مخالفان نمی‌خواهند برجام به نتیجه برسد/ تمام برنامه سیاست خارجی ما برجام نیست

نصرت الله تاجیک تحلیلگر مسائل بین‌المللی در پاسخ به این سوال که اهداف سفر حجت الاسلام رئیسی به آمریکا چه خواهد بود، گفت: تیم سیاست خارجی دولت و آقای رئیس جمهور باید توضیح دهند که چه اهدافی برای این سفر تدوین کردند و به دنبال چه نتایجی هستند. اگر این کار را انجام می‌دادند، خیلی خوب بود. یعنی در انتهای سفر کسانی که ناظر یا آگاه به مسائل سیاست خارجی کشور هستند، می‌توانند ارزیابی بهتری داشته باشند که هدف این سفر چه بوده و چه دستاوردهایی داشته است.

وی تصریح کرد: رسانه‌ها باید این سوال را از رئیس جمهور و تیم سیاست خارجی‌اش بپرسند ولی اصولا چنین سفرهایی برای استفاده از یک تریبون بین‌المللی است. یعنی این سفر جایی است که هم می‌شود ایده‌های دوجانبه و چندجانبه را دنبال کرد و در عین حال فضایی است که می‌شود با افراد مختلف ملاقات کرد، پیام رساند و پیام گرفت. در حقیقت اهداف سیاست خارجی را تامین یا برنامه‌های سیاست خارجی را جلو برد. معمولا هم روسای جمهوری ایران در گذشته از این فضا استفاده کردند.

تاجیک گفت: ولی این سفر راحتی برای رئیس‌جمهور نیست و به عقیده من سخت است. به دلایل مختلفی از جهت خود شخص رئیس‌جمهور و هم از جهت مسائل و مشکلاتی که ما در داخل کشور و سیاست خارجی خودمان و مشخصا برجام داریم. برجام روند بسیار خوبی و امیدوار کننده‌ای داشت ولی این وضعیت آخر، مسئله را کمی پیچیده کرده است. مواضع سه کشور اروپایی، مواضع اتحادیه اروپا، موضع‌گیری « جوزپ بوررل» که اظهار ناامیدی کرده جنبه‌های منفی برای این سفر است.

وی تصریح کرد: اگر رئیس‌جمهور بخواهد در دیدارهای دوجانبه با صحبت‌های کلی از جمله اینکه می‌خواهیم با کشورها رابطه داشته باشیم یا علاقه داریم برجام به نتیجه برسد پیش برود، بعید می‌دانم این سفر موفق شود. اگر واقعا تیم سیاست خارجی دولت علاقمند است از این فضا و سفر استفاده کرده و به تامین نیازها و اهدف ما در سیاست خارجی کمک کند باید با یک فرمول مشخص جلو رفته و طرح مشخصی داشته باشد. دقیقا بگوید چه می‌خواهد و حاضر است که چه چیزی بدهد. این موضوع خیلی مهم است. اما اگر بخواهد به صورت کلی رفتار کند بعید می‌دانم سفر آقای رئیسی به نیویورک فایده‌ای داشته باشد.

 تاجیک در پاسخ به این سوال که از این فرصت چگونه می‌توان استفاده درست کرد، گفت: تنها راه این است که تیم سیاست خارجی باید یک برنامه داشته باشد، صرف خبرسازی، خبردادن و ملاقات، موضوعاتی است که در هر مقطع اتفاق می‌افتد. اما اگر یک پیشنهاد خاصی و مشخصا درباره برجام، مطرح شود ممکن است اتفاقاتی رخ دهد. اما اگر آن چیزی که تا به الان گفته شده بار دیگر مطرح شود، بعید می‌دانم استقبالی شود.

وی تصریح کرد: بحث امروز شاید اصلا امتیاز دادن ایران نیست. بلکه بحث بر سر این است که چگونه می‌شود از بن بستی که آقای بوررل از آن صحبت کرده راه را در این سفر باز کرد و خون تازه‌ای به برجام بخشید. برجام به تنهایی در اختیار دولت نیست بلکه این موضوعی حاکمیتی است و اگر حاکمیت و شورای عالی امنیت ملی این موضوع را بررسی کرده باشند دقیقا مشخص خواهد شد که چه چیزی در این سفر باید گفته شود تا فضا را مقداری تغییر دهد.

تاجیک در ادامه افزود:‌ در حال حاضر مخالفان برجام، علاقمند نیستند که بار دیگر برجام به سرانجام برسد و به دنبال این هستند که مشکلات سیاست خارجی ایران در سیاست خارجی پابرجا باشد و با آنها دست و پنجه نرم کنند. طبیعتا آن‌ها در حال فعالیت هستند و یک جو مایوسانه‌ای را به وجود آورده‌اند. حال ما باید ببینیم چگونه این جو را از بین ببریم. البته از این سفر باید در حد معقول انتظار داشت و خیلی نباید ایجاد انتظار کرد.

وی تصریح کرد: هر پدیده، هر سفر و هر اقدامی در سیاست خارجی یک وزنی دارد. به میزان مشخص می‌توان از آن انتظار داشت که یک حرکت و شتاب به سیاست خارجی بدهد. ولی در همان حد معقول هم باید با برنامه باشد، یعنی اگر بخواهد برنامه سفر با کلیات باشد، مطمئنم که هیچ نتیجه‌ای که ایجاد نشود، حتی ممکن است نتیجه منفی هم داشته باشد. یعنی اگر ما نخواهیم با ایده‌های مشخص و ملموس این بن بست را از بین ببریم، اگر سفر نرویم بهتر است. البته این را قبول دارم که تمام برنامه سیاست خارجی ما برجام نیست، ولی اکنون برجام وزن بسیار زیادی در سیاست خارجی ما پیدا کرده است. حال بخواهیم یا نخواهیم این واقعیت اتفاق افتاده است.

تاجیک افزود: یعنی در حال حاضر موارد دوجانبه، چند جانبه و همچنین مسائل منطقه‌ای کشور تقریبا منتظر نتایج برجام است. مسائل داخلی از جمله بازار و اقتصاد کشور، وابسته به برجام است و ما ناچاریم خونی در کالبد برجام تزریق کنیم تا از این فضا بیرون بیاییم. لذا تنها امیدواری من این است که دولت این سفر را عادی نبیند.

وی تصریح کرد: اگر برنامه و جزئیات سفر مشخص باشد، آن وقت ملاقات‌های دوجانبه شکل و مفهوم بهتری پیدا می‌کند، یعنی رئیس‌جمهور با یک ایده مشخصی برای باز کردن بن‌بست وارد می‌شود نه اینکه فقط بخواهد توپ را در زمین طرف دیگر بیاندازد و حل شدن برجام را به داشتن اراده سیاسی از سوی آمریکا ربط دهیم. اما باید با طرح مشخص برجام را احیا کرد. اگر سفر به نیویورک به یک ماه و نیم پیش اتفاق می‌افتاد آن زمان که جو مثبتی وجود داشت قطعا سفر موفقی بود اما در حال حاضر به دلیل وضعیت موجود و مشکلاتی که اتفاق افتاده، مشخصا مسائل داخلی کشور روی این سفر تاثیر خواهد گذاشت.

تاجیک گفت: ما یک کشور عادی نیستیم، بلکه کشوری هستیم که در هر صورت دشمنان یا مخالفین ما خیلی تلاش می‌کنند تا درگیر حوادث محتلف باشیم یعنی آنقدر سرمان خلوت نباشد که بتوانیم ابتکار عملی داشته باشیم. اکنون با این وضعیت مخالفان ما از هر چیزی برای بزرگنمایی و قرار دادن ما در انفعال و عکس العمل استفاده می‌کنند. بنابراین ما نباید در زمین آنها بازی کنیم. باید سعی کنیم با طرح ایده‌های مشخص ایجاد امیدواری کرده تا طرف مقابل با ما همکاری کند.

وی تصریح کرد: یکی از نقاط قوت ما در زمان بیرون رفتن ترامپ از برجام این بود که با آژانس همکاری خوبی داشتیم، در حال حاضر با موضع گیری اخیر سخنگوی وزارت امور خارجه کشور که اظهار علاقه کرده که بتوانیم با آژانس مسائل را حل کنیم، واقعا در این سفر باید یک طرح مشخصی در این زمینه ارائه دهیم که این ایده را برای اجرایی کردن همکاری با آژانس داریم.

تاجیک گفت: اینکه می‌خواهیم با آژانس همکاری کنیم، یک ایده کلی است. ما باید طرح اجرایی دهیم، به طور مثال بگوییم ما این قدم‌ها را بر می‌داریم و آژانس نیز این قدم‌ها را بردارد و بیاییم در قالب یک بحث تخصصی، فنی و حرفه‌ای مسائل و مشکلات خودمان را با آژانس حل کنیم. در حقیقت اگر می‌خواهیم پرونده‌های ما بسته باشد باید به دنبال ایده مشخص باشیم تا دوباره بعد از امضا و احیای برجام زمینه‌ای برای نقض عهد برای طرف‌های کشور، به ویژه آمریکا نباشد.

تاجیک در پاسخ به این سوال که آیا در سفر رئیس جمهور به نیویورک موضوع مذاکرات وین حامل دستاوردی خواهد بود یا خیر گفت: به دلیل اینکه موضوع مذاکرات برجام در وین، وزن بسیار سنگینی در سیاست خارجی برای خود جا باز کرده و سایه سنگینی بر آن انداخته است شاید به حق یا ناحق بهتر بود نگذاریم برجام به این میزان به سیاست خارجی کشور تحمیل شود و دارای یک بخش مشخصی باشد. اما واقعیت امر این موضوع نیست، چراکه در حال حاضر سیاست خارجی کشور برجام شده است.

وی تصریح کرد: با این وضعیت ما باید تلاش کنیم تا هر چه زودتر این وزنه را از پای سیاست خارجی خود باز کنیم تا ابعاد دیگری از سیاست خارجی ما شکوفا شود. حال اگر از ابتدا نظر مسئولین همین بود که این دور از مذاکرات در دولت بایدن زود به سرانجام برسد و طولانی نشود می‌توانست نتیجه بهتری به همراه داشته باشد اما متاسفانه به هر دلیلی طولانی شده و شامل قانون بازده نزولی می‌شود. یعنی ممکن است اولویت طرف مقابل ما از بین رفته و اولویت‌های جدیدی پیدا کنند که برجام دیگر اولویت اول اروپا و آمریکا نباشد.

تاجیک افزود: واقعا مهم است که بدانیم سیاست خارجی دولت چگونه تحولات را می‌بیند. مسئله جنگ اوکراین، نفت، گاز و انرژی دارای یک وزن مشخص است. اگر تیم سیاست خارجی بخواهد به این مسائل وزن بیش از حدی بدهد و فکر کند که زمستان سرد اروپا باعث می‌شود تا آن‌ها امتیازاتی به ما بدهند، محاسبه‌ای اشتباه است. اگر ما واقع‌بین باشیم و اشتباه محاسبه‌ای نداشته باشیم، می‌توانیم به دنیا این مژده را بدهیم که حاضریم این قدم‌ها را برداشته تا برجام احیا شود و ایران نقش سازنده‌ای در تامین انرژی جهان بازی کند.

وی تصریح کرد: ما استحقاق این را داریم که با استفاده از ظرفیت‌ها و پتانسیل نیروی انسانی، ثروت، بازار، تکنولوژی و فناوری، نقش سازنده‌ای در جهان و منطقه ایفا کنیم. این مسائل در گرو این است که ما چه طرح و برنامه‌ای داریم و می‌خواهیم چگونه با دنیا ارتباط برقرار کرده و جایگاه خود را در پیدا کنیم.

تاجیک تصریح کرد: امیدوارم تیم سیاست خارجی دولت نقاط ضعف و قوت ما را در نظر بگیرد و با طراحی یک برنامه منظم این سفر با نتیجه مثبت همراه باشد. اگر این مسائل مد نظر تیم سیاست خارجی دولت باشد سفری موفق خواهیم داشت اما اگر غیر از این باشد ممکن است با تبعات منفی بر سیاست خارجی همراه شود.