ایران و کلاف هزار سر طالبان

حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در ازبکستان با همتایان خود از چین، روسیه و پاکستان درباره آخرین وضعیت امنیتی افغانستان تحت حکومت طالبان و همکاری‌های منطقه‌ای برای بازگرداندن صلح به افغانستان تاکید کرد. امیرعبداللهیان روز پنج‌شنبه در دیدار چهارجانبه با همتایان خود، چین‌گانگ از چین، سرگئی لاوروف از روسیه و حنا ربانی از پاکستان گفت که آنچه افغانستان به آن نیاز دارد «راه‌حل‌های منطقه‌ای است نه دخالت غرب.» این دیدار در حاشیه اجلاس بین‌المللی در شهر سمرقند ازبکستان برگزار شد.

به گزارش هم‌میهن به نقل از المانیتور ، اجلاس‌های قبلی از این دست در سال 2021 به میزبانی پاکستان و در سال 2022 به میزبانی ایران و چین برگزار شده بودند. شرکت‌کنندگان اصلی در نشست سمرقند - چین، روسیه، پاکستان و ایران - در رقابتی پنهانی برای نفوذ در افغانستان جدید، از جمله به‌دست آوردن اهرم فشار در محاسبات ژئوپلیتیکی در کابل، درگیر شده‌اند.

چهار کشور همسایه افغانستان پس از خروج ایالات‌متحده در سال 2021 از کشوری که در سال 2001 پس از حملات تروریستی 11 سپتامبر به آن حمله کرده بود، فرصتی برای افزایش نفوذ خود می‌بینند. دیپلمات ارشد ایرانی در دیدارهایش در سمرقند، آمریکا را مسئول نارسایی‌های امنیتی در افغانستان دانست. وی افزود:«آمریکا و متحدانش به‌عنوان اشغالگر باید پاسخگوی اقدامات خود در دو دهه گذشته در افغانستان باشند.» امیرعبداللهیان گفت که غرب «افغانستان را به سوی فقر و بی‌ثباتی سوق داده است.»

ایران به‌طور رسمی کنترل طالبان بر افغانستان را به‌رسمیت نشناخته است، اما روابط مسالمت‌آمیزی با حاکمان جدید افغانستان حفظ کرده و به مقامات طالبان اجازه داده تا دیپلمات‌های خود را در سفارت افغانستان در تهران مستقر کنند. با وجود تنش‌های پراکنده مرزی بین طالبان و تهران، ایران تلاش کرده از تنش‌های دیپلماتیک با طالبان خودداری کند.

امیرعبداللهیان بدون انتقاد آشکار از مقامات طالبان به‌خاطر محدودیت‌هایی که بر جامعه مدنی افغانستان اعمال می‌کنند، از آنها خواست تا به وعده‌های خود مبنی بر توسعه دادن مشارکت سیاسی عمل کنند. او از محکوم کردن طالبان به دلیل ممنوعیت تحصیل زنان خودداری کرد و تنها آمادگی تهران را برای تشویق طالبان به بازگشایی مدارس به روی زنان افغان ابراز کرد.

ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز در توضیح رویکرد ایران در قبال افغانستان گفته است:«ایران کشور همسایه افغانستان است و نمی‌تواند راجع به مسائل این کشور بی‌تفاوت باشد و همواره مسائل افغانستان و تحولات در این کشور برای ما مهم بوده است. ما بر تشکیل دولت فراگیر در افغانستان با حضور اقوام مختلف تاکید داریم.»

این دیپلمات ایرانی با تاکید بر اینکه سیاست جمهوری اسلامی ایران در ارتباط با موضوع افغانستان دوگانه و دارای تناقض نیست، افزود: «همانطور که بارها در مواضع رسمی اعلام کرده‌ایم، جمهوری اسلامی ایران در ارتباط با تحولات افغانستان دارای سیاست اصولی و روشن است و این سیاست از مولفه‌های روشنی برخوردار است.»

وی همچنین ادامه داد: «در مورد مسائل اجتماعی و فرهنگی افغانستان نیز با منع زنان از تحصیل و ممانعت از اشتغال زنان و حضور آنان در فعالیت‌های اجتماعی، رسمی و اداری مخالف هستیم و پیش از این نیز مخالفت‌مان را با این نوع سیاست‌ها اعلام کرده‌ایم.»

تلاش ایران برای به‌دست آوردن اشکال مختلف نفوذ در افغانستان به حدود چهار دهه قبل بازمی‌گردد. شاخه برون‌مرزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که با نام نیروی قدس شناخته می‌شود نیز از اوایل دهه 1990 به دنبال جای پایی در افغانستان بوده است. حضور و اشراف سپاه قدس در افغانستان به سال 1998 باز می‌گردد.

در آن زمان افغانستان تحت کنترل طالبان در هرج و مرج شدید بود. پس از حملات 11سپتامبر و تصمیم آمریکا برای حمله به افغاستان و سرنگونی دولت طالبان در این کشور، همکاری‌های محرمانه میان ایران و آمریکا در حمله به مواضع طالبان انجام گرفت.

در آن زمان روابط ایران و طالبان به واسطه خشونت‌های اعمال‌شده از سوی طالبان در به قتل رساندن دیپلمات‌های ایرانی در افغانستان، روابطی خصمانه بود. پس از ترور قاسم سلیمانی در حمله هوایی آمریکا در اوایل سال 2020، ژنرال اسماعیل قاآنی جانشین وی شد. اعتقاد بر این است که قاآنی در میان فرماندهان دیگر سپاه تخصص بیشتری در امور افغانستان دارد.