رایزنی برای احیای برجام در وین ادامه دارد/ دومینو مذاکره در کوبورگ

مذاکرات برای احیای توافق هسته‌ای در هتل کوبرگ وین در سکوت نسبی خبری ادامه دارد. بیش از 40 روز از آغاز رایزنی‌ها میان ایران، 1+4 و ایالات متحده در سایه دولت سیزدهم می‌گذرد اما هنوز از نزدیک شدن دو طرف به احیای برجام خبری نیست. در فاصله این 40 روز، چهار بار هیات‌های مذاکره‌کننده برای ادامه رایزنی‌های فشرده خود را به هتل کوبرگ رسانده‌اند و در نتیجه این رفت‌وآمدها کلماتی که با کمک گرفتن از آنها وضعیت مذاکرات پشت درهای بسته توصیف می‌شود، تغییر کرده‌اند.

به گزارش روزنامه اعتماد، درحالی‌که پس از پایان دور هفتم دو طرف یکدیگر را به عدم جدیت، زیاده‌خواهی، فوت وقت یا در نظرنگرفتن فوریت مساله متهم می‌کردند با آغاز دور هشتم دو طرف به نوعی از آتش‌بس نانوشته در جنگ رسانه‌ای تن داده و البته خبرهای ناامید‌کننده جای خود را به اعلام پیشرفت و ابراز خوش‌بینی نسبت به حصول توافق دادند.

تنها فاکتوری که در این بازه زمانی همچنان محل اختلاف ایران با ایالات متحده و تروییکای اروپایی باقی مانده سخن گفتن از زمان است. در‌حالی‌که سه کشور اروپایی حاضر در برجام همصدا با ایالات متحده (به عنوان عضوی خارج‌شده از توافق) از شمارش معکوس برای پایان زمان موجود برای احیای توافق هسته‌ای سخن می‌گویند در این‌سوی میدان ایران رسیدن به توافق خوب را مهم‌تر از توجه به زمان در اختیار برای احیای برجام می‌داند.  همزمان با تداوم مذاکرات در وین، حاشیه‌های این رایزنی‌ها در غیاب اخبار رسمی قابل توجه بیشتر به چشم مخاطبان می‌آید. در چند روز اخیر، اخبار مربوط به سفر هیاتی از کره‌جنوبی به ریاست معاون وزیر خارجه این کشور و همچنین هیاتی از عربستان سعودی به وین به سوژه‌ای برای گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای تبدیل شد. در کنار این دو خبر، خبررسانی‌های مداوم میخائل اولیانوف، نماینده روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین به علاوه توییت جنجالی او در انتقاد از محمدجواد ظریف، وزیر خارجه پیشین ایران سر و صداهای بسیاری به راه انداخت. 

روایت‌های متفاوت از وین 

اظهارنظر درباره آب‌وهوای مذاکرات در وین از سخنان مفصل «ند پرایس»، سخنگوی وزارت خارجه امریکا در روز سه‌شنبه هفته گذشته آغاز شد که به «کمی پیشرفت» در مذاکرات اشاره کرده و ابراز امیدواری کرد که در مذاکرات هفته‌ جاری بر پیشرفت‌ها افزوده شوند.  میخاییل اولیانوف هم روز چهارشنبه اعلام کرد که مذاکرات آهسته اما پیوسته پیش می‌روند.  روز پنجشنبه وزیر خارجه جدید آلمان که به واشنگتن سفر کرده‌ بود، گفت مذاکرات با ایران در وین وارد مرحله حساس شده است. «آنالنا بائربوک» در بخش‌هایی از سخنانش مدعی شد: «ایران، اعتماد زیادی را تلف کرده. وقت زیادی باقی نمانده ولی ما از این زمان در وین استفاده می‌کنیم.» روز پنجشنبه علی باقری، معاون سیاسی وزیر امور خارجه در جملاتی کوتاه در جمع خبرنگاران اعلام کرد که مذاکرات مثبت و رو به جلو است. این موضع چند ساعت بعد توسط حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه هم با انتشار یک توییت مورد تایید و تاکید قرار گرفت. امیرعبداللهیان در توییترش نوشت: «مذاکرات وین در مسیر طبیعی و خوب جریان دارد. ابتکارات طرف ایرانی این فضا را رقم زده است. اکنون این طرف غربی است که باید نشان دهد، آیا حسن‌نیت و اراده جدی را برای توافق خوب دارد.» حسین امیرعبداللهیان در گفت‌وگو با شبکه خبری الجزیره توضیحات مشخص‌تری درباره وضعیت مذاکرات جاری در وین داد و گفت: اگر طرف‌های غربی، نیت و اراده داشته باشند، می‌توان در وین به یک توافق خوب دست یافت. نمونه عملی تضمین این است که «ما نفت صادر کنیم و بتوانیم به درآمدهای [حاصل از] آن دسترسی داشته باشیم. خواستار رفع تحریم‌هایی هستیم که ترامپ اعمال کرد؛ به ویژه [تحریم‌هایی] که با برجام مغایر است. خواستار تضمین‌های جدید هستیم که شامل عدم اعمال تحریم جدید یا اعمال مجدد تحریم پس از لغو آن می‌شود. 

امیر عبداللهیان با بیان اینکه با هدف تسهیل مذاکرات، تبادل غیر رسمی پیام بین ایران و امریکا در جریان است، گفت: «ما از هیات امریکایی، صحبت‌های خوبی می‌شنویم، ولی مشاهده اقدامات جدی اهمیت دارد.» ظهر روز جمعه نیز «ژان ایو لودریان» وزیر امور خارجه فرانسه در یک گفت‌وگوی خبری از حصول پیشرفت‌هایی در مذاکرات هسته‌ای خبر داد. لودریان گفت: «همچنان مطمئنم که می‌توانیم به توافق برسیم اما زمان رو به پایان است.»

نمایش سئول در وین 

مذاکرات برای احیای برجام در وین میان ایران و 1+4 به شکل مستقیم و 1+4 و ایالات متحده در جریان است و با توجه به آنکه مسوول رفع تحریم‌ها ایالات متحده است، مذاکره میان ایران و امریکا از طریق پیام‌های مکتوب و با واسطه انریکه مورا، معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا صورت می‌گیرد. در چنین شرایطی حضور هماهنگ‌شده یا خودخواسته مقام‌های سایر کشورها در وین به معنای بسط دامنه کشورهای درگیر مذاکرات نیست و چه بسا بازی تبلیغاتی از سوی این کشورها برای درگیر نشان دادن یا تاثیرگذاری خود بر مذاکرات باشد. همزمان با بازگشت هیات‌های مذاکره‌کننده به کوبرگ پس از وقفه‌ای سه‌روزه در روز دوشنبه هفته گذشته، خبرهایی درباره حضور هیاتی از کره جنوبی هم منتشر شد. در سه سال اخیر و همزمان با خروج ایالات متحده از برجام، نام کره جنوبی در ایران با ترس سئول از تحریم‌های یکجانبه امریکا و بلوکه درآمد ایران ناشی از فروش میعانات گازی در این کشور گره خورده است. به گزارش رسانه‌ها، بدهی کره جنوبی به ایران در ازای خرید میعانات گازی در دو بانک این کشور، مجموعا به ارزش هفت میلیارد دلار است که از سپتامبر ۲۰۱۸ میلادی (شهریورماه ۱۳۹۷) به بهانه تحریم‌های امریکا پرداخت نشده است. در دو سال اخیر و به خصوص پس از آغاز پاندمی جهانی کووید- 19 ایران راهکارهای بسیاری را برای دریافت دارایی بلوکه‌شده به سئول پیشنهاد داد اما کره جنوبی در همصدایی و هم‌گامی با تحریم‌ یکجانبه ایالات متحده حاضر به همکاری با تهران نشد. در نتیجه این مخالفت سئول، رابطه ایران و کره جنوبی روزهای پرتنشی را تجربه کرده و اکنون به نظر می‌رسد که سئول برای مدیریت بحران به‌وجود‌آمده تلاش می‌کند با مشتاق نشان دادن خود به پرداخت بدهی بار مسوولیت را بر گردن واشنگتن بیندازد.  پس از انتشار خبر مربوط به سفر هیاتی از کره جنوبی به وین، برخی از رسانه‌ها به نقل از منابع آگاه ادعا کردند که حضور این هیات ربطی به مذاکرات وین ندارد. خبری که با توجه به دیدار معاون وزیر خارجه کره جنوبی با روسای هیات‌های مذاکره‌کننده اتحادیه اروپا، تروییکای اروپایی، ایران و ایالات متحده در وین چندان دقیق به نظر نمی‌رسید.  براساس اخبار رسمی منتشرشده از سوی وزارت خارجه ایران، ظهر پنجشنبه چوی جانگ کان معاون وزیر خارجه کره جنوبی با علی باقری در وین دیدار و گفت‌وگو کرد. در این جلسه که به درخواست طرف کره‌ای و در محل نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در وین برگزار شد، معاون وزیر خارجه کره جنوبی با اشاره به اهمیت روابط سئول- تهران، توضیحاتی در خصوص پول‌های بلوکه‌شده ایران نزد کره جنوبی ارایه و اعلام کرد که این کشور برای بازپرداخت بدهی خود به ایران تلاش می‌کند. علی باقری در این دیدار تاکید کرد که فارغ از نتایج گفت‌وگوها در وین، دولت کره جنوبی موظف به آزادسازی پول‌های بلوکه‌‌شده ایران است و تحریم‌های یکجانبه امریکا نمی‌تواند توجیهی برای عدم پرداخت بدهی‌ها به ایران باشد. در این جلسه تاکید شد که خودداری غیرقانونی و غیرقابل توجیه کره جنوبی از بازپرداخت بدهی‌های خود به ایران، نقطه‌ای تیره در تاریخ روابط دو کشور خواهد بود و سئول باید هرچه سریع‌تر نسبت به آزادسازی منابع ایران اقدام کند. به گزارش وزارت خارجه کره جنوبی معاون وزیر امور خارجه این کشور در گفت‌وگو با مذاکره‌کنندگان ارشد کشورهای عضو برجام و ایالات متحده ابراز امیدواری کرده است که «احیای برجام» به مساله رسیدگی به موضوع پیچیده دارایی‌های مسدود شده ایران در کره جنوبی به واسطه تحریم‌های ایالات متحده کمک کند. یک «منبع آگاه» دیپلماتیک درباره دلایل حضور هیات کره جنوبی در جریان این دور از مذاکرات وین به «اعتماد» گفت: کره‌جنوبی با توجه به عدم پرداخت بدهی به ایران تحت فشار بسیار زیادی قرار دارد. هم امریکایی‌ها‌ به سئول برای عدم نرمش نشان دادن در این زمینه فشار می‌آورند و هم ایران به درستی حسن‌نیت سئول در رابطه سیاسی و تجاری با تهران را که سابقه‌ای بیش از نیم قرن دارد زیر سوال برده است. در این میان کره جنوبی به دنبال راهی برای خروج از این بن‌بست است و همزمان نگران بازار ایران پس از احیای برجام است. به نظر نمی‌رسد با سابقه‌ای که کره جنوبی از خود به جا گذاشت در بازار اقتصادی و تجاری ایران پس از رفع تحریم‌ها جای خاصی به سئول اختصاص داده شود. هیات کره‌جنوبی به منظور مشورت با طرفین برای یافتن یک راهکار خود را به وین رساند.  این منبع آگاه در ادامه به «اعتماد» می‌گوید: «یکی از بحث‌های موجود در رابطه ایران و ایالات متحده، تبادل زندانیان در دو کشور است. دولت جو بایدن خواهان آزادی چندزندانی دو تابعیتی ایرانی -‌  امریکایی است و به نظر می‌رسد که بحث تبادل این زندانیان با مساله بدهی کره جنوبی به ایران گره خورده است. از سوی دیگر حتی در صورت احیای برجام، انتقال این پول به راحتی ممکن نیست و بهتر است که سازوکار مشخصی برای انجام این امر در صورت صدور مجوز از سوی ایالات متحده تعریف شده باشد.» به گزارش «اعتماد»، ایران تاکنون بارها اعلام کرده که ازحیث مسائل بشردوستانه پیگیر حل‌وفصل مسائل مربوط به زندانیان است اما براساس آخرین اخباری که تا پیش از آغاز به کار دولت جدید ایران منتشر شده بود طرف امریکایی مساله زندانیان را به برجام و حصول توافق گره زده است. 

حضور پرحاشیه هیات کره‌جنوبی در وین همزمان با پیشرفت نسبی مذاکرات برای احیای برجام، گمانه‌زنی رسانه‌ای درباره وجود ارتباط میان این سفر و شکل‌گیری توافق موقت را تقویت کرد. پیش از این همزمان با روی کار آمدن دولت جدید در ایران برخی از رسانه‌های اسراییلی ادعا کرده بودند که واشنگتن به دنبال خرید زمان بیشتر برای پیشبرد مذاکرات احیای برجام است و توافق موقت را یکی از راهکارها در این مسیر می‌داند. بر این اساس گفته شد که احتمال دارد ایالات متحده با آزادسازی بخشی از دارایی‌های ایران به عنوان امتیازی برای توقف بخشی از فعالیت‌های هسته‌ای ایران تا حصول توافق نهایی موافقت کند. ایران از نخستین ساعات طرح این ادعا در رسانه‌ها، مخالفت صریح خود با چنین ایده‌ای را اعلام کرد. یک منبع آگاه ایرانی در این باره به رسانه‌ها گفت: «موضوع توافق موقت در مذاکرات مطرح نشده و تمرکز هیات ایرانی نیز دستیابی به توافقی برای اجرای کامل، موثر، قابل راستی‌آزمایی و پایدار برجام است.»

عربستان و نقش مخرب تکراری 

حضور هیاتی از عربستان سعودی در وین و دیدار با روسای هیات‌های کشورهای عضو برجام هرچند مسبوق به سابقه بود اما باز هم به حاشیه قابل توجهی در فضای مجازی و رسانه‌ای تبدیل شد به خصوص آنکه میخاییل اولیانوف عکسی از دیدار دوجانبه با همتای سعودی خود در وین به همراه هیات اعزامی از ریاض توییت کرده و نوشت که محور صحبت مذاکرات احیای برجام بوده است. دولت جوبایدن در چندماه اخیر همزمان با آغاز مذاکرات در وین برای احیای برجام بر رایزنی‌های فشرده با عربستان سعودی، رژیم اسراییل و دیگر متحدان منطقه‌ای افزوده و گواه این ادعا نیز سفرهای متعدد و متنوع مقام‌های سیاسی، امنیتی و نظامی کابینه او به منطقه غرب آسیا بوده است. عربستان سعودی که از ابتدای سال جاری مذاکرات مستقیم با ایران در بغداد را آغاز کرده ادعا می‌کند که باید در فرآیند مذاکرات احیای برجام بازی داده شود و همچنین ادعاهای پیشین درباره نگرانی از توسعه برنامه هسته‌ای، توانمندی موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای ایران را تکرار می‌کند. ریاض هرچند به ظاهر مخالفتی با روند جاری در وین برای احیای برجام ندارد اما موفقیت در این مذاکرات را هم مقدمه‌ای برای حصول توافقی جامع‌تر با تهران به شمول فعالیت‌های منطقه‌ای و توانمندی موشکی ایران می‌داند؛ انتظاری که ایران بارها آن را رد کرده است. عربستان در دور نخست مذاکرات برای حصول برجام در فاصله سال‌های 2013 تا 2015 هم در چندمرحله به منظور کارشکنی در روند مذاکرات هیات‌هایی را به وین اعزام کرد. جان کری، وزیر خارجه دولت باراک اوباما در بخش‌هایی از کتاب خاطرات خود به این کارشکنی‌ها اشاره کرده و افشا می‌کند که در مقاطعی عربستان و اسراییل خواهان حمله به ایران به جای مذاکره در وین بودند.  یک «منبع آگاه» درباره حضور هیات سعودی در وین با مخرب خواندن تلاش نافرجام ریاض برای تاثیرگذاری بر مذاکرات می‌گوید: «تجربه حمایت برخی کشورها از اقدامات غیرقانونی و خسارت‌بار دولت ترامپ ثابت کرد که این دست رفتارها جز افزایش تنش در منطقه نتیجه‌ای ندارد. ایران امیدوار است که عربستان و رژیم اسراییل از این تجربه عبرت کافی را گرفته باشند.» درحالی‌که انتشار تصویر دیدار میخاییل اولیانوف با هیات سعودی و توضیح او درباره محوریت ایران در این جلسه با واکنش تند برخی از کاربران ایرانی در توییتر مواجه شد عصر روز گذشته خبرگزاری دولتی ایرنا به نقل از یک منبع آگاه روایت نماینده روسیه را زیر سوال برده و نوشت: «ملاقات روز پنجشنبه دیپلمات‌های روسیه و عربستان در وین ارتباطی به ایران نداشت. در این ملاقات طرف‌ها پیرامون مسائل مورد علاقه دو طرف و غیر مرتبط با ایران گفت‌وگو کردند.»

زمان، سوژه مورد اختلاف میان ایران و غرب 

«مذاکرات در وین به کندی پیش می‌رود»؛ این عبارت در چندهفته اخیر بارها و بارها از زبان مذاکره‌کنندگان اروپایی و مقام‌های امریکایی شنیده شده است. به گزارش «اعتماد»، توسعه برنامه هسته‌ای ایران یکی از دلایلی است که طرف مقابل از آن به عنوان عامل تاثیرگذار بر بسته بودن پرانتز زمانی برای حصول برجام یاد می‌کند. در همین چارچوب، طرف‌های غربی ادعا کرده‌اند که به زودی پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران به حدی می‌رسد که مزایای منع اشاعه توافق هسته‌ای از بین می‌رود. طرف ایرانی با رد این ادعا که تهران به دنبال تطویل روند مذاکرات به منظور افزایش اهرم‌های در اختیار است تاکید دارد که سرعت مذاکرات تابعی از عملکرد تمامی طرف‌های مذاکره‌کننده است و نه فقط طرف ایرانی. به عنوان نمونه وزیر خارجه ایران به مناسبت‌های مختلف تاکید کرده که اگر طرف‌های اروپایی و امریکا برای رفع دغدغه‌های درست ایران در حوزه راستی‌آزمایی رفع تحریم و همچنین ارایه تضمین ابتکارهایی ارایه بدهند رسیدن به توافق در نزدیک‌ترین زمان ممکن خواهد بود.  یک منبع آگاه درباره اشاره مکرر مقام‌های غربی به کمبود زمان به «اعتماد» می‌گوید: اتفاق‌هایی مانند غیبت‌های مکرر مذاکره‌کنندگان ارشد سه کشور اروپایی، وقفه در گفت‌وگوها به دلیل تعطیلات پایان سال و پایان هفته و عدم ارایه هرگونه ایده یا ابتکار تازه برای حل‌وفصل موضوعات باقی‌مانده، تاکنون بیشترین تاثیر منفی را در سرعت پیشرفت گفت‌وگوها داشته‌، تا جایی که این موارد بعضا اعتراض هماهنگ‌کننده اروپایی مذاکرات را نیز به همراه داشته‌اند.» به گزارش «اعتماد»، ایران با رد ادعاهای طرف مقابل مبنی بر تاثیرگذاری منفی سرعت پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران بر زمان در اختیار برای حصول توافق در وین معتقد است که فعالیت‌های هسته‌ای ایران همچنان تحت نظارت‌های پادمانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار دارد و در چنین شرایطی صحبت از «تهی شدن برجام از منافع منع اشاعه‌ای» یا تعیین ضرب‌الاجل برای مذاکرات بر مبنای میزان پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران، بی‌معنا و فاقد توجیه است.  در همین راستا روز گذشته، «استفانی لیختن‌اشتاین» خبرنگار اروپایی مستقر در وین اتریش که برای فارن پالیسی و ایندیپندنت می‌نویسد، در توییتی اعلام کرد سخنگوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به او گفته که این نهاد تا پایان دسامبر ۲۰۲۱ کار نصب دوربین‌های جایگزین دوربین‌هایی که از مجتمع تسا در کرج خارج شده بودند و همچنین سایر فعالیت‌های فنی مرتبط را به انجام رساند. «رافائل گروسی» مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی عصر روز چهارشنبه ۲۴ آذرماه اعلام کرد که براساس توافق صورت‌گرفته بین ایران و آژانس، دوربین‌های این نهاد در مجتمع تسای کرج طی روزهای آینده نصب می‌شود. 

گروسی در توییت‌هایی ضمن اعلام این توافق، افزود: «این برای راستی‌آزمایی تحت توافق هسته‌ای ایران مهم است و کار برای رسیدگی به سایر موضوعات پادمانی باقی‌مانده ادامه خواهد یافت.»

جنجال‌سازی نماینده روسیه با توهین به ظریف 

میخاییل اولیانوف، رییس هیات مذاکره‌کننده روسیه در مذاکرات احیای برجام در پاسخ به توییتی خطاب به او که گفته بود «دکتر ظریف در مورد نقش منفی روسیه در مذاکرات برجام درست گفته بود»، نوشت: شما مختارید که براساس نظرات شخص دیگری که تحت‌تاثیر دندان‌درد، سردرد یا چیزهای دیگر بوده؛ خود را گمراه کنید.» نماینده روسیه بعدازظهر جمعه پس از افزایش انتقاد کاربران ایرانی از این توییت آن را بدون هیچ‌گونه توضیح یا عذرخواهی پاک کرد.  به گزارش سایت انتخاب، اولیانوف پیش از این، توییت دیگری با آوردن نام ظریف منتشر کرده بود که آن را حذف کرد. او نوشته بود: «شما مختارید که براساس نظرات آقای ظریف، خود را گمراه کنید افراد جدی به نظراتی که در نتیجه دندان‌درد یا سردرد به زبان آورده شده باشند، اهمیتی نمی‌دهند.»  نماینده روسیه در دور جدید مذاکرات در فضای مجازی سیاست پرحاشیه‌ای را در پیش گرفته که به نظر نمی‌رسد در هماهنگی کامل با مسکو هم باشد. انتشار تصاویر دیدار با رابرت مالی، رییس هیات مذاکره‌کننده امریکا و طعنه به ایران با این ادبیات «که من در کنار هیات امریکایی نشستم اما اتفاق بدی رخ نداد» یا تظاهر به تبدیل شدن روسیه به واسطه مذاکراتی میان ایران و امریکا از نمونه‌های این حاشیه‌سازی‌ها است. 

حمایت جواد ظریف  از تیم مذاکره‌کننده ایران 

محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه پیشین ایران در توییتر نوشت: «تلاش‌های تیم ایران برای حصول اطمینان از اجرای کامل برجام - که منطقا باید توسط طرف خارج شده آغاز شود – سزاوار حمایت کامل ماست. بازگرداندن برجام یک موفقیت جهانی - به نفع ایران و جهان – و پیروزی عقل و دیپلماسی بر تحمیل و ذهنیت حاصل جمع صفر است.»