حصر آبادان شکسته شد

اعتمادآنلاین| هنگامی که آبادان در محاصره دشمن قرار گرفت؛ حضرت امام خمینی (ره) خطاب به نیروهای مسلح فرمودند که «حصر آبادان باید شکسته شود» فرمان امام (ره) مبنی بر آزاد سازی آبادان علاوه بر جنبه نظامی، جنبه شرعی نیز پیدا کرد و نیروهای مسلح تمام توان و قوای خود را در این راه صرف کردند.

در واقع در پی دستور بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران؛ یکی از 4 عملیات بزرگ و برجسته تاریخ دفاع مقدس رقم خورد که از آن به عنوان یک نقطه عطف در انتقال راهبرد جنگ یاد می‌شود. در واقع شکست حصر آبادان حماسه دلیر مردانی است که رفتند تا همیشه یادشان در قلب‌ها باقی بماند.

اهمیت استراتژیکی آبادان برای دشمن و چگونگی محاصره این شهر

اهمیت استراتژیکی آبادان برای عراق، جدای از توجیهات ژئوپلتیکی و ژئواکونومیکی، زمینه‌ای از دلایل ایدئولوژیکی و قومیتی نیز داشت به طوری که پیش از آغاز جنگ، عراق، آبادان را عبادان نامیده بود؛ این مسئله نشان از اهمیت راهبردی آبادان برای عراقی‌ها داشت.

عراق که با هدف بلندپروازانه سقوط انقلاب اسلامی در 48 ساعت، نبرد نابرابری را آغاز کرده بود، بعد از توقف و به گل نشستن ماشین جنگی‌اش در خاک ایران به حداقل خواسته‌اش از جنگ نیز راضی بود. این حداقل خواسته عراق از جنگ تحمیلی، تصرف آبادان بود. صدام حسین؛ رئیس دولت عراق امیدوار بود از این رهرو بتواند قرارداد 1975 الجزایر را ملغی اعلام کرده و اروندرود را ضمیمه خاک عراق کند. تحقق این امر پیش از هر چیز مستلزم اشغال و تصرف آبادان بود. از این رو می­توان گفت که اهمیت آبادان در اندیشه تهاجمی عراقی‌ها بیشتر از خرمشهر بود.

پس از گذشت روزهای آغازین جنگ حدود 13 کیلومتر از کنار رود کارون و همین مقدار از کارون تا جنوب جاده ماهشهر به آبادان در اشغال نیروهای عراقی بود به گونه‌ای که دو جاده مهم اهواز به آبادان و ماهشهر به آبادان نیز در تصرف عراق قرار گرفته بود. استقرار پدافند و استحکامات زیاد به همراه حضور سه تیپ از لشگرهای زرهی 3 و 111 و چهار گردان پیاده و پنج گردان توپخانه نشان از اهمیت استراتژیکی این منطقه برای عراق داشت.

هشدار امام خمینی(ره) مبنی بر اهمیت و لزوم شکست حصر آبادان

امام خمینی (ره) با درک اهمیت استراتژیک شکسته شدن حصر آبادان بارها بر ضرورت این مهم تأکید داشتند. به گونه‌ای که در 14 آبان 1359 و تنها 25 روز پس از عبور نیروهای عراقی از رودخانه کارون، و همچنین ناتوانی بنی‌صدر برای عقب ‌راندن دشمن از مواضع اشغالی، دستور شکستن محاصره آبادان را خطاب به نیرو های نظامی و انتظامی صادر فرمودند و پس از آن نیز مکرر به ضرورت این امر تأکید ورزیدند.

با این وجود خارج ساختن این شهر از محاصره؛ نزدیک به یک سال به طول انجامید. اینکه چرا امام تأکید ویژه‌ای برای شکسته شدن حصر آبادان داشتند و چرا با وجود تأکید موکد امام خارج شدن حصر آبادان از محاصره دشمن طولانی گردید، از جمله مباحثی است که کمتر بدان پرداخته شده است.

به نظر می رسد برای درک اهمیت تأکیدات امام خمینی مبنی بر شکسته شدن هر چه سریع‌تر حصر آبادان می­توان گفت حکومت عراق از آغازین روزهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی به انحای مختلف سعی در ایجاد بحران در خوزستان را داشت. از این رو در ابتدا غائله «خلق عرب» را سازماندهی کرد اما پس از آنکه از این حربه ناامید شد؛ سراغ راه‌های دیگری رفت که از جمله آنها می‏توان به انفجارات مکرر در اقصی نقاط خوزستان که توسط عوامل عراقی یا عناصر وابسته به حکومت بعث عراق انجام می‌شد اشاره کرد.

بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در باره شکست حصر آبادان فرمودند: « من منتظرم که این حصر آبادان از بین برود. و[هشدار] می‌دهم به پاسداران، قوای انتظامی و فرماندهان قوای انتظامی که باید این حصر شکسته بشود؛ مسامحه نشود در آن، حتماً باید شکسته بشود. فکر این نباشند که ما اگر اینها هم آمدند، بیرونشان می‌کنیم. اگر اینها آمدند، خسارات بر ما وارد می‌کنند. نگذارند اینها بیایند در آبادان وارد بشوند. از خرمشهر اینها را بیرون بکنند. حال تهاجمی بگیرند.»

اهمیت استراتژیک شکسته شدن حصر آبادان و موانع پیش روی آن

واقعیت این است که برای درک اهمیت استراتژیک حصر آبادان باید ورای تحلیل ­های موجود بررسی کرد. هر چند نمی ­توان این حقیقت را نادیده انگاشت که بالاخره آبادان و مناطقی که در محاصره این شهر تحت اشغال دشمن بودند جزء خاک ایران محسوب می شدند و از این رهگذر شکسته شدن حصر آبادان ضرورت پیدا می­کرد، اما ضمن پذیرش این موضوع باید اذعان داشت که دلیل اصرار و تاکید امام نمی تواند منحصر به این مورد باشد.

چراکه در این برهه قسمت‏های قابل توجهی از خوزستان در اشغال دشمن بود و حتی خرمشهر در تمام طول مدت حصر آبادان ـ و البته مدتی بعد از آن ـ در تصرف عراق قرار داشت. آن چه مسلم است شواهد موجود بیانگر این واقعیت است که برای عراق؛ آبادان کلید فتح خوزستان بود.

با توجه به آنچه گفته شد، حکام عراق برای تحقق خواسته‌هایشان دو طرح مشخص داشتند: که اولین آن تکمیل محاصره آبادان، اشغال این شهر و نهایتاً تصرف اهواز بود. عراقی‌ها برای این منظور، حتی ماکت منطقه عملیاتی آبادان را ایجاد کرده بودند و یک یگان رزمی را در حوالی بغداد آموزش می‌دادند.

علاوه بر این، عراقی‌ها امیدوار بودند، با ادامه استقرار نیروهای خود در شرق رودخانه کارون و محاصره آبادان از آن به عنوان یک اهرم سیاسی ـ نظامی برای فشار بر ایران جهت پایان بخشیدن به جنگ بهره برداری کنند.

ـ اما سوالی در اینجا مطرح می شود این است که چرا با وجود تاکیدات مکرر امام خمینی (ره) مبنی بر شکسته شدن حصر آبادان؛ شکست این حصر نزدیک به یک سال به طول انجامید؟

دوران هفده ماهه ریاست جمهوری ابوالحسن بنى‌صدر یکی از پر حادثه‌ترین دوران­ های انقلاب است. بنی صدر در عرصه نظامی در مقام فرماندهی کل قوا، معتقد به جنگیدن به شیوه اشکانیان بود. یعنی نیروی دشمن به درون مرز کشیده شده، سپس محاصره و نابود شوند. این سیاست نظامی، باعث اشغال نقاط وسیعی از اراضی ایران اسلامی توسط ارتش متجاوز بعث شد و بر اثر عدم ارسال مهمات و نیرو به خط مقدم، رزمندگان اسلام علی رغم جان‌فشانی‌ها و حماسه‌آفرینی‌های مثال زدنی، مجبور به عقب‌نشینی شدند.

مشکل آفرینی‌های بنی صدر آن قدر برای رزمندگان و فرماندهان ایرانی عذاب آور شده بود که پس از برکناری وی از فرماندهی کل قوا، به پیشنهاد و استقبال همه فرماندهان جنگ قرار شد عملیاتی که در جبهه دارخوین در حال انجام بود، با نام فرماندهی کل قوا؛ خمینی روح خدا نام‌گذاری شود.

از دیدگاه رزمندگان، بنی‌صدر یک خائن بوده و با برنامه‌ریزی دقیق در جریان انقلاب نفوذ کرده بود و درصورتی‌که هدایت‌های امام خمینی (ره) و نظارت دقیق و رهبری عالی ایشان نبود شاید امروز از انقلاب و ایران مقتدر و جمهوری اسلامی خبری نبود.

در بررسی علت عملی نشدن تأکیدات امام در شکست حصر آبادان باید به عملکرد بنی صدر در مدیریت جنگ در این برهه توجه کرد.

بنی صدر پس از انتخاب به عنوان ریاست جمهوری در جایگاه جانشین فرمانده کل قوا از نظر اجرایی فرماندهی تمام نیروهای نظامی را در اختیار گرفته بود. بنابراین قصور در جامه عمل پوشاندن به خواسته‌های امام مشخصاً متوجه بنی صدر بود.پس از محرز شدن قصور بنی صدر در جریان محاصره آبادان، حضرت امام خمینی(ره)، در بیستم خردادسال 1360و پس از مشورت با مسئولان متعهد کشور، طی حکم کوتاهی، ابوالحسن بنی صدر را از فرماندهی کل قوا که به نیابت از ولی فقیه در اختیار داشت، عزل کردند. در پی اقدام هوشیارانه امام، مجلس شورای اسلامی نیز، طرح عدم کفایت سیاسی بنی صدر را با اکثریت آرا در 31 خرداد سال1360به تصویب رساند.

هر چند آیت‌الله خامنه‌ای نامی از بنی صدر به میان نیاورده و مشخصاً به موضوع خرمشهر اشاره کرده است اما با تأمل در این گفته‌ها به خوبی مشخص می‌شود که فرماندهی بنی‌صدر مورد نقد قرار گرفته و این موضوع قابل تسری به کلیه ابعاد جنگ از جمله تعلل در شکستن حصر آبادان است.

به هر تقدیر در 5 مهر ماه سال 1360 با انجام عملیات ثامن الائمه ضمن اینکه آبادان از محاصره خارج شد راه بیرون راندن دشمن از دیگر مناطق اشغالی نیز گشوده شد و پس از آن با انجام سه عملیات دیگر (طریق القدس، فتح المبین و بیت المقدس) دشمن غاصب از کشور بیرون رانده شد.

طرح عملیات ثامن‌الائمه با هدف شکست حصر آبادان

طرح ریزی عملیات شکست حصر آبادان بعد از چندین جلسه بین فرماندهان ارتش، سپاه و اعضای شورای عالی دفاع سرانجام در 15شهریور سال 1360تکمیل و به واحدها و قرارگا ه‌ها ابلاغ شد. این عملیات با فرماندهی مشترک ارتش و سپاه، از چهار محور به اجراء درآمد که دارخوین و فیاضه محورهای اصلی عملیات بودند.

عملیات ثامن الائمه(ع) به عنوان یکی از چهار عملیات بزرگ و برجسته در چارچوب سلسله تلاش‌های عملیاتی در ساعت 1 بامداد روز پنجم مهر 1360 آغاز شد.

نیروهای ایران در ساعات نخست عملیات، با تهاجم به مواضع دشمن و در هم شکستن مقاومت نیروهای آنان، خاکریزهای اول دشمن را تصرف کردند. مقاومت اولیه نیروهای عراقی دربرخی از محورها و به ویژه تداوم آن در منطقه پل حفار، نشان دهنده هوشیاری نسبی دشمن بود. بنا برگزارش اسیران عراقی، اسارت یکی از نیروهای خودی در منطقه عملیاتی تیپ 8 مکانیزه در محور دارخوین سبب هوشیاری دشمن شده بود، ولی شناخت نادرست فرماندهان نظامی عراق نسبت به توان نیروهای خودی که بر مبنای برآوردهای عملیات‌های ناکام پیشین ایجاد شده بود، باعث گردید تا در برابر حمله نیروهای خودی واکنش مناسبی نشان ندهند.

با روشن شدن هوا و ادامه پیشروی نیروهای خودی از محور شمالی به سمت پل مارد و تهدید عقبه نیروهای دشمن، نخستین ضربه شکننده بر نیروهای عراقی وارد آمد. گستردگی محورهای تهاجم و عقب ماندگی دشمن سبب شد تا نیروهای خودی با به دست گرفتن ابتکار عمل و ادامه پیشروی در محورهای مختلف، دشمن را تحت فشار قراردهند.

دشمن قصد داشت که باتقویت منطقه، ابتدا منطقه سرپل را حفظ کند و پس از آن، با نصب پل بر روی رودخانه کارون، نیروهای محاصره شده را نجات دهد و در ادامه، با استقرار در منطقه غرب رودخانه کارون، از پیشروی نیروهای خودی جلوگیری کند. بر همین اساس، دشمن در اولین اقدام با وارد کردن تیپ 10 زرهی گارد جمهوری خود، سعی کرد پل حفار را حفظ کرده و با استقرار تیپ 16 زرهی از لشکر 6 زرهی درغرب رودخانه کارون، از پیشروی نیروهای خودی جلوگیری کند.

تهاجم رزمندگان به نیروهای تیپ 10 باعث شد تا این نیروها در همان لحظات اولیه حضور در منطقه سرپل، محاصره شده و عقب نشینی کنند، در صورتی که اگر در حمله به تیپ10 تأخیر صورت می­گرفت، بی­گمان نیروهای تیپ 10 دشمن پس از حضور در منطقه، دست به ضد حمله می­زدند.

ایثار و از خودگذشتگی رزمندگان میهن اسلامی با وجود گرمای شدید، مقاومت سرسختانه دشمن را در هم شکست و بعد از 42 ساعت تلاش مداوم لشکر 77 خراسان و رزمندگان سپاه و نیروهای مردمی، عملیات با موقیت کامل به پایان رسید و نیروهای دشمن در منطقه عملیاتی خسارات سنگینی را متحمل شدند و جزیره آبادان از محاصره آنان خارج شد.

منبع: صدا و سیما