ایران و بحران قره باغ

اعتمادآنلاین| وبسایت «Responsible Statecraft» وابسته به اندیشکده کوئینسی در تحلیلی به قلم الدر ممدوف نوشت: در اولین جمعه پس از آغاز دوباره جنگ بین ارمنستان و آذربایجان بر سر منطقه مورد مناقشه قره باغ، چهار امام جمعه در مناطق آذری نشین ایران طی بیانیه‌ای حمایت همه جانبه خود را از یک طرف درگیری یعنی باکو اعلام کردند.

آن‌ها گفتند که قره باغ سرزمین اسلام است و آذربایجان کاملاً حق دارد به اشغال سرزمین خود توسط ارامنه پایان دهد. این موضوع، این انتظار در باکو و آنکارا را برانگیخت که ایران ممکن است سیاست خود را از بی طرفی به حمایت صریح‌تر از آذربایجان تغییر دهد.

فرمول بندی سیاست خارجی ایران فرایندی پیچیده دارد که شامل نقش آفرینی نهاد‌های مختلف دیپلماتیک و امنیتی می‌شود؛ بنابراین اعلامیه‌های ائمه جمعه ممکن است جنبه دیگری داشته باشد و آن بحث همدردی و همسویی با جمعیت آذری ایران است.

برای روشن‌تر شدن موضع ایران می‌توان به اظهارات علی اکبر ولایتی، مشاور امنیت ملی آیت الله خامنه‌ای و علی ربیعی، سخنگوی دولت مراجعه کرد. هر دو مقام از ارمنستان خواسته‌اند که نیرو‌های نظامی خود را از مرز‌های جمهوری آذربایجان که توسط سازمان ملل متحد به رسمیت شناخته شده خارج کند، اما آن‌ها همچنین تأکید کرده‌اند که این مهم فقط از طریق صلح آمیز حاصل می‌شود.

با این حال و با وجود تمام این موضع‌گیری‌ها ایران باید در روابط خود با دو بازیگر اصلی منطقه یعنی روسیه و ترکیه که به شدت درگیر درگیری‌های قره باغ هستند تعادل برقرار کند.

روابط ایران با روسیه متحد ارشد نظامی ارمنستان چند وجهی است. تهران به حمایت روسیه در شورای امنیت سازمان ملل نیاز دارد. این دو کشور در سوریه نیز همکاری کرده و هر دو از بشار اسد پشتیبانی می‌کنند. از سوی دیگر تهران امیدوار است پس از پایان تحریم سازمان ملل در 18 اکتبر خرید اسلحه روسیه را از سر بگیرد. تهران پس از آنکه با امضای توافق هسته‌ای سال 2015 موفق به عادی سازی روابط با آمریکا و اتحادیه اروپا نشد، سعی کرد تا به مسکو و پکن نزدیک‌تر شود.

ایران همچنین دارای منافع گسترده‌ای در ترکیه به عنوان حامی اصلی جمهوری آذربایجان است. به عنوان مثال تهران و آنکارا با هم علیه شورشیان کرد همکاری می‌کنند و همزمان دارای رقبای منطقه‌ای مشترکی مثل اسرائیل، امارات متحده عربی و عربستان سعودی هستند. جدای از این مسائل ترکیه یک شریک تجاری مهم و یک مجرای مفیدی برای کاهش اثرات تحریم‌های یک جانبه آمریکا برای ایران است. در زمانی که ایران تحت فشار حداکثری دولت ترامپ و مجموعه‌ای از رقبای منطقه‌ای خود است به سختی می‌تواند ترکیه را از خود دور کند.

درگیری‌های ارمنستان و آذربایجان هر چه طولانی‌تر شود، احتمال اینکه ایران نقش قاطع تری در آن ایفا کند بیشتر می‌شود.

برای تهران، خطرناکترین موضوع می‌تواند گسترش حضور ترکیه و اسرائیل در مرز‌های شمالی آن باشد.

تحلیلگران امنیتی اسرائیلی ممکن است ترکیه را یک تهدید طولانی مدت در حال رشد قلمداد کنند، اما آن‌ها هنوز ایران را یک مشکل فوری و جدی می‌دانند. آذربایجان در حال حاضر از همکاری امنیتی نزدیکی با اسرائیل برخوردار است، بنابراین تهران نگران است که پیروزی کامل آذربایجان باعث گسترش نفوذ اسرائیل در همسایگی این کشور شود.

نگرانی‌های ایران با این واقعیت که جنگ فقط در چند کیلومتری این کشور اتفاق می‌افتد، تشدید می‌شود.

محافل نومحافظه کار در آمریکا و اسرائیل مدتهاست که به دنبال دامن دن به تنش‌های قومی در ایران و تسریع در بالکان سازی این کشور هستند.

جالب توجه است که برخی از مهمترین کلیسا‌های ارامنه در ایران در مناطقی با اکثریت آذری واقع شده‌اند و در حال حاضر بدون مشکل کار می‌کنند. این همزیستی قومی عنصر مهمی از فرهنگ ایرانی است و به تقویت وجهه کشور در خارج از مرز‌ها کمک می‌کند.

گزارش‌های مربوط به اعزام مزدوران جهادی سوریه توسط ترکیه به جبهه قره باغ، چالش دیگری برای ایران به وجود می‌آورد، چرا که این‌ها نیرو‌هایی هستند که با ایران در سوریه می‌جنگند.

در این شرایط بود که ولایتی و حسن روحانی، رئیس جمهور ایران در 7 اکتبر به ترکیه هشدار دادند که آتش بیار این معرکه نشود چرا که صبر ایران هم حدی دارد؛ بنابراین می‌توان انتظار داشت که ایران تعامل دیپلماتیک خود را برای آتش بس افزایش داده چرا که برای تقویت امنیت‌اش در مرز‌های شمالی سخت تحت فشار است.

منبع: انتخاب