاظ خارجی و چه از لحاظ داخلی، فعلا مورد تردید جدی قرار دارد. اتفاقات سال‌های اخیر نشان می‌دهد که حزب حاکم بیش از پیش در حال امنیتی کردن مساله کردها در ترکیه است. نهایتا تلاش اردوغان این است که از این موضوع نیز به عنوان یک اهرم امنیتی استفاده کند و با نشان دادن اقتدار خود در برابر قومیت‌گرایی به نوعی از فضای امنیتی بهره‌برداری برای پیروزی در دو انتخابات پیش رو بهره‌برداری کند .

منبع: اعتماد