رئیس سیا در لیبی دنبال چه بود؟

شهاب شهسواری- ویلیام برنز، رییس آژانس اطلاعات مرکزی امریکا (CIA) هفته گذشته در سفری غیرمنتظره و کم‌سابقه به لیبی سفر کرد و با رهبر یکی از دولت‌های موازی حاکم در این کشور دیدار و گفت‌وگو کرد. براساس تصویری که رسانه‌های نزدیک به دولت طرابلس در لیبی منتشر کرده‌اند، ویلیام برنز، با عبدالحمید دبیبه، نخست‌وزیر دولت وفاق ملی لیبی دیدار کرده است و درخصوص همکاری‌های دوجانبه، مسائل اقتصادی و امنیتی گفت‌وگو کرده است. الشرق الاوسط نوشته است که رییس دستگاه جاسوسی امریکا روز پنجشنبه در شهر بنغازی با خلیفه حفتر، فرمانده گروه شبه‌نظامی ارتش ملی لیبی هم دیدار و گفت‌وگو کرده است. تا بعدازظهر جمعه، دولت ایالات‌متحده امریکا اظهارنظری در مورد این سفر و اهداف آن انجام نداده است. با این حال رسانه‌ها در حال گمانه‌زنی‌هایی را در مورد این سفر مطرح کرده‌اند. سفر رییس سازمان سیا یک ماه بعد از آن انجام می‌شود که دولت دبیبه در طرابلس،  یکی از مظنونان برنامه‌ریزی عملیات تروریستی انفجار لاکربی و افسر پیشین اطلاعاتی لیبی را به امریکا تحویل داد. همزمان به نوشته برخی رسانه‌ها، یکی از اهداف سفر رییس سازمان سیا به لیبی، دسترسی به اطلاعات درخصوص عملکرد گروه پیمانکاری نظامی واگنر روسیه در لیبی است.

این نخستین‌بار نیست که ویلیام برنز به لیبی سفر می‌کند. سال ۲۰۱۴، زمانی که برنز معاون وزیر خارجه در امور خاورمیانه بود به سفری را به لیبی انجام داده‌بود. دفتر عبدالحمید دبیبه در بیانیه‌ای اعلام کرد که در دیدار میان نخست‌وزیر دولت وفاق ملی و رییس سازمان سیا، نجلا منقوش، وزیر خارجه این دولت و حسین العائب، رییس سازمان اطلاعات حضور داشتند. براساس بیانیه دفتر نخست‌وزیری دولت وفاق ملی «در این ملاقات برنز بر ضرورت توسعه همکاری‌های اقتصادی و امنیتی بین دو کشور تاکید کرد و وضعیت ثبات و رشدی که لیبی در دوره جاری تجربه کرده است، مورد تحسین قرار داد.» براساس این بیانیه، دبیبه در این دیدار گفته است: «هدف دولت وفاق ملی ایجاد ثبات در لیبی و ایجاد حمایت بین‌المللی برای برگزاری انتخابات است.» 

لیبی نزدیک به یک سال است که تحت حاکمیت دو دولت موازی اداره می‌شود. از سال ۲۰۱۱ و همزمان با خیزش انقلابی در لیبی و حمایت نظامی ناتو که به سرنگونی حکومت معمر قذافی منجر شد، تاکنون لیبی به جز مدت‌هایی بسیار کوتاه، دولت باثبات و متحد نداشته است و دولت تحت حمایت جامعه جهانی در طرابلس هم از سال گذشته با تشکیل یک دولت رقیب در طبرق، حاکمیت خود را بر شرق کشور از دست داده است. درحالی که دولت عبدالحمید دبیبه، نخست‌وزیر ساکن طرابلس ازسوی سازمان ملل متحد به رسمیت شناخته می‌شود، مجلس نمایندگان لیبی در طبرق، سال گذشته اعلام کرد که دوره حاکمیت دولت دولت وفاق ملی به پایان رسیده است و باید نخست‌وزیر جدید اعلام شود. در پی این تصمیم مجلس نمایندگان لیبی فتحی باشاغا، وزیر داخله پیشین لیبی را به عنوان نخست‌وزیر دولت ثبات ملی انتخاب کرد. عبدالحمید دبیبه و دولت وفاق ملی در پی این اقدام حاضر به کناره‌گیری از قدرت نشد و سازمان ملل متحد نیز همچنان از دولت او حمایت می‌کند و خواهان برگزار انتخابات سراسری در لیبی است. با این حال تعدادی از کشورهای عربی که حامی گروه شبه‌نظامی ارتش ملی لیبی، به رهبری خلیفه حفتر هستند، از جمله امارات متحده عربی و مصر در کنار روسیه و گروه پیمانکار نظامی واگنر، از دولت باشاغا در طبرق حمایت می‌کنند. دیدار رییس سازمان سیا با دبیبه، نشان می‌دهد که دولت ایالات‌متحده امریکا تصمیم گرفته است که حمایت خود را پشت دولت دبیبه قرار دهد.

استرداد متهم پرونده انفجار لاکربی

رسانه‌ها گمانه‌زنی کرده‌اند که یکی از دلایل سفر ویلیام برنز به لیبی، استرداد یکی از متهمان پرونده انفجار تروریستی هواپیمای مسافربری امریکایی بر فراز لاکربری اسکاتلند در سال ۱۹۸۸ است. در حالی که دولت دبیبه حاضر به استرداد یکی از متهمان مورد تعقیب امریکا شده است، هنوز از استرداد مامور اطلاعاتی بلندپایه‌تری که امریکا مدعی است طراح این حمله بوده و در زندان‌های لیبی نگهداری می‌شود، خودداری می‌کند. انفجار پرواز شماره ۱۰۳ پان‌آمریکن از فرانکفورت به دیترویت، ۳۵ سال پیش براساس انفجاری در آسمان منطقه لاکربی در اسکاتلند سرنگون شد. این حادثه تروریستی باعث کشته‌شدن ۲۴۳ مسافر، ۱۶ خدمه پرواز و ۱۱ شهروند غیرنظامی روی زمین شد. تحقیقات در مورد این حادثه نشان داد که دولت وقت لیبی به رهبری معمر قذافی، در این عملیات تروریستی نقش داشت. سال ۱۹۹۹ دولت وقت لیبی دو فرد را برای محاکمه به دلیل مشارکت در این انفجار مسترد کرد که از میان این دو فرد عبدالباسط المقرحی بعد از محاکمه به اتهام قتل عمد ۲۷۰ نفر به حبس ابد محکوم شد. مقرحی بعد از ۸ سال زندان، سال ۲۰۰۹ به علت ابتلا به سرطان پروستات، به دلایل بشردوستانه از زندان آزاد شد و سه سال بعد در سال ۲۰۱۲ جان باخت. با این حال پیگیری این پرونده تا سال‌ها بعد ادامه پیدا کرد و سال ۲۰۲۰ دولت ایالات‌متحده امریکا فرد دیگری به نام ابو عجیله محمد مسعود خیر المریمی را به عنوان مسوول ساخت بمبی که باعث انفجار هواپیما شد معرفی کرد. المریمی، توسط دولت عبدالحمید دبیبه در طرابلس زندانی شده‌بود و علی‌رغم اینکه توافق استرداد مجرمین میان لیبی و امریکا وجود ندارد، دولت دبیبه تصمیم به استرداد او به امریکا گرفت.

استرداد المریمی به امریکا با واکنش‌های تندی در لیبی مواجه شد. مخالفان دبیبه معتقدند که دولت او مشروعیت لازم برای چنین اقدامی نداشته است. علاوه بر این فقدان یک توافق استرداد مجرمین میان امریکا و لیبی باعث شده است تا این اقدام دولت دبیبه مورد سوال واقع شود. برخی فعالان حقوق بشری لیبی هم نسبت به سرنوشت این فرد پس از استرداد به امریکا اظهار نگرانی کرده‌اند. واکنش‌ها به این اقدام باعث شد تا دولت دبیبه، نسبت به استرداد عبدالله السنوسی، رییس اداره اطلاعات ارتش لیبی در دوران قذافی به امریکا خودداری کند. السنوسی که سال ۲۰۱۱ در موریتانی بازداشت شده‌بود، از سوی امریکا، فرانسه و دیوان کیفری بین‌المللی تحت تعقیب است. السنوسی علاوه بر اتهام طراحی عملیات تروریستی بمب‌گذاری لاکربی، متهم به جنایت علیه بشریت به دلیل کشتار و سرکوب گسترده شهروندان لیبی در دوران قذافی است.

بررسی فعالیت‌های  گروه پیمانکار نظامی واگنر

از دیگر انگیزه‌هایی که رسانه‌ها برای سفر برنز به لیبی برشمرده‌اند، بررسی وضعیت فعالیت گروه پیمانکار نظامی روس واگنر در لیبی است. گروه پیمانکار نظامی واگنر روسیه مدت‌ها است که در لیبی فعالیت می‌کند و عمدتا از گروه شبه نظامی ارتش ملی لیبی، به رهبری خلیفه حفتر و متحدان او حمایت کرده است. پایگاه خبری المانیتور، نوشته است که به نظر می‌رسد بررسی فعالیت‌های این گروه در لیبی یکی از انگیزه‌های ویلیام برنز برای سفر به لیبی و ملاقات‌هایش با خلیفه حفتر و عبدالحمید دبیبه باشد. گروه پیمانکار نظامی واگنر در حال حاضر به شکل گسترده‌ای در حمایت از عملیات نظامی روسیه در اوکراین وارد نبرد شده است، اما فعالیت‌های این گروه فقط به اوکراین منحصر نمی‌شود.

پایگاه خبری پولیتیکو نوشته است که براساس مکاتبات دیپلماتیک امریکا که دراختیار این رسانه قرار گرفته است مقام‌های امریکایی در حال جمع‌آوری اطلاعات درخصوص فعالیت‌های گروه واگنر در کشورهای مختلف ازجمله جمهوری آفریقای مرکزی، مالی و صربستان هستند. براساس این اطلاعات گروه واگنر در چنین کشورهایی علاوه بر مبارزه با احساسات ضد روس و ضد پوتین، از منافع دولتی در معادن با استفاده از سلاح‌ها و نیروهای خود دفاع می‌کنند. یکی از اصلی‌ترین محل‌های ماموریت واگنر، لیبی است. مالک گروه واگنر، یوگنی پریگوژین از نزدیکان ولادیمیر پوتین و الیگارش روس است که در چندین کشور مختلف جهان با دولت‌های مختلف در پروژه‌های سیاسی و نظامی همکاری می‌کند. دولت ایالات‌متحده مدت مدیدی است فعالیت‌های این گروه را در کشورهای مختلف دنبال می‌کند، به خصوص در کشوری مانند سوریه که نیروهای نظامی امریکایی هم در آن مستقر هستند.

به گزارش پولیتیکو، اظهارنظرهای اخیر از سوی مقام‌های امریکایی نشان می‌دهد که تا چه حد مقام‌های این کشور نسبت به وابستگی دولت روسیه به گروه واگنر و توانایی‌هایش برای شکل دادن به تحولات در کشورهایی که دولت امریکا در آن منافع تجاری یا روابط دیپلماتیک دارد، حساس شده‌اند. براساس مدارکی که دراختیار پولیتیکو قرار گرفته است، دولت امریکا از نزدیک تحرکات میدانی واگنر را در جمهوری آفریقای مرکزی و صربستان دنبال می‌کند و ارزیابی می‌کند که این گروه تا چه اندازه تهدیدی برای مقام‌ها و نیروهای محلی این کشورها محسوب می‌شود. هر چند واگنر سال‌هاست که در هر دو کشور حضور دارد، اما این مدارک نشان‌دهنده رویکرد جدید دولت بایدن در تحلیل عملکرد این گروه شبه‌نظامی در کشورهایی است که دچار وضعیت نامناسب سیاسی هستند.

بی‌صبری دولت‌های غربی

روزنامه گاردین در گزارشی نوشته است که دولت‌های غربی نسبت به بی‌میلی سیاستمداران لیبیایی برای برگزاری انتخابات و تشکیل یک حکومت باثبات و واحد در این کشور، نگران هستند. هفته گذشته، گروه‌های رقیب در لیبی، در کنفرانسی که در مصر برگزار کردند، بار دیگر از رسیدن به یک توافق برای برگزاری انتخابات در این کشور باز ماندند. روز گذشته فرستادگان ویژه کشورهای فرانسه، آلمان، ایتالیا، بریتانیا و امریکا در واشنگتن گرد‌هم آمدند تا گام‌های بعدی غرب در مواجهه با شرایط لیبی و بی‌میلی سیاستمداران برای حل و فصل اختلافات را بررسی کنند. یک دیپلمات غربی به گاردین گفته است: «تلاش‌های جدی برای میانجی‌گری در جریان است، اما صفت اصلی بسیاری از سیاستمداران در لیبی این است که ظاهرا حاضر هستند در حرف‌های‌شان از برگزاری انتخابات حمایت کنند، اما در عمل هر کاری می‌کنند تا جلوی به نتیجه رسیدن آن را بگیرند و جیب‌های‌شان را 

پر کنند.» این مقام غربی در‌مورد جلسه واشنگتن گفته است: «ما مجبوریم که امید به این سیاستمداران برای توافق در‌مورد انتخابات را کنار بگذاریم و به جای آن دنبال راهی برای دور زدن‌شان باشیم.»

بر‌اساس گزارش گاردین، جلسه روز جمعه که به ابتکار ریچارد نورلند، نماینده ویژه امریکا در امور لیبی برگزار شد، با هدف بررسی چگونگی برگزاری انتخابات و احتمال تعیین یک ضرب‌الاجل برای تشکیل یک نهاد ملی در لیبی برای برگزاری این انتخابات برگزار شد. دولت‌های موقت غیرانتخابی بیش از یک دهه است که لیبی را اداره می‌کنند و دو بار تلاش برای برگزاری انتخابات در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۲۱ با شکست مواجه شده است. سال گذشته سیاستمداران لیبی به دلیل اختلاف‌نظر درمورد نحوه تعیین صلاحیت نامزدها نتوانستند برای برگزاری انتخابات به توافق برسند.