ولادیمیر پوتین در روسیه محبوس می‌شود؟

شهاب شهسواری- عصر جمعه دیوان بین‌المللی کیفری با صدور بیانیه‌ای از صدور حکم جلب برای ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه و یکی از مقام‌های دولتش خبر داد. این حکم بر اساس تصمیم دادگاه برای رسیدگی به پرونده جابه‌جایی اجباری کودکان از یتیم‌خانه‌های اوکراین و اخراج اجباری کودکان صادر شده است.

به گزارش اعتماد، بر اساس بیانیه‌ای که دیوان بین‌المللی کیفری صادر کرده است، ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور و ماریا الکسیونا لوووا-بلووا، کمیسیونر دفتر حقوق کودکان ریاست‌جمهوری روسیه، برای پاسخگویی در مقابل اتهام جنایت جنگی باید بازداشت شوند. این دستور دیوان دادگستری کیفری به این معنی است که ولادیمیر پوتین در صورت قدم گذاشتن در خاک هر یک از ۱۲۳ کشوری که عضو دیوان هستند، باید بازداشت و تحویل دیوان در لاهه شود. در طول دو دهه‌ای که از تشکیل دیوان بین‌المللی کیفری می‌گذرد، این سومین بار است که دیوان حکم بازداشت رهبر یک کشور را در طول دوران خدمتش صادر می‌کند. پیش از این دیوان بین‌المللی کیفری حکم بازداشت عمر البشیر، رییس‌جمهور وقت سودان و معمر قذافی، رهبر وقت لیبی را هم صادر کرده‌ بود. با این حال به نظر می‌رسد که صدور این حکم جلب، یکی از مهم‌ترین اقدام‌های دیوان در طول دو دهه گذشته باشد. 

«یک تصمیم تاریخی»

ولودیمیر زلنسکی، رییس‌جمهور اوکراین این حکم را «یک تصمیم تاریخی» توصیف کرده است و می‌گوید: «از این تصمیم مسوولیت‌پذیری تاریخی آغاز خواهد شد.» دیمیتری پسکوف، سخنگوی کاخ کرملین در واکنش به این حکم گفته است که روسیه دیوان بین‌المللی کیفری را به رسمیت نمی‌شناسد و تصمیم‌های آن به لحاظ حقوقی بلااثر است. دیمیتری مدودف، معاون شورای امنیت روسیه و رییس‌جمهور پیشین این حکم جلب را «دستمال توالت» توصیف کرده است. واسیلی نبنزیا، نماینده روسیه در سازمان ملل متحد گفته است: «روسیه اساسنامه رم را نپذیرفته است و در نتیجه دیوان بین‌المللی کیفری صلاحیت قضایی در خاک روسیه و در خصوص شهروندان روسیه ندارد. به همین دلیل هر سندی از سوی این نهاد صادر شود از نظر ما به لحاظ حقوقی بلااثر و پوچ است.»

کودکان غنیمت جنگی نیستند

کریم خان، دادستان ارشد دیوان بین‌المللی کیفری در مورد انگیزه‌های صدور این حکم و کودکانی که دولت روسیه متهم به مهاجرت اجباری آنهاست، می‌گوید: «بسیاری از این کودکان بر اساس اتهامات در فدراسیون روسیه توسط خانواده‌هایی به فرزندی پذیرفته شده‌اند.» به گفته او بعد از آغاز جنگ، روسیه قوانین خود را تغییر داده است تا این کودکان به سادگی توسط خانواده‌ها به فرزندی پذیرفته ‌شوند. کریم خان تاکید کرده است: «باید اطمینان حاصل کنیم که افراد مسوول اتهام جنایات انتسابی محاکمه شوند و کودکان به خانواده‌ها و جوامع خود بازگردند، نمی‌توانیم اجازه دهیم با کودکان به گونه‌ای رفتار شود که انگار غنیمت جنگی هستند.»

ماریا الکسیونا لوووا-بلووا، کمیسیونر دفتر حقوق کودکان ریاست‌جمهوری روسیه که حکم جلب او به همراه ولادیمیر پوتین صادر شده است ماه گذشته اعلام کرد که یک کودک از شهر ماریوپول اوکراین را به فرزندی قبول کرده است. این مقام روس به خبرگزاری ریانووستی روسیه گفته است: «خیلی خوب است که جامعه جهانی اهمیت این کار ما را برای حمایت از کودکان در کشورمان فهمیده است: اینکه ما اجازه نمی‌دهیم در میدان جنگ بمانند، آنها را بیرون می‌آوریم، در شرایط خوب قرار می‌دهیم و آنها را با عشق و آدم‌های مهربان محاصره می‌کنیم.»

کریم خان، دادستان ارشد دیوان گفته است که چندین فرآیند تحقیقات به هم پیوسته در مورد جنایات جنگی در جنگ اوکراین در حال انجام است. وی می‌گوید: «اوکراین صحنه جنایتی است که در آن طیف وسیع و پیچیده‌ای از اتهام‌های جنایت جنگی رخ می‌دهد. قطعا در صورتی که شواهد کافی به دست بیاوریم از درخواست احکام جلب دیگر خودداری نخواهیم کرد.»

جیمز کلورلی، وزیر خارجه بریتانیا با استقبال از حکم دیوان بین‌المللی کیفری با انتشار پیامی در توییتر نوشت: «اینها گام‌هایی است که افرادی که برای رژیم روسیه هستند مورد محاسبه قرار گیرند. کار برای تحقیقات در مورد جنایاتی که انجام شده است باید ادامه پیدا کند.» جو بایدن در واکنش به حکم بازداشت دیوان بین‌المللی لاهه (ICC) به خبرنگاران گفت: تصمیم دادگاه کیفری بین‌المللی موجه است و این دیوان استدلال‌های بسیار قوی دارد. با این حال تاکید کرده است که واشنگتن این دیوان را به رسمیت نمی‌شناسد.

 آندری یرماک، رییس دفتر رییس‌جمهور اورکاین می‌گوید: «این تازه آغاز راه است.» اوکراین در تحقیقات دیوان بین‌المللی کیفری در مورد پرونده ۱۶ هزار کودکی که توسط روسیه با مهاجرت اجباری مواجه شده‌اند، همکاری کرده است. بر اساس گزارش‌ها اوکراین تاکنون توانسته است ۳۰۸ کودک را به کشور برگرداند.

کریم خان تحقیقات در مورد جنایات جنگی، جنایت علیه بشریت و نسل‌کشی احتمالی در جنگ اوکراین را نزدیک به یک سال است که آغاز کرده است. او تاکنون چهار بار به اوکراین سفر کرده و گفته است که علاوه بر موضوع جنایت علیه کودکان در مورد حملات موشکی روسیه به زیرساخت‌های غیرنظامی هم تحقیق می‌کند. بر اساس یک تحقیق که به تازگی توسط دانشگاه ییل در امریکا انجام شده است، بیش از ۶۰۰۰ کودک اوکراینی توسط روسیه در مراکزی در شبه جزیره کریمه نگهداری می‌شوند. این گزارش دست‌کم ۴۳ اردوگاه و تاسیسات دیگر را شناسایی کرده است که کودکان اوکراینی در آن نگهداری می‌شوند و بخشی از «یک شبکه نظام‌مند وسیع» که توسط مسکو اداره می‌شود، هستند.

اما و اگرهای بازداشت ولادیمیر پوتین

به‌‌رغم اینکه به لحاظ حیثیتی، حکم جلب برای ولادیمیر پوتین می‌تواند بسیار آسیب‌رسان باشد، اما بعید است که هرگز در دادگاه حاضر شود. روسیه اساسنامه رم را سال ۲۰۰۰ امضا کرده است، اما هرگز آن را در پارلمان تایید نکرد تا رسما به عضو دیوان بین‌المللی کیفری تبدیل شود و سال ۲۰۱۶ امضای خود را از اساسنامه پس گرفت. اجرای حکم جلب به عملکرد ۱۲۳ عضو دیوان بستگی دارد.

پیوتر هوفمانسکی، رییس دیوان بین‌المللی کیفری در بیانیه‌ای ویدیویی گفته است: «دیوان بین‌المللی کیفری کار خود را به عنوان دادگاه انجام می‌دهد. قضات حکم جلب صادر می‌کنند، اما اجرای آن وابسته به همکاری‌های بین‌المللی است.» دیوان بین‌المللی کیفری این اختیار را دارد که علیه رهبران سیاسی که «جنگ‌های تهاجمی به راه می‌اندازند» اعلام جرم کند، اما به این دلیل که روسیه عضو این دیوان نیست، استفاده از این عنوان اتهامی امکان‌پذیر نبود. علاوه بر این مسکو می‌تواند از حق وتوی خود در شورای امنیت سازمان ملل متحد استفاده کند تا محدودیت‌های بیشتری برای دیوان ایجاد کند. با این حال صدور این حکم به تنهایی می‌تواند باعث شود که امکان سفر ولادیمیر پوتین به کشورهای دیگر محدود و رهبر روسیه در کشور خود منزوی شود.

استیون رپ، سفیر سیار امریکا در حوزه جنایات جنگی در دوره باراک اوباما می‌گوید: «این حکم باعث می‌شود که پوتین به یک فرد منفور تبدیل شود. اگر سفر کند، خودش را در خطر بازداشت قرار می‌دهد. این حکم هیچ‌ وقت منقضی نمی‌شود و روسیه نمی‌تواند بدون همکاری با این احکام از زیر تحریم‌ها آزاد شود.»

دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین می‌گوید: «اقدام دیوان غیرقابل قبول و ظالمانه است.» او در پاسخ به این سوال که آیا ولادیمیر پوتین برای سفر به کشورهایی که عضو دیوان هستند دچار مشکل خواهد شد، پاسخ داد: «چیز بیشتری ندارم که اضافه کنم، این تمام چیزی بود که می‌خواستم بگویم.»