تفاهم شمخانی و عراق فراتر از توافق مرزی است

علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، در ادامه موج فعالیت های دیپلماتیک هفته‌های اخیر، توافقنامه امنیت مرزی را در 19 مارس در بغداد امضا کرد. این یادداشت تفاهم، عراق را متعهد به سرکوب گروه های مخالف کرد ایرانی فعال در منطقه کردستان عراق می کند. این پیامی برای بغداد و همچنین به دولت اقلیم کردستان (KRG) است. ایران گروه‌های مسلح کرد ایرانی را به هماهنگی با اسرائیل و انجام حملات علیه ایران از خاک عراق برای حمایت از اعتراضات پس از کشته شدن مهسا امینی، زن جوان کرد ایرانی که در سپتامبر ۲۰۲۲ در بازداشت پلیس اخلاق جان باخت، متهم کرده است. ایران در موارد متعددی حملات موشکی وپهپادی را به مکان هایی در کردستان عراق که مدعی است توسط اسرائیل و گروه‌های مسلح ضد ایرانی-کردی مورد استفاده قرار گرفته است، انجام داده است.

به گزارش اعتمادآنلاین به نقل از المانیتور، محمد السودانی، نخست وزیر عراق، مجدداً متعهد شد که از عراق به عنوان "سکوی پرتاب" برای حملات علیه همسایه خود استفاده نشود. مسعود بارزانی، رئیس حزب دموکرات کردستان، در مصاحبه ای اختصاصی با المانیتور، هرگونه پیشنهادی مبنی بر همدستی حکومت اقلیم کردستان در حملات به ایران را «بی اساس» خواند و افزود: «ایران همسایه است... ما بخشی از درگیری ها یا تسویه حساب ها با ایران نیستیم.

عراق امسال 6000 سرباز دیگر را در امتداد مرزهای ایران و ترکیه مستقر کرده است تا نگرانی های همسایگان خود را کاهش دهد. عراق همچنین در این ماه قرارداد مرزی را با عربستان سعودی امضا کرد.

شمخانی در سخنانی در این باره تاکید  کرد که در این یادداشت تفاهم  بغداد و اربیل به یک معنا مورد توجه قرار گرفته اند و منافع ایران و عراق «نباید فدای شیطنت آمریکا و مزدوران تروریستش» شود.  شمخانی یکی از دو نماینده شخصی رهبر آیت الله علی خامنه ای در شورای عالی امنیت ملی است. او همچنین در روند نزدیکی ایران و عربستان سعودی با میانجیگری چین نقش داشت و قبل از ورود به بغداد از امارات متحده عربی دیدن کرده بود.

عراق اولویت اصلی امنیت ملی ایران است و وضع تهران هرگز در عراق از این بهتر نبوده است. اتحاد سیاسی حاکم در عراق، چارچوب هماهنگی (CF)، شامل همه احزاب اصلی شیعه همسو با ایران و همچنین اتحادیه میهنی کردستان (PUK) است که این اتحادیه نیز به شرق متمایل است.

در عراق این روزها هم سکوت و هم ناآرامی وجود دارد که هر دو هم به نوعی به ایران مربوط است. سکوت برای عراقی ها آرامش خوبی است. وضعیت امنیتی در سراسر کشور در زمان نخست وزیری سودانی که از آموزش نظامی ادامه  ماموریت پشتیبانی آمریکا در عراق حمایت می کند، بهبود یافته است. شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران، آمریکایی‌ها را در عراق هدف نمی‌گیرند. سودانی اعتماد و حسن نیت را با اربیل از طریق پیش نویس قانون بودجه و در گفتگوهای آرام برای توافق نفتی تقویت کرده است.

 ناراحتی هم به نوعی مربوط به ایران است. نمونه بارز آن مذاکرات بر سر یک معامله نفتی 27 میلیارد دلاری بالقوه بین عراق و توتال انرژی، با حمایت واشنگتن است که همچنان در مذاکرات بر سر شرایط گیر کرده است. پاتریک پویان، مدیر اجرایی توتال، این هفته گفت: «اگر نتوانیم درباره جزئیات به تفاهم برسیم این وضع هم قابل ادامه نیست. عراق آسان‌ترین مکان برای سرمایه‌گذاری با هر ریسکی نیست.»

به بیان ساده، هیچ معامله بزرگی با یک شرکت نفتی غربی بدون اشاره تهران احتمالاً در عراق اتفاق نخواهد افتاد.

واشنگتن از شرکای عرب خلیج فارس نیز خواسته است تا در عراق سرمایه گذاری کنند، اما پیشرفت تا کنون کند بوده است و همه نوعی رویکرد انتظار و بررسی میزان ریسک با توجه به منافع و نفوذ ایران در عراق را در پیش گرفته اند. برخی معتقدند که عراق محل تسویه حساب های منطقه ای ایران و سایر کشورها شده و همچنین نامشخص بودن سرنوشت مذاکرات هسته‌ای ایران، و افزایش بحث درباره گزینه‌های نظامی توسط ایالات متحده و اسرائیل در صورت شکست دیپلماسی و ادامه افزایش غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران بر این فضای مبهم افزوده است.

محمد بن سلمان، نخست وزیر و ولیعهد عربستان سعودی، معروف به MBS، همچنین موضع دیپلماتیک مستقل تری را در منطقه ترسیم کرده است که به نوعی مکمل ابتکارات خود ایران است. تنش کمتر در منطقه به ایران این امکان را می دهد که بر روی مسائل داخلی و استراتژی در قبال ایالات متحده، اسرائیل و غرب در مورد برنامه هسته ای خود تمرکز کند.

سیاست‌های منطقه‌ای ایران این روزها تماماً در جهت خویشتن‌داری و امنیت در اطرافش است. توافق با عربستان باعث کاهش تنش در خلیج فارس می شود. عراق، در غرب، یک فضای امن در نظر گرفته می شود. حزب‌الله لبنان از تشدید تنش‌های مرزی با اسرائیل خودداری کرده است و ایران سال گذشته با امضای توافقنامه مرزبندی دریایی اسرائیل و لبنان که مجوز اکتشاف گاز در سواحل مشترک را میداد چراغ سبز نشان داد. در کرانه باختری و غزه، حماس و جهاد اسلامی، که هر دو مورد حمایت ایران هستند تا به امروز از تشدید خشونت های اخیر بین نیروهای امنیتی اسرائیل و گروه های مقاومت فلسطینی اجتناب کرده اند. تمایل ایران به سمت دیپلماسی و خویشتن داری می توان محدود به یک زمان خاص و در نتیجه شکننده باشد. این وضعیت می تواند به سرعت با رویدادها تغییر کند، همانطور که این هفته در سوریه شاهد آن هستیم.

بنا به گزارش ها، عربستان سعودی و سوریه به لطف میانجیگری روسیه به احیای روابط دیپلماتیک نزدیک شده اند. ایران تاکنون علناً به نزدیکی اعراب با سوریه، متحد مهم منطقه ای خود، روی خوش نشان داده است. این روند ممکن است برای تهران ناخوشایند باشد بخصوص که نزدیکی دوباره اعراب به بشار اسد به غرب به اسم رویارویی با نفوذ یران و روسیه در سوریه فروخته می شود.