بزرگ‌ترین اعتراضات مردمی در ۶۰ سال اخیر در میانه بحران شدید اقتصادی:
چه بر سر کوبا خواهد آمد؟
هزاران کوبایی در تاریخ یازدهم جولای سال جاری، در واکنش به وضعیت بد اقتصادی و شرایط بحرانی زندگی که البته در دوران همه‌گیری کرونا بحرانی‌تر هم شده به خیابان‌ها ریختند و اعتراض کردند.
اعتمادآنلاین| نخست اینکه این اعتراضات بزرگ‌ترین اعتراضاتی بود که از زمان به قدرت رسیدن حزب کمونیست در کوبا در 60 سال پیش انجام شده. دوم اینکه این اعتراضات در شهرهای مختلف کوبا در یک ساعت مقرر برگزار شد که معنایش می‌تواند این باشد که معترضان به نحوی با هم هماهنگ بوده‌اند و درنهایت اینکه معترضان پس از اعتراضات سال 2020 ماه‌های گذشته را در تدارک چنین اعتراضی بوده‌اند.
به گزارش روزنامه اعتماد، آنچه اهمیت دارد اینکه اعتراضات چطور در آینده کوبا اثرگذار خواهد بود؟ از آنجایی که اقتصاد کوبا به شدت به شرکا و عوامل خارجی وابسته است، بحران‌های اقتصادی به شدت بر ائتلاف‌های ژئوپلیتیکی کوبا اثر گذاشته است. این بحران موجب شده رقابتی میان رقبای داخلی دولت کوبا و قدرت‌های بزرگ خارجی نظیر امریکا، روسیه و چین شکل بگیرد به گونه‌ای که اکنون باقی ماندن دولت کوبا در قدرت بستگی به این دارد که قدرت‌هایی نظیر روسیه و چین از آن حمایت کنند یا اینکه ایالات متحده امریکا دخالت کرده و دولت کوبا را سرنگون کند.
برای فهم ریشه‌های ناآرامی‌های فعلی باید در گذشته کوبا غور کرد. کوبا در دهه 90 میلادی، وارد دوره‌ای شد که در آن زمان به آن «دوران ویژه» می‌گفتند. دوره‌ای بین سال‌های 1989 تا 1993 که در آن، پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی که بزرگ‌ترین حامی مالی کوبا بود، این کشور وارد دوره‌ای از دشواری‌های اقتصادی شد. در آن سال‌ها اقتصاد کوبا 35 درصد کوچک شد و کسری بودجه کوبا از 7 درصد به 33 درصد رسید. در همین دوران بود که کوبایی‌ها گروه گروه از کشور گریخته و راهی امریکا شدند و این خود بر شدت تنش‌ها افزود. این اتفاق وجهه کوبا را تخریب کرد بنابراین دولت کوبا قایق‌هایی که راهی امریکا بودند را توقیف کرده و هزاران کوبایی را در سواحل هاوانا در سرگردانی قرار داد. این جمعیت سرگردان در نهایت اعتراضاتی را علیه فیدل کاسترو صورت دادند که به اعتراض «مالکونازو» شهرت یافت. فیدل کاسترو برای سرکوب این اعتراضات خودش شخصا با نیروهای امنیتی همراه شد و در نهایت جمعیت معترض به شدت سرکوب شدند. کمتر از یک هفته بعد، دولت کوبا برخی محدودیت‌های مسافرتی را از شهروندان خود برداشت و در نتیجه رفع این محدودیت‌ها، ده‌ها هزار کوبایی کشورشان را ترک کردند.
تشابهات میان اعتراضات آن زمان و اعتراضات اخیر، بسیار جالب توجه است. در هر دو مورد، اقتصاد کوبا در تاثیرپذیری از یک رخداد تاثیرگذار دیگر رو به وخامت نهاد. در دهه 90 میلادی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و قطع کمک‌های مسکو به کوبا رخ داد و در حال حاضر همه‌گیری ویروس کرونا و فشار اقتصادی ناشی از آن، رخ داده است. این دو رخداد در آن سال‌ها و امروز، بحران اقتصادی در کوبا را رقم زدند. در هر دو مورد جریان تجارت کوبا با خارج از کشور به شدت آسیب دید و دسترسی دولت کوبا به ارز خارجی قطع شد و در نتیجه دولت از وارد کردن کالاهای اساسی ناتوان ماند. در نتیجه، کمبود گسترده کالاهای اساسی و مواد خام وارداتی برای مصارف صنعتی فراگیر شد. در هر دو مورد، مشکلات داخلی در کشورهایی نظیر اتحاد جماهیر شوروی و ونزوئلا - که کوبا برای تامین انرژی مورد نیازش به آنها وابسته بود - موجب شد ذخایر انرژی کوبا به شدت کاهش یابد. بدون واردات سوخت و مواد خام صنعتی، فعالیت‌های اقتصادی در کوبا یا متوقف شد و یا اینکه به صفر نزدیک شد. کمبود سوخت، تولیدات بخش کشاورزی کوبا را به شدت کاهش داد. به دیگر سخن، اعتراضات مالکونازو در دهه 90 میلادی نشان داد که چه
عواملی می‌تواند کوبایی‌ها را به اعتراض وادارد و آن عوامل هم‌اکنون نیز در حال وقوع هستند.
البته درست است که دولت کوبا در نهایت توانست در دهه 90 میلادی از «دوران ویژه» جان به‌در ببرد اما این بار و در حال حاضر شرایط، بسیار متفاوت است. در آن زمان یکی از عوامل نجات کاسترو صنعت توریسم کوبا، سرمایه‌گذاری خارجی در این کشور، ظهور ونزوئلا به عنوان یک شریک اقتصادی و منبع سرشار انرژی و زنجیره‌ای از اقدامات اقتصادی بود که برخی فشارها را از روی دوش مردم برداشت. البته امروز، میگوئل دیاز کانل - که از پیش این بحران اقتصادی را پیش‌بینی می‌کرد - اقداماتی را برای نجات اقتصاد کوبا انجام داده است. برای مثال کوبا برخی قوانین دست و پا گیر در مسیر فرصت‌های خوداشتغالی را برداشته، جریمه‌هایی برای نوسان قیمت‌ها تعیین کرده و به تبدیل ارز در فرودگاه‌ها، پایان داده است. در واقع کانل به جای اینکه وجود مشکل را منکر شود سعی کرده با آن مواجه شده و آن را حل کند و یا حداقل تا آنجا که بضاعت دولتش است، با آن مبارزه کند. ماه گذشته کانل اعتراف کرد که ورود ارز خارجی به کوبا در دو سال گذشته 2 میلیارد و 890 میلیون دلار کاهش داشته است. او همچنین تایید کرد که به‌رغم همه تلاش‌های دولتش، واردات مواد غذایی در سال جاری آنقدری نبوده که بتواند
نیازهای کشور را برآورده کند.
به زبان ساده، کانل هر کاری از دستش برمی‌آمده کرده است و اهرم دیگری در اختیار ندارد که بتواند با استفاده از آن مهار اقتصاد سرکش کوبا را بکشد. تنها راه باقی مانده برای کانل این است که کل سیستم را به یک باره، بازسازی کند. بعید به نظر می‌رسد که کوبا بتواند تا پایان یافتن همه‌گیری کرونا ارز خارجی دریافت کند. بیشترین درآمد ارزی کوبا از محل توریسم است اما در 5 ماهه نخست سال 2021، تنها 88 هزار توریست وارد کوبا شده‌اند. علاوه بر این در حال حاضر ریسک سرمایه‌گذاری خارجی در کوبا بسیار بالا است چراکه در شرایط فعلی، همه کشورها به واسطه همه‌گیری ویروس کرونا به لحاظ اقتصادی تحت فشار هستند و هیچ کشوری به سرمایه‌گذاری خارجی فکر نمی‌کند. علاوه بر این، به واسطه تهدید واشنگتن مبنی بر اینکه املاک و مستغلاتی در کوبا که قبلا به اتباع امریکایی تعلق داشته و بعدها در جریان کمپین ملی شدن اقتصاد توسط دولت کوبا از آنها گرفته شده را هدف تحریم قرار خواهد داد، ریسک سرمایه‌گذاری در کوبا باز هم بالاتر رفته است.
البته کوبا در طول 60 سال گذشته همواره با بحران‌های اقتصادی، کمبود مواد غذایی و اعتراضات سیاسی سر و کار داشته است و این موضوعات برایش عجیب نیست اما این بار به نظر می‌رسد که وضعیت به نقطه‌ای رسیده که می‌تواند به واکنش‌های سیاسی و ژئوپلیتیکی منجر شود.
آن‌طور که خبرگزاری آسوشیتدپرس گزارش کرده، شرکت کنندگان در اعتراضات یازدهم جولای با گروه‌های سیاسی اپوزیسیون موسوم به N27 و جنبش سن ایسیدرو در ارتباط هستند. این دو گروه در نوامبر سال 2020 هم اعتراضات کوچکی را علیه دولت کوبا سازمان داده بودند. در آن زمان جنبش سن ایسیدرو یک اعتصاب غذای عمومی ترتیب داد و از دولت کوبا خواست اعمال کنترل بر مردم را خاتمه داده و به زندانی کردن فعالان سیاسی پایان بدهد. دولت کوبا سعی کرد با وعده مذاکره، اعتراضات را بخواباند اما در جریان مذاکرات به هیچ کدام از وعده‌ها و تعهدات خود عمل نکرد. گروه N27 نیز که از سن ایسیدرو الهام گرفته است زمانی موجودیت یافت که 300 نفر به فراخوان اعتصاب غذا پاسخ مثبت دادند. در عرض یک ماه، دولت کوبا قبول کرد با معترضان گفت‌وگو کند اما این گفت‌وگو هم در نهایت به جایی نرسید. در طول سال جاری میلادی نیز این جنبش از امریکا در خواست حمایت کرده، به دفعات فراخوان اعتصاب غذا صادر کرده و سعی کرده روابط خود را با برخی نهاد‌های بین‌المللی نظیر دیوان بین‌المللی دادگستری تقویت کند.
خبرگزاری آسوشیتدپرس گزارش داده گروه‌های معترض پست‌هایی را بین نوامبر سال 2020 تا اعتراضات اخیر در ماه جولای، در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده‌اند. بسیاری از هشتگ‌ها برای سازماندهی اعتراضات یازدهم جولای مورد استفاده قرار گرفتند. هشتگ‌هایی نظیر #SOSCuba، #PatriaYVida، #CubaLibre، #Mov_sanisidro و #CubaDecide مستقیما به اعتراضات سیاسی سال گذشته مربوط می‌شوند. علاوه بر این، رسانه‌های محلی گزارش داده‌اند که لوئیس مانوئل اوترو، رهبر جنبش سن ایسیدرو، بازداشت شده است. گستردگی، بزرگی و همزمانی اعتراضات نشان می‌دهد که این اعتراضات هماهنگ شده بوده‌اند. اما سوال مهم‌تر این است که آیا واشنگتن در بروز این اعتراضات نقش مستقیم یا غیرمستقیم داشته یا خیر؟ چراکه امریکا بیشترین نفع را از این اعتراضات می‌برد.
البته هاوانا همین فرضیه را دنبال کرده و به فاصله چند ساعت بعد از شروع اعتراضات نیروهای امنیتی را به نقاطی که معترضان در آن گرد آمده بودند اعزام کرده و در برخی نقاط به خشونت متوسل شد. از شب یازدهم جولای تا صبح روز دوازدهم، نیروهای امنیتی دولت کوبا در زنجیره‌ای از حملات و دستگیری‌ها، افرادی که گمان می‌کردند پشت‌پرده این اعتراضات هستند را دستگیر کردند. علاوه بر این دولت کوبا جریان برق و اینترنت را قطع کرد تا اعتراضات را متوقف کند. دیاز کانل نیز همزمان از رائول کاسترو، رییس‌جمهوری سابق کوبا خواست با هدف متحد کردن مردم کوبا و محکوم کردن دخالت‌های امریکا در امور داخلی کوبا در انظار عمومی ظاهر شود.
در این سوی ماجرا هنوز از روسیه و چین که از مهم‌ترین متحدان کوبا محسوب می‌شوند، خبری نیست. آنها حتی برای کمک اقتصادی به کوبا هم اقدامی صورت نداده‌اند. هر دو کشور از برقراری روابط نزدیک با کوبا نفع می‌برند چرا که کوبا را پاشنه آشیل واشنگتن می‌دانند. البته این دو کشور خوب می‌دانند که حمایت از کوبا در این بازه زمانی خاص هزینه‌های سیاسی و اقتصادی در پی خواهد داشت که شاید نخواهند و یا نتوانند پرداخت کنند.
خواسته امریکا در کوبا، تغییر رژیم این کشور است. به هر حال، امریکا برای برداشتن تحریم‌های کوبا پیش‌شرط‌هایی مقرر کرده و بسیار علاقه دارد بار دیگر نفوذ خود را در این کشور به دست آورد. علاوه بر این اعمال فشار بر کوبا پیامی نیز برای چین و روسیه خواهد داشت و آن اینکه: اگر بخواهید پای‌تان را در کوبا بگذارید، برای‌تان هزینه خواهد داشت.
منابع:
CNN
AP
Foreign Policy
دیدگاه تان را بنویسید