شانس احیای برجام صفر است/ آمریکا گام نخست را در مذاکره با ایران برمی‌دارد؟

دولت جو بایدن بعد از انتخابات ریاست جمهوری اخیر ایالات متحده آمریکا، بازگشت سریع به توافقنامه هسته ای با ایران را که دولت دونالد ترامپ از آن خارج شده بود، به تعویق انداخت تا به اولویت های دیگری برای تحکیم جایگاه سیاسی خود بپردازد. ایران نیز در موافقت با راه حل های میانه که اروپایی ها برای از سرگیری اجرای توافقنامه هسته ای ارائه کردند و آخرینِ آن در ماه ژوئیه مطرح شد، تردید و درنگ کرد و به مذاکرات وین ادامه نداد تا این که وزیر امور خارجه این کشور در 20 دسامبر موافقت کشورش را با به پایان رساندن مذاکرات وین بر اساس آخرین پیش نویس پیشنهادی اروپایی ها اعلام کرد. 

به گزارش دیپلماسی ایرانی به نقل از ایندیپندنت عربی، آمریکا در طول مذاکرات وین موضع خود را به اروپایی ها نزدیک کرد و حتی در خصوص برخی خواسته های ایران برای خروج موسسات ایرانی از فهرست تحریم ها نرمش نشان داد و مانع اصلی باقی مانده، ناتوانی دولت آمریکا در دادن تضمین در خصوص خارج نشدن دولت های بعدی آمریکا از توافقنامه هسته ای و اصرار آمریکا و اروپا بر حل اختلافات باقی مانده ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی بود. 

اقدامات ایران در زمینه افزایش غنی سازی اورانیوم و استفاده از سانتریفیوژهای نسل جدید و افزایش توانایی موشکی و اعلام قصد خود برای پرتاب ماهواره به فضا، موجب شد موضع اروپایی ها به تدریج به موضع آمریکا نزدیک شود و دو طرف از تمرکز بر احیای توافق هسته ای فاصله بگیرند و تحریم هایی علیه تهران اعمال کنند. 

از تماس های اخیر آمریکا و ایران می توان این گونه نتیجه گرفت که محافل سیاسی دو کشور معتقدند از سرگیری اجرای توافقنامه هسته ای به نفع آنان است. آمریکا از این طریق می تواند جاه طلبی های هسته ای تهران را مهار کند و ایران نیز می تواند از فشار شدید تحریم های اقتصادی خارج شود و بار دیگر به عنوان کشوری تاثیر گذار بر فعالیت هایش در خاورمیانه تمرکز کند. 

با این حال، تصور بازگشت به توافق هسته ای در آینده نزدیک، به علت ملاحظات متعدد ژئوپلتیکی و داخلی، دشوار است و علاوه بر این محافظه کاران در هر دو کشور ایران و آمریکا، بازگشت به این توافق را نشانه ضعف و شکست سیاسی قلمداد می کنند. دولت دموکرات آمریکا توانست اکثریت را در مجلس سنا حفظ کند ولی اکثریت را در مجلس نمایندگان از دست داد و اکنون سرگرم برنامه های عظیم داخلی پیش از انتخابات سال 2024 است به همین علت دنبال پروژه های خارجی حساس و تضمین نشده، نخواهد رفت. 

در شرایطی که امریکا می گوید که ایران پهپادهایش را برای استفاده در جنگ اوکراین در اختیار روسیه قرار می دهد، تقریبا بعید است که آمریکا گام نخست را در مذاکره با ایران بردارد. از سرگیری مذاکرات هسته ای تا حد زیادی به تحولات در اوکراین بستگی دارد که بدون مذاکرات دشوار و طولانی و در بهترین حالت تا اواخر فصل بهار به نتیجه نخواهد رسید. همچنین با توجه به چالش های داخلی ایران هنوز کاملا متوقف نشده است، امکان از سرگیری مذاکرات غرب با ایران در کوتاه مدت بعید به نظر می رسد. 

با این حال ایران علاقه دارد خود را به عنوان طرفی که مایل به از سرگیری مذاکرات است معرفی کند. صرف از سر گرفته شدن مذاکرات به معنای خروج نسبی ایران از انزوای سیاسی است. در عین حال نشانه ای وجود ندارد که مشخص کند ایران آماده است نرمش کافی درباره بندهای توافقنامه هسته ای با هدف دستیابی به توافق را نشان دهد یا حاضر شود از میزان غنی سازی اورانیوم خود بکاهد. بنابراین نرمش نشان دادن سیاسی اخیر ایران می تواند مانور یا اقدامی تاکتیکی باشد. 

بعید است در کوتاه مدت گشایشی در خصوص توافقنامه هسته ای ایران حاصل شود و به احتمال زیاد اوضاع به شکل کنونی ادامه خواهد یافت بدون آن که هیچ طرف، پیشروی یا عقب نشینی چشمگیری داشته باشد مگر این که اقدامی نظامی صورت بگیرد که اوضاع و محاسبات را تغییر دهد. 

اقدام نظامی، موضوعی است که اسرائیل به عنوان اهرم فشار به کار می‌گیرد بدون آن که گامی عملی در جهت آن برداشته باشد.