الکسی ناوالنی که بود و چرا پوتین تا پای مرگ از او وحشت داشت؟

منیژه موذن- روز جمعه 16 فوریه 2024 سرویس زندان‌های روسیه اعلام کرد الکسی ناوالنی، بزرگ‌ترین مخالف پوتین، در زندانی در قطب شمال جان باخته است. ناوالنی 47ساله در حال گذراندن دوران زندان 19ساله خود بود. او پیش از این در سال 2020 با سم نوویچوک مسموم شد، برای درمان به آلمان فرستاده شد و مدتی را در آنجا سپری کرد. پس از بهبود اما در میان حیرت همگان، الکسی ناوالنی اعلام کرد به روسیه برمی‌گردد.

تاریخچه پوتین در سرکوب مخالفانش نشان می‌داد او با خطری بزرگ مواجه است اما ناوالنی تصمیم خود را گرفته بود.

او درست پیش از بازگشت به روسیه در مصاحبه با کریستین امان‌پور گفت: «من باید برگردم. فکر نمی‌کنم امتیاز این را داشته باشم که در روسیه در امنیت باشم اما باید برگردم چون نمی‌خواهم این گروه قاتلان در روسیه وجود داشته باشند. من نمی‌خواهم پوتین بر روسیه حکومت کند.»

کاریزماتیک، مصمم و البته شجاع، ناوالنی به روسیه بازگشت و بلافاصله بازداشت شد. با اتهاماتی که عموماً سیاسی تلقی می‌شد به زندانی طولانی‌مدت محکوم و در طول دوران بازداشت در شرایطی سخت نگهداری شد.

زمانی سرگئی گوریف، اقتصاددان و معتمد ناوالنی، درباره او گفته بود: «او آماده است تا همه چیز خود را از دست بدهد. این چیزی است که او را از دیگران متمایز می‌کند.»

الکسی ناوالنی که بود؟

الکسی ناوالنی چهارم ژوئن ۱۹۷۶ در استان مسکو به دنیا آمد و در یک منطقه نظامی در حومه مسکو بزرگ شد. در سال 1997 در رشته حقوق از دانشگاه رودن روسیه فارغ‌التحصیل شد و در سال 2001 در حالی که به عنوان وکیل مشغول کار بود، مدرک خود را در رشته اقتصاد دریافت کرد.

چرا پوتین از ناوالنی وحشت داشت؟

در 2008 به دلیل ادعای فساد در شرکت‌های دولتی، از جمله غول گازی گازپروم و غول نفتی روس‌نفت، از طریق وبلاگ‌ها و سایر پست‌های خود شهرت پیدا کرد.

در 2011 بنیاد مبارزه با فساد را تاسیس کرد که به پلتفرم اصلی تیم او برای افشای فسادهای ادعایی در میان رده‌های بالای سیاسی روسیه تبدیل شد.

در دسامبر 2011 در تظاهراتی که به دلیل گزارش‌های تقلب گسترده در انتخابات پارلمانی روسیه رخ داده بود شرکت کرد و به دلیل «سرپیچی از یک مقام دولتی» دستگیر و به مدت 15 روز زندانی شد.

در مارس 2012 پس از انتخاب مجدد و تحلیف ولادیمیر پوتین، اعتراضات گسترده‌ای در مسکو و جاهای دیگر به راه افتاد. ناوالنی افراد کلیدی از جمله ایگور شووالوف، معاون نخست‌وزیر وقت و رمضان قدیروف، رهبر قدرتمند چچن، را به فساد متهم کرد.

ژوئیه 2012 کمیته تحقیقات روسیه ناوالنی را به اختلاس مربوط به کیرولس، یک شرکت در منطقه کیروف، متهم کرد. ناوالنی این اتهامات را رد کرد.

دسامبر 2012 زمانی که کمیته تحقیقاتی تحقیقات دیگری را در مورد اختلاس در یکی از شعبه‌های روسی ایو روشه، یک شرکت فرانسوی لوازم آرایشی، مرتبط با ناوالنی آغاز کرد، او بار دیگر گفت که این اتهامات انگیزه سیاسی دارند.

در سال 2013 ناوالنی برای شهردار شدن در مسکو نامزد شد، اقدامی که مقامات نه‌تنها از آن جلوگیری نکردند، بلکه تشویق کردند تا در رقابتی که برای تقویت وجهه شهردار فعلی، سرگئی سوبیانین، طراحی شده بود نمایی دروغین از دموکراسی ترسیم کنند.

جولای 2013 دادگاهی در کیروف ناوالنی را به اختلاس در پرونده کیرولس محکوم کرد و به او حکم پنج سال زندان داد. در تجدیدنظر درخواست آزادی ناوالنی پذیرفته شد و او کمپین خود را از سر گرفت.

سپتامبر 2013، نتایج رسمی نشان داد ناوالنی پس از سوبیانین، با 27 درصد آرا، بعد از یک کمپین انتخاباتی موفق و جمع‌آوری کمک‌های مالی که مبلغ بی‌سابقه 97.3 میلیون روبل (2.9 میلیون دلار) از حامیانش دریافت کرد، در جایگاه دوم در رقابت برای شهردار قرار گرفت.

فوریه 2014، ناوالنی در ارتباط با پرونده ایو روشه در حصر خانگی قرار گرفت و از استفاده از اینترنت منع شد. اما وبلاگ او به طور مرتب به‌روز می‌شد و جزئیات فساد ادعایی مقامات مختلف روسیه را شرح می‌داد.

در دسامبر 2014 ناوالنی و برادرش اولگ، به دلیل کلاهبرداری در پرونده ایو روشه مجرم شناخته شدند. ناوالنی به سه سال و نیم حبس تعلیقی و برادرش نیز به حبس محکوم شد. هر دو به دادگاه حقوق بشر اروپا شکایت ‌کردند.

در دسامبر 2015 بنیاد مبارزه با فساد ناوالنی اولین ویدئوی طولانی خود را منتشر کرد، یک مستند یوتیوب به نام «چایکا» که در زبان روسی به معنای مرغ دریایی است، اما همچنین نام خانوادگی یوری چایکا، دادستان کل وقت، نیز بود. این ویدئوی 44دقیقه‌ای او را به فساد و ارتباط با یک گروه جنایتکار بدنام متهم می‌کرد و 26 میلیون بازدید در یوتیوب داشت. چایکا و دیگر مقامات روس این اتهامات را رد کردند.

فوریه 2016 دادگاه حقوق بشر اروپا اعلام کرد روسیه حق ناوالنی برای محاکمه عادلانه در پرونده کیرولس را نقض کرده و دولت را موظف به پرداخت هزینه‌ها و خسارات قانونی او کرد. نوامبر 2016 دادگاه عالی روسیه حکم ناوالنی را لغو کرد و پرونده را برای بررسی به دادگاه اصلی در شهر کیروف بازگرداند. در دسامبر 2016 ناوالنی اعلام کرد در انتخابات ریاست‌جمهوری 2018 روسیه نامزد خواهد شد.

فوریه 2017، دادگاه کیروف ناوالنی را مجدداً محاکمه کرد و حکم پنج‌ساله تعلیقی او از سال 2013 را تایید کرد.

در مارس 2017 ناوالنی مستندی در یوتیوب منتشر کرد که در آن نخست‌وزیر وقت، دیمیتری مدودف، را به فساد متهم کرد؛ ویدئو در هفته اول بیش از هفت میلیون بازدید داشت. مجموعه‌ای از تظاهرات ضداختلاس در سراسر روسیه با حضور ده‌ها هزار نفر شکل گرفت و دستگیری‌های گسترده‌ای رخ داد. ناوالنی برای باز کردن دفاتر مبارزات انتخاباتی به سرتاسر کشور سفر کرد، تجمعات بزرگی برگزار ‌کرد و به دلیل تظاهرات غیرمجاز بارها زندانی شد.

در 27 آوریل 2017 مهاجمان ناشناس یک ماده ضدعفونی‌کننده سبزرنگ را به صورت او پرتاب کردند که به چشم راستش آسیب رساند. او کرملین را مسئول این حمله دانست.

در اکتبر 2017 دادگاه حقوق بشر اروپا محکومیت ناوالنی به کلاهبرداری در پرونده ایو روچر را «خودسرانه و آشکارا غیرمنطقی» خواند.

در دسامبر 2017 کمیسیون مرکزی انتخابات روسیه به دلیل محکومیتش در پرونده کیرولس، او را از نامزدی برای ریاست‌جمهوری منع کرد، اقدامی که از سوی اتحادیه اروپا محکوم شد.

جولای 2019 اعضای تیم ناوالنی به همراه سایر فعالان اپوزیسیون از نامزدی برای شورای شهر مسکو منع شدند که منجر به اعتراضاتی شد؛ تظاهرات‌کنندگان با خشونت، پراکنده و هزاران نفر دستگیر شدند. تیم ناوالنی با ترویج استراتژی «رأی‌گیری هوشمند» به سرکوب پاسخ داد و انتخاب هر نامزدی به‌جز نامزدهای حزب روسیه متحد کرملین را تشویق کرد. این استراتژی کار کرد و حزب اکثریت خود را از دست داد.

در سال 2020 ناوالنی به دنبال استقرار استراتژی رأی‌گیری هوشمند در طول انتخابات منطقه‌ای در ماه سپتامبر بود و به عنوان بخشی از این تلاش به سیبری سفر کرد.

در بیستم آگوست 2020 در پروازی از شهر تومسک، جایی که او با فعالان محلی کار می‌کرد، ناوالنی بیمار شد و هواپیما در نزدیکی اومسک فرود اضطراری کرد. تیم ناوالنی در حالی که او در کما بود، مشکوک به مسمومیتش بودند. در 22 آگوست 2020 ناوالنی به بیمارستانی در برلین منتقل شد.

24 آگوست 2020 مقامات آلمانی تایید کردند که ناوالنی با یک عامل اعصاب دوران شوروی مسموم شده است. پس از بهبود، او کرملین را مقصر خواند، حال آنکه مقامات روس این اتهام را رد کردند.

17 ژانویه 2021، پس از پنج ماه اقامت در آلمان، ناوالنی بعد از بازگشت به روسیه دستگیر شد و مقامات مدعی شدند بهبود او در خارج از کشور شرایط محکومیت تعلیقی‌اش را در پرونده ایو روشه نقض کرده است. دستگیری او باعث برپایی برخی از بزرگ‌ترین اعتراضات در روسیه در سال‌های اخیر شد. هزاران نفر در این اعتراضات دستگیر شدند.

2 فوریه 2021 دادگاه مسکو ناوالنی را به دلیل نقض آزادی مشروط خود به دو سال و نیم زندان محکوم کرد. ناوالنی در حالی که در زندان بود در اعتراض به عدم درمان پزشکی دست به اعتصاب غذای سه‌هفته‌ای زد.

ژوئن 2021 دادگاه مسکو بنیاد مبارزه با فساد ناوالنی و حدود 40 دفتر منطقه‌ای را تحت عنوان افراط‌گرا غیرقانونی اعلام و شبکه سیاسی او را تعطیل کرد. همکاران نزدیک و اعضای تیم ناوالنی تحت پیگرد قانونی قرار گرفتند و روسیه را تحت فشار ترک کردند.

24 فوریه 2022 روسیه به اوکراین حمله کرد. ناوالنی در رسانه‌های اجتماعی از زندان و در طول حضور در دادگاه، جنگ را محکوم کرد.

22 مارس 2022 ناوالنی به دلیل اختلاس و اهانت به دادگاه در موردی که حامیانش آن را ساختگی می‌خواندند، به 9 سال زندان دیگر محکوم شد. او به یک زندان فوق امنیتی در منطقه ولادیمیر غربی روسیه منتقل شد.

12 مارس 2023 «ناوالنی»، فیلمی درباره سوءقصد به جان رهبر مخالفان، برنده اسکار بهترین فیلم مستند شد.

26 آوریل 2023 ناوالنی گفت با اتهامات جدید افراط‌گرایی و تروریسم روبه‌رو شده که می‌تواند او را تا پایان عمر پشت میله‌های زندان نگه دارد. او با تمسخر گفت اتهامات حاکی از آن است که «من در حالی که در زندان نشسته‌ام در حال انجام حملات تروریستی هستم».

در 4 آگوست 2023 ناوالنی به اتهام افراط‌گرایی به 19 سال زندان محکوم شد. او گفت درک می‌کند که در حال گذراندن حبس ابد است که «با طول عمر من یا طول عمر این رژیم اندازه‌گیری می‌شود».

13 اکتبر 2023 مقامات سه وکیل‌مدافع ناوالنی را پس از تفتیش خانه‌هایشان بازداشت کردند و ایوان ژدانوف متحد او در رسانه‌های اجتماعی گفت این اقدام تلاشی برای «انزوای کامل ناوالنی» است.

سخنگوی ناوالنی گفت اگر رهبر اپوزیسیون به وکلا دسترسی نداشته باشد، «در نهایت در انزوای کامل قرار خواهد گرفت، انزوایی که هیچ‌کس واقعاً نمی‌تواند تصور کند».

2 دسامبر 2023 اتهامات جدیدی علیه ناوالنی مطرح شد. ناوالنی در اظهارنظرهایی که برای همکارانش ارسال کرد گفت او بر اساس ماده 214 قانون جزا متهم شده است. او در شبکه‌های اجتماعی از طریق تیمش نوشت: «حتی نمی‌دانم آخرین اخبارم را غم‌انگیز، خنده‌دار یا پوچ توصیف کنم. من نمی‌دانم ماده 214 چیست و جایی برای جست‌وجو نیست. تو قبل از من خواهی فهمید.»

10 ژانویه خبرگزاری‌های روسی تصاویری از او را در لباس سیاه زندان در یک ویدئو از مستعمره کیفری «رژیم ویژه» در خارپ، در حدود 1900 کیلومتری (1200 مایلی) شمال شرقی مسکو، منتشر کردند. در جلسه استماع، ناوالنی درباره آب‌وهوای قطب شمال شوخی می‌کند و می‌پرسد آیا مقامات زندان سابقش هنگام انتقال او جشنی برپا کردند یا نه.

16 فوریه سازمان زندان‌های روسیه اعلام کرد ناوالنی در 47 سالگی در زندان درگذشته است. این سازمان گفت او پس از پیاده‌روی احساس ناخوشی کرده و به زمین افتاده است.

شجاعت ناوالنی، نقطه ضعف پوتین

مرگ ناوالنی که برای خود او دور از ذهن نبود پایان دوره‌ای طولانی از مقاومت و مبارزه در برابر یکی از بزرگ‌ترین دیکتاتورهای قرن بیست و یکم بود. الکسی ناوالنی شجاعت ایستادن در برابر سرکوب و بی‌رحمی را داشت که می‌دانست عاقبت به قیمت جانش تمام خواهد شد.

ناوالنی در آخرین ویدئویی که از او منتشر شده می‌گوید: «اگر آنها تصمیم بگیرند مرا بکشند به این معناست که ما فوق‌العاده قوی هستیم.»

الکسی ناوالنی در دورانی که افراد زیادی توان یا شجاعت پرداختن هزینه مقابله با ولادیمیر پوتین را نداشتند آشکارا در مقابل او ایستاد و رویای دموکراسی برای روسیه را فریاد زد.

آنچه زندگی و مرگ الکسی ناوالنی به ما می‌گوید این است که انسان‌ها بهای رویاهایشان را می‌پردازند و هیچ رویایی بزرگ‌تر از آزادی نیست.