توافق های پشت پرده چین و روسیه

شی جین پینگ، رئیس جمهور چین در پایان سفر دولتی خود به روسیه هفته گذشته با "ولادیمیر پوتین" همتای روس خود خداحافظی کرد و گفت: "در حال حاضر تغییراتی وجود دارد که نظیر آن را در صد سال اخیر ندیده‌ایم و ما کسانی هستیم که با یکدیگر این تغییرات را هدایت می‌کنیم. پوتین در پاسخ گفت:"موافقم".

به گزارش فرارو به نقل از ال‌پائیس، این اظهارنظر که در جریان گفتگویی غیر رسمی بیان شد نشانه‌ای اجمالی از نوع تفکر رهبر چین است. این که از دید او جهان شاهد تغییرات عظیمی است و چین می‌خواهد نظم جهانی جدیدی را شکل دهد که به نفع منافع‌اش باشد و روسیه شریک مهمی در دستیابی به آن است.

پوتین و شی در جریان دیدار اخیر خود بیانیه مشترکی را امضا کردند که در آن به تشریح مجموعه نکاتی در رابطه با تقویت روابط بین دو کشور پرداخته‌اند.

"ال پائیس" تفسیر خود را از متن آن بیانیه و آن چه در مورد دیدگاه ژئوپولیتیک جهانی روسیه و چین می‌گوید ارائه می‌دهد.

دوران نوین چین و روسیه؟

در آغاز سند به "دوران نوین" اشاره شده که نشان می‌دهد روسیه و چین بر این باورند که موازنه‌های ژئوپولیتیک کنونی در جهان در لحظه‌ای از تغییرات ماورایی است. پوتین در اکتبر ۲۰۲۲ میلادی هشدار داد: "ما در یک مرز تاریخی ایستاده‌ایم: احتمالا خطرناک‌ترین، غیرقابل پیش بینی‌ترین و در عین حال مهم‌ترین دهه از پایان جنگ جهانی دوم در پیش است". رهبر روسیه گفت که جهان شاهد تضاد بین ارزش‌های سنتی و نئولیبرال است.

در دهه‌ای که شی در قدرت بوده روابط دوجانبه بین روسیه و چین با رشد ۱۱۶ درصدی مبادلات تجاری بین دو کشور رو به رشد بوده است. روابط تجاری دو جانبه دو کشور در سال ۲۰۲۲ میلادی در بحبوحه جنگ در اوکراین به میزان ۳۴.۳ درصد افزایش یافت و به ۱۹۰ میلیارد دلار رسید. در همان سال تجارت کالا بین ایالات متحده و چین ۶۹۰ میلیارد دلار بود.

دو طرف خاطرنشان کردند که روابط چین و روسیه مشابه ائتلاف نظامی و سیاسی در دوران جنگ سرد نیست بلکه فراتر از این مدل روابط دولتی است.

هوشیاری چین در رابطه با روسیه

در بیانیه مشترک چین و روسیه در ۴ فوریه ۲۰۲۲ میلادی که درست قبل از حمله به اوکراین امضا شد آمده است: "دوستی بین دو کشور هیچ محدودیتی ندارد". اما از همان ابتدا به نظر می‌رسد که این سند نکاتی را مطرح می‌کند که در واقع محدودیت‌هایی هستند. چین از انجام اقداماتی که می‌توانند غرب را تحریک به اعمال مجازات نقض تحریم علیه چین کنند اجتناب ورزیده و به محدودیت دیگری نیز اشاره دارد. بین حمایت از شریک روسی خود و به خطر انداختن تجارت با غرب پکن تاکنون هیچ تردیدی در مورد انتخاب خود نداشته است.

در بخشی از بیانیه آمده است: "چین و روسیه یکدیگر را به عنوان شرکای همکاری اولویت‌دار می‌دانند همواره به یکدیگر احترام می‌گذارند و با یکدیگر به عنوان یکسان رفتار می‌کنند که امروزه به الگوی روابط قدرت‌های بزرگ تبدیل شده است".

روابط بین دو کشور از زمان به قدرت رسیدن شی جین پینگ در سال ۲۰۱۲ میلادی به تدریج نزدیک‌تر شده است، اما این روابط دارای جنبه‌های مشکل ساز نیز می‌باشد. برای مثال، در سال ۲۰۲۰ میلادی دستگاه ضد جاسوسی روسیه رئیس آکادمی علوم قطب شمال را به دلیل انتقال اطلاعات محرمانه به پکن بازداشت کرد. علاوه بر این، دو کشور از نظر قدرت با یکدیگر برابر نیستند روابط آن دو کشور با عدم تقارن نیرو‌ها مشخص شده است. در قرن بیستم اتحاد جماهیر شوروی به وضوح قدرت بیش‌تری داشت. در حالی که در قرن بیست و یکم تسلط چین به قدری مشهود است که برخی از تحلیلگران می‌گویند این رابطه شبیه رابطه بین یک ارباب و رعیت است.

تحت هدایت سران کشور‌ها دو طرف تبادلات نزدیک در همه سطوح را حفظ کردند، اعتماد متقابل را افزایش دادند و اطمینان حاصل کردند که روابط دوجانبه در سطح بالایی است. هر دو طرف مایل به تعمیق بیشتر روابط دوجانبه و توسعه سازوکار‌های های گفتگو در زمینه‌های مختلف هستند.

به دنبال توازن جهانی

در بخشی از بیانیه آمده است:" دو طرف خاطرنشان کردند که تغییرات کنونی جهان در حال شتاب است و الگوی بین‌المللی دستخوش تعدیل‌های عمیقی می‌شود از جمله صلح، توسعه، همکاری و نتایج برد - برد یک روند تاریخی مقاومت ناپذیر هستند. شکل گیری یک الگوی بین المللی چند قطبی در حال شتاب گرفتن است. تعداد فزاینده‌ای از قدرت‌های منطقه‌ای وجود دارند که برای دفاع از حقوق و منافع مشروع خود قوی و مصمم هستند".

این یک پاراگراف کلیدی است که احتمالا هسته اصلی نیات چین و روسیه است. شی و پوتین دنیایی را توصیف می‌کنند که در نوسان است جهانی که از توازن جهانی شکل گرفته در سال ۱۹۴۵ میلادی دور می‌شود. در این سناریو بازیگران جدیدی می‌توانند ظاهر شوند تا سهم بیش تری از قدرت داشته باشند و خواهان اشکال مختلف روابط باشند.

در بخش دیگری از بیانیه از امریکا انتقاد شده و آمده است: "در عین حال، هژمونیسم، یکجانبه گرایی و حمایت گرایی (حمایت از صنایع داخلی) هم چنان بیداد می‌کند".

این یک انتقاد پنهان از ایالات متحده است. چسب واقعی در روابط چین و روسیه دو کشوری که برای چندین دهه عمیقا نسبت به یکدیگر بی‌اعتماد بوده‌اند مخالفت مشترک آنان با برتری ایالات متحده است. کاخ سفید در دهه ۱۹۷۰ میلادی می‌دانست چگونه از این بی‌اعتمادی سوء استفاده کند زمانی که روابط با پکن را عمیق بخشید.

در بخش دیگری از بیانیه آمده است: " برای دستیابی به جهانی چند قطبی و توسعه پایدار برای همه کشور‌ها باید اصول جهان شمول، باز بودن، فراگیر بودن، عدم تبعیض و تعادل رعایت شود. چین و روسیه از همه کشور‌ها می‌خواهند که ارزش‌های مشترک صلح، توسعه، انصاف، عدالت، دموکراسی و آزادی را برای همه بشریت ترویج کنند و به جای رویارویی درگیر گفتگو باشند به جای طرد در هماهنگی و همکاری برد - برد زندگی کنند و صلح و توسعه جهانی را ترویج کنند".

چین و روسیه بار دیگر مخالفت خود را با جهان تک قطبی تحت سلطه ایالات متحده و متحدان‌اش ابراز می‌کنند. جالب است بدانید که آنان از مفهوم جهان "چند قطبی" نه چندجانبه حمایت می‌کنند که ایده ترجیحی در اروپا است. رهبران چین و روسیه هم چنین از مفهوم قطبی پرهیز می‌کنند و در عوض تصویر یک میزگرد را مطرح می‌کنند که در آن همه نظر خود را دارند.

تحمیل ارزش های ملی ممنوع است

در بخشی از بیانیه می‌بینیم که اشاره شده است: "دو طرف خاطرنشان کردند که کشور‌ها تاریخ، فرهنگ و شرایط ملی متفاوتی دارند و هر یک حق انتخاب مستقل مسیر توسعه خود را دارند. هیچ دموکراسی برتر از دیگرانی وجود ندارد. هر دو طرف با تحمیل ارزش‌های ملی به دیگران، استفاده از ایدئولوژی برای خط کشی، روایت ریاکارانه به اصطلاح "دموکراسی علیه استبداد" و استفاده از دموکراسی و آزادی به عنوان دستاویز و ابزار سیاسی برای اعمال فشار مخالف هستند".

این انتقاد آشکاری از کشور‌های غربی است که به گفته پکن و مسکو از ارزش‌هایی برای تشویق بی‌ثباتی دولت‌های متخاصم، ترویج اعتراضاتی مانند انقلاب‌های رنگی در جمهوری‌های پس از فروپاشی شوروی و حمایت از مقاومت شهروندان خفه شده در هنگ کنگ، حمایت می‌کنند.

در بخشی از بیانیه اشاره شده که "روسیه برای ابتکار عمل تمدن جهانی چین اهمیت زیادی قائل است". با این اعتراف پوتین، شی یک امتیاز دیپلماتیک به دست آورد. در سالیان اخیر رئیس جمهور چین چندین ابتکار عمل جهانی را در تلاش برای شکل دادن به روابط بین‌المللی به نفع چین آغاز کرده است. این ابتکارات تجربه توسعه چین را به عنوان الگویی برای پیروی ارائه می‌دهد و برای بسیاری از کشور‌ها به ویژه در جنوب جهانی جذابیت زیادی دارد.

هم چنین در بیانیه آمده است: "دو طرف خاطرنشان کردند که احقاق حقوق بشر برای همه هدف مشترک جامعه بشری است. همه کشور‌ها حق دارند به طور مستقل مسیر توسعه حقوق بشر را انتخاب کنند". معنای این پاراگراف آن است که از دید چین و روسیه مفاهیم دموکراسی و حقوق‌بشر نسبی هستند و رویکرد‌های متفاوتی نسبت به آن وجود دارد.

در بیانیه اشاره شده است: "تمدن‌ها و کشور‌های مختلف باید به یکدیگر احترام بگذارند، مدارا کنند، با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و از یکدیگر بیاموزند. دو طرف بدون هیچ گونه انحرافی آرمان حقوق بشر در کشور‌های خود و آرمان حقوق بشر در جهان را پیش خواهند برد".

این در حالیست که نه در چین و نه در روسیه تکثر سیاسی اصیل یا آزادی بیان واقعی وجود ندارد. سازمان‌های مختلف مانند عفو بین‌الملل نقض سیستماتیک حقوق اساسی در آن دو کشور را محکوم کرده‌اند. سازمان ملل تابستان گذشته چین را به "نقض جدی حقوق بشر" در رفتارش با اقلیت اویغور در منطقه شین جیانگ متهم کرد.

در بخش دیگری از بیانیه مشترک آمده است:"دو طرف مخالف دخالت نیرو‌های خارجی در امور داخلی هستند". این بدان معناست که مسکو حمایت خود را از پکن در مورد تایوان که بدون شک منبع اصلی اختلاف است که می‌تواند رقابت بین چین و ایالات متحده را به یک درگیری نظامی تبدیل نماید تکرار می‌کند. مسئله تایوان خط قرمزی همیشگی برای چین بوده است.

چین طناب نجات روسیه شد

در بیانیه اشاره شده که "دو طرف شتاب رشد تجارت دوجانبه را تحکیم می‌کنند". واقعیت آن است که در پی جنگ در اوکراین تعداد زیادی از شرکت‌های غربی فعالیت خود را در روسیه متوقف کردند و مسکو اکنون در تلاش است تا این شکاف‌ها را پر کند. از این منظر، روسیه در تلاش است تا شرکت‌های چینی را به آن کشور جذب کند. وابستگی روسیه به چین به سرعت در حال افزایش است.

پوتین بدون دریافت امتیاز متقابل امتیازات اقتصادی بزرگی به چین داده است. البته در مقابل کرملین از انزوای کامل اجتناب ورزیده و کمک کافی برای جلوگیری از فروپاشی ناشی از جنگ دریافت می‌کند. پوتین در حال بررسی استفاده از یوان برای پرداخت هزینه تجارت روسیه با کشور‌های خارجی است. شرکت‌های چینی برای دستیابی به دارایی‌های شرکت‌های غربی که روسیه را ترک می‌کنند اولویت دسترسی خواهند داشت و مسکو به پکن نقش مهمی در توسعه خاور دور روسیه می‌دهد.

در بیانیه اشاره شده که "دو طرف مشارکت انرژی نزدیک تری ایجاد خواهند کرد". این یک حوزه کلیدی در توسعه روابط است. پس از اعمال تحریم‌های غرب، چین (مانند هند) خرید انرژی از روسیه با قیمت‌های پایین‌تر را افزایش داده است. سال گذشته پکن ۸۱.۳ میلیارد یورو نفت، گاز و زغال سنگ از روسیه وارد کرد که ۵۶ درصد بیش‌تر از سال ۲۰۲۱ میلادی بود.

پروژه ساخت دومین خط لوله گاز بین دو کشور نیز در چشم انداز قرار دارد. با این وجود، سفر دولتی شی به یک توافق قطعی منجر نشده که نشانه‌ای نگران کننده برای پوتین است. شی جین پینگ به گسترش بیشتر واردات گاز روسیه متعهد نشد. چین علاقمند تنوع بخشیدن تمام سطوح زنجیره تامین خود است تا در وضعیت مشابه وابستگی‌ای که اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۲ به روسیه پیدا کرد قرار نگیرد.

در بیانیه اشاره شده که "دو طرف از ساختن یک اقتصاد جهانی باز حمایت می‌کنند از یک سیستم تجاری چندجانبه که هسته اصلی آن سازمان تجارت جهانی است و ترویج آزادسازی و ساده‌سازی شرایط تجارت و سرمایه‌گذاری حمایت می‌کنند و خواستار توسعه باز، عادلانه، عادلانه و بدون تبعیض هستند. دو طرف همچنین یکجانبه‌گرایی، حمایت‌گرایی و تلاش برای ایجاد موانع و قطع زنجیره تامین و هم چنین تحریم‌های یکجانبه و سیاست‌های به حاشیه راندن را رد می‌کنند".

این انتقاد متوجه ایالات متحده و شرکای آن است و به تعرفه‌های دوره ترامپ بر محصولات چینی و برنامه محرک سبز بایدن اشاره دارد که تلاشی برای قطع زنجیره تامین و وابستگی واشنگتن به چین است. تحریم‌های یکجانبه به مجموعه وسیعی از اقدامات محدودکننده اتخاذ شده علیه روسیه و هم چنین محدودیت‌های صادرات نیمه هادی‌های پیچیده به چین اشاره دارد.

در بخشی از بیانیه آمده است:"روسیه از میزبانی موفق چین در چهاردهمین اجلاس سران بریکس قدردانی می‌کند. دو طرف مایل به همکاری با سایر اعضای بریکس (برزیل، هند و آفریقای جنوبی) برای اجرای اجماع به دست آمده در نشست‌های قبلی رهبران بریکس و تعمیق همکاری عملی در زمینه‌های مختلف، ترویج فعالانه بحث در مورد گسترش کشور‌های بریکس و بانک توسعه جدید هستند".

این در حالیست که روسیه و چین امیدوار هستند بریکس را گسترش دهند، اما آن گروه تا به امروز نقش محدودی داشته است و هیچ نشانه‌ای مبنی بر پربارتر شدن آن در آینده وجود ندارد. هم چنین لازم به ذکر است که اعضای بریکس برزیل و آفریقای جنوبی نیز از اعضای دادگاه کیفری بین المللی هستند و از این رو وظیفه دارند حکم بازداشت صادره از سوی دیوان کیفری بین المللی علیه پوتین را اجرا کنند.

در بخش دیگری از بیانیه آمده است:"دو طرف مصمم به تقویت همکاری برای حمایت از یک سیستم تجاری چندجانبه بر اساس قوانین سازمان تجارت جهانی و در این راه، مبارزه با حمایت‌گرایی تجاری از جمله اعمال محدودیت‌های یکجانبه غیرقانونی بر تجارت هستند".

این بخش اشاره‌ای به مناقشه ایالات متحده و چین بر سر نیمه هادی‌ها دارد. پکن در ماه دسامبر شکایتی را به سازمان تجارت جهانی علیه ایالات متحده تسلیم کرد و ایالات متحده را به سوء استفاده از اقدامات کنترل صادرات برای محدود کردن تجارت تراشه‌های پیشرفته متهم کرد. واشنگتن در ماه اکتبر این سازوکار‌ها را در مواجهه با آن چه که تهدید فزاینده ناشی از توسعه سریع فناوری و نظامی چین می‌دانست تایید کرد.