اوکراین به تنهایی باید با تهدید مسکو مواجه شود

امیدها برای یافتن راه‌حلی دیپلماتیک به منظور عبور از بحران اوکراین هرروز کمتر و کمتر می‌شود؛ مقام‌های غربی به‌شدت با درخواست روسیه از ناتو درباره عدم توسعه این ائتلاف به سوی شرق مخالفت می‌کنند و روس‌ها با اشاره به «بن‌بست» در گفت‌وگوها با ناتو و ایالات متحده احتمال اعزام نیرو به ونزوئلا و کوبا را مطرح می‌کنند.

به گزارش روزنامه اعتماد، سه دور گفت‌وگو میان مقام‌های ارشد روسیه، ایالات متحده و ناتو در حالی رخ داده است که واشنگتن امیدوار بود با ارایه پیشنهاد اعمال محدودیت‌های متقابل در موضوعاتی نظیر استقرار موشک‌ها و برگزاری تمرینات نظامی در قاره اروپا، کرملین را قانع کند نیروهایش را از مرز با اوکراین عقب بکشد. مذاکره‌کنندگان روس اما ضمن استقبال از گفت‌وگو در خصوص موضوعات مطرح‌شده از سوی ایالات متحده، غرب را به عدم توجه به خواسته‌های اصلی مسکو متهم کردند و به بن‌بست رسیدن گفت‌وگوها را نتیجه طبیعی همین بی‌توجهی خواندند.

اوکراین به دنبال عضویت در ناتو و تعمیق روابط نظامی و اقتصادی با غرب است، اما مسکو این کشور را بخشی از حوزه نفوذ خود می‌داند و روس‌ها معتقدند «استقلال و حاکمیت مستقل اوکراین تنها در شراکت و دوستی با روسیه امکان‌پذیر است.» ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه که نزدیکی اوکراین به غرب و حضور نظامی ایالات متحده و ناتو در نزدیکی مرزهای روسیه را یک تهدید جدی علیه این کشور می‌داند، پیش از شروع زمستان 2021 تلاش کرد با متجمع کردن بخش بزرگی از نیروهای نظامی خود در مرز با اوکراین، از این حضور نظامی اهرم فشاری برای دریافت ضمانت‌های امنیتی از غرب بسازد. براساس پیش‌نویس‌هایی که وزارت امور خارجه روسیه در دسامبر سال گذشته منتشر کرد، مسکو از ایالات متحده و کشورهای غربی خواسته است که گسترش ناتو به سوی شرق متوقف شود و وضعیت استقرار زیرساخت‌ها و تسلیحات نظامی این ائتلاف به وضعیت پیش از سال 1997 بازگردد. عملی شدن خواسته‌های پوتین باعث خواهد شد آرایش امنیتی اروپا به کلی دگرگون شود. کارشناسان این اقدامات روسیه را تلاشی برای عبور از پیامدهای امنیتی و نظامی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی توصیف می‌کنند که خلأ قدرت ناشی از آن باعث شد ائتلاف ناتو به سوی شرق اروپا گسترش یابد و روسیه عمق استراتژیک خود را تا حد زیادی از دست رفته ببیند. از نگاه امریکایی‌ها این خواسته‌ها سازنده نیست و مذاکرات بر این پایه نمی‌تواند به نتیجه مناسبی ختم شود.

عدم حصول نتیجه در سه دور مذاکرات هفته گذشته درباره اوکراین، واکنش شدید مقام‌های روس را به دنبال داشت. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه روز جمعه در یک کنفرانس مطبوعاتی درباره نتایج فعالیت‌های دیپلماسی روسیه در سال ۲۰۲۱ با اعلام اینکه امریکا و متحدانش به دنبال ساخت پایگاه‌های نظامی در اطراف روسیه هستند، افزود: صبر روسیه در مقابل اقدامات غرب سر آمده است. او گفت ناتو در تلاش است تا اوکراین و کشورهای اسکاندیناوی را به صفوف خود جذب کند. لاوروف با بیان اینکه روند سیاست خارجی ایالات متحده و سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) آشکارا به عنوان مهار جمهوری خلق چین، فدراسیون روسیه اعلام شده است، افزود: غرب همزمان برای گسترش مصنوعی ترکیب ائتلاف آتلانتیک شمالی، به ویژه برای کشاندن اوکراین به آن تلاش می‌کند. لاوروف افزود: «حتی اگر اوکراین به ناتو نپیوندد، استقرار تسلیحات تهاجمی و پایگاه‌های نظامی امریکا در دریای آزوف دومین خط قرمز روسیه است.» وزیر خارجه روسیه تاکید کرد: «روسیه آمادگی هر تحریمی از سوی غرب و تاثیر آن بر وضعیت اقتصادی را دارد.» دیمیتری پسکوف، سخنگوی کاخ کرملین و الکساندر لوکاشویچ، سفیر روسیه در سازمان امنیت و همکاری اروپا نیز اقدام ایالات متحده و ناتو در رد درخواست‌های مسکو را محکوم کردند.

به گزارش رویترز، سرگئی ریابکوف هم روز پنجشنبه گفت مذاکرات دوجانبه با امریکا در روز دوشنبه و مذاکرات روز چهارشنبه با ناتو در شهر بروکسل نشان داد که گفت‌وگوها «به بن‌بست رسیده یا مواضع دو طرف بسیار متفاوت است» و در نتیجه به اعتقاد او ادامه مذاکرات هیچ ضرورتی ندارد. معاون وزیر خارجه روسیه که سرپرستی هیات مذاکره‌کننده روسیه با مقامات امریکا در ژنو را برعهده داشت تاکید کرد که اعزام نیرو و تجهیزات نظامی به کوبا و ونزوئلا را تایید نمی‌کند اما آن را منتفی نیز نمی‌داند.

امریکایی‌ها تلاش کردند خیلی زود به صحبت‌ها واکنش نشان دهند. نماینده امریکا در اجلاس سازمان امنیت و همکاری اروپا گفت غرب نباید به روسیه باج دهد، جیک سالیوان مشاور امنیت ملی جو بایدن ضمن «حرفه‌ای و منظم» خواندن مذاکره‌کنندگان روس تصریح کرد «ما به وضوح در مورد مسائلی اختلاف‌نظر داشتیم و زمینه‌هایی هم وجود داشت که طرفین گفت‌وگوها می‌دیدند که امکان پیشرفت وجود دارد.» او در واکنش به تهدید روسیه به استقرار نیرو در ونزوئلا و کوبا نیز گفت «اگر روسیه نیروهای نظامی خود را در امریکای لاتین مستقر کند، ایالات متحده قاطعانه پاسخ خواهد داد.»

بن رودز، مشاور سیاست خارجی باراک اوباما رییس‌جمهور پیشین امریکا درباره این تهدید روسیه معتقد است که سیاست اشتباه دولت بایدن در تحریم کوبا و تداوم سیاست‌های دونالد ترامپ در خصوص امریکای لاتین و به ویژه کشورهایی نظیر کوبا و ونزوئلا عامل اصلی اتفاقات کنونی و باعث شکست امریکا در این منطقه است و باعث می‌شود این کشورها روز به روز به روسیه و چین نزدیک‌تر شوند.

اوکراین، بازنده تنها

به رغم ابهامات زیادی که در خصوص نتایج مذاکرات روسیه، ایالات متحده و کشورهای اروپایی عضو ناتو وجود دارد اما این گفت‌وگوها یک مساله اساسی را آشکار ساخت؛ اینکه هرچند دولت بایدن اصرار دارد درخواست مسکو پیرامون ارایه تضمین برای عدم پیوستن اوکراین به ائتلاف ناتو را رد کند اما امریکایی‌ها هیچ برنامه و ایده‌ای برای نهایی کردن عضویت کی‌یف در پیمان آتلانتیک شمالی ندارند. اگر اوکراین به عضویت ناتو در آمده بود، کشورهای عضو این ائتلاف موظف بودند از این کشور در برابر حمله احتمالی روسیه یا هر مهاجم دیگری دفاع کنند؛ اقدامی که نه ایالات متحده و نه هیچ‌کدام از اعضای دیگر ناتو تمایلی به انجام آن ندارند.

مایکل مک فال، سفیر سابق ایالات متحده در روسیه می‌گوید: «روسیه در این میان یک پیروزی بزرگ به دست آورد، امروز همه درباره مساله گسترش ناتو و مزایا و معایب این رخداد صحبت می‌کنند اما واقعیت این است که تا پیش از این، گسترش ناتو یک دغدغه نبود و روسیه در مذاکرات اخیر توانست این مساله را به یک دغدغه که مخالفان و موافقانی دارد تبدیل کند. این یک برتری برای آنهاست.»

کارشناسان دلایل متعددی را ذکر می‌کنند که براساس آن امریکا و ناتو در کوتاه‌مدت کاری برای تسهیل عضویت اوکراین در این ائتلاف انجام نخواهند داد. اولین دلیل به سیاست خارجی امریکا بازمی‌گردد که جو بایدن تمایلی ندارد تعهدات نظامی ایالات متحده به دیگر کشورها را گسترش دهد و رییس‌جمهور ایالات متحده به افزایش تعهدات نظامی این کشور بدبین است. نیویورک‌تایمز نوشته است که جو بایدن، معاون وقت رییس‌جمهور زمانی که در سال 2014 به اوکراین سفر کرد به مقام‌های کی‌یف هشدار داده بود که حتی اگر امریکا بخواهد در برابر یک تهاجم از اوکراین حمایت نظامی کند، این حمایت بسیار محدود خواهد بود.

دلیل دوم، فساد گسترده در ساختار سیاسی اوکراین است که باعث می‌شود بسیاری از کشورهای غربی نگاه بدبینانه‌ای به کی‌یف داشته باشند و از مقام‌های اوکراینی بخواهند اگر خواهان پیوستن به ناتو هستند، مقابله با فساد را به‌طور جدی در دستور کار قرار دهند. در حال حاضر، براساس آخرین ارزیابی‌ها در سال 2020 اوکراین در میان 180 کشور جهان رتبه 117 را در زمینه مقابله با فساد دارد.

دلیل سوم، عدم تمایل ناتو و کشورهای اروپایی به درگیر شدن بیشتر در چالش‌هایی است که از سوی روسیه ایجاد می‌شود. روسیه در سال 2008 بخش‌هایی از گرجستان را اشغال کرد و در سال 2014 نیز با اشغال شبه‌جزیره کریمه و سپس تقویت نیروهای جدایی‌طلب در شرق اوکراین چالش‌های بسیاری را برای این دو کشور به وجود آورد. در صورتی که گرجستان و اوکراین به عضویت ناتو درآیند، ائتلاف ملزم خواهد بود که در این موارد مستقیما دخالت کند و چنین چیزی به هیچ‌وجه خواسته ناتو نیست.

این وضعیت برای اوکراین، در شرایطی به وجود آمده که به گفته مقام‌های غربی خطر تهاجم روسیه به این کشور بیش از همیشه است و به رغم وجود این تهدید بزرگ، ینس استولتنبرگ دبیر کل ناتو روز پنجشنبه اظهار کرد که این ائتلاف حاضر است در صورت درخواست سوئد و فنلاند برای عضویت در ناتو خیلی سریع این درخواست را بپذیرد.

حمله سایبری؛ اولین واکنش عملی به شکست مذاکرات

شامگاه پنجشنبه یک حمله سایبری گسترده باعث شد تا بسیاری از مراکز دولتی در اوکراین دچار مشکلاتی شوند. اولگ نیکولنکو، سخنگوی وزارت خارجه اوکراین در این باره نوشت: «وبسایت وزارت امور خارجه، وزارت دفاع و تعدادی دیگر از مراکز دولتی از کار افتاده است. کارشناسان برای بازگرداندن این وبسایت‌ها تلاش می‌کنند و تحقیقات پلیس سایبری اوکراین آغاز شده است. به گزارش رویترز در پیامی که پس از هک شدن سایت‌های دولتی اوکراین به زبان‌های اوکراینی، روسی و لهستانی منتشر شد، آمده است: «اوکراینی‌ها! همه داده‌های شخصی شما در شبکه عمومی آپلود شده است. تمامی داده‌های کامپیوتری شما نابود شده و احیای آنها امکان‌پذیر نیست. تمامی اطلاعات شما اکنون در دسترس همگان است، از این بترسید و بدانید که بدتر از اینها منتظر شماست. این به خاطر گذشته، حال و آینده شماست.»