بیماری‌های واگیردار چگونه ریشه‌کن شدند؟/ تاریخچه و آینده بیماری‌های مسری را بشناسید

اعتمادآنلاین| مژده اصغرزاده- بیماری‌های مسری مثل فلج اطفال، مالاریا و پیوک هرساله باعث مرگ میلیون‌ها انسان می‌شوند، اما با تلاشی همگانی برای ریشه‌کن کردن این‌گونه بیماری‌ها از بین بردن آنها ممکن خواهد بود.

اعتمادآنلاین ، به نقل از «very well health»، گزارش می‌دهد که ریشه کن کردن بیماری‌های واگیردار چیست و چگونه انجام می‌شود. یک بیماری هنگامی ریشه‌کن می‌شود که هیچ موردی در جهان از آن بیماری گزارش نشود. تاکنون 2 نوع بیماری در جهان کاملاً ریشه‌کن شده‌اند که در زیر به آنها اشاره می‌کنیم:

بیماری‌هایی که کاملاً ریشه‌کن شدند

آبله

جهان در سال 1977 آخرین مورد از بیماری آبله را به چشم دید و آن مردی در سومالی بود که دچار گونه خفیف این بیماریشده بود. این گونه خفیف تنها یک یا کمتر از یک درصد موجب مرگ می‌شد. آخرین نمونه این بیماری‌ که بسیار شدید گزارش شد (حدود سه درصد احتمال مرگ داشت) در سال 1975 و متعلق به نوزادی بنگلادشی بود.

آبله بیماری‌ای است که از طریق هوا و همچنین تماس مستقیم منتقل می‌شود. این بیماری به دلایل زیر ریشه‌کن شد:

1) واکسن آن کشف شد.

2) بیماری به راحتی قابل تشخیص بود.

3) حیوانات ناقل بیماری نبودند.

4) بیماری آن‌قدر خطرناک بود که بر سر متوقف کردن آن توافقی جهانی صورت گرفت.

ریشه بیماری آبله با یک برنامه جامع واکسیناسیون خشکیده شد. موسسات بهداشتی این برنامه درمانی را در کشورهای درگیر آبله اجرا کردند و پاسخ گرفتند. آنها این واکسن را برای همه کسانی که به آبله مبتلا بودند تزریق کردند. آخرین کسانی که آبله گرفتند یک عکاس و مادرش بودند که عکاس از دنیا رفت و مادرش نجات پیدا کرد.

طاعون گاوی

طاعون گاوی بیماری‌ دیگری بود که در سال 2011 ریشه‌کن شد. این بیماری از حیوانات اهلی (مثل بوفالو، آهو، بز، زرافه و دیگر حیوانات اهلی) آمده بود. طاعون گاوی بلای جان دامداران شد و به دلیل اینکه غذای مردم از این حیوانات تامین می‌شد به مصداقی از بیوتروریسم تبدیل شده بود.

بیماری‌های واگیرداری که ریشه‌کن شدن‌شان امکان‌پذیر است

فلج اطفال

فلج اطفال از طریق واکسیناسون قابل پیشگیری است. منشاء ویروس این بیماری از آب آلوده‌ای است که از طریق تخلیه نادرست فاضلاب گسترش می‌یابد. حدود 95 درصد بیماری‌های ویروسی قابل تشخیص نیستند زیرا معمولاً یا علامتی ندارند یا علائم جزئی دارند. در واقع بیشتر ویروس‌ها (72 درصد) اصلاً علامتی ندارند در حالی که بقیه (25 درصد) نشانه‌هایی شبیه سرماخوردگی مثل آبریزش بینی، استفراغ، اسهال، تب، گلودرد و خستگی دارند.

با وجود این، حدود چهار درصد از موارد فلج اطفال غشای اطراف مغز و ستون فقرات را درگیر می‌کند و در 0.5 موارد شخص معمولاً از ناحیه پا فلج می‌شود، اما گاهی این بی‌حسی در صورت یا دیافراگم نیز رخ می‌دهد. بیشتر مردم از این بیماری جان سالم به در می‌برند؛ اما پنج تا 10 درصد از کسانی که فلج می‌شوند به دلیل نقص کارکرد عضله‌های تنفسی از دنیا می‌روند.

فلج اطفال سه نوع دارد که 2 نوع آن کاملاً نابود شده است. آخرین موارد گزارش‌شده از نوع 2 این بیماری در سال 1999 و نوع سه آن در سال 2012 مشاهده شد. حدود 80 درصد از جمعیت جهان دیگر به این بیماری مبتلا نمی‌شوند. فلج اطفال فقط در کشورهای افغانستان، نیجریه و پاکستان هنوز وجود دارد. واکسیناسیون تنها راه ریشه‌کن شدن این بیماری است.

پیوک یا کرم گینه

این بیماری غالباً از هجوم کرم‌ها پدید می‌آید و معمولاً کشنده نیست، اما به دلیل شیوع عفونت باکتریایی و درد سبب ناتوانی جسمی فرد می‌شود. عامل بیماری پیوک نوزاد حشره است که در آب‌ آشامیدنی آلوده زندگی می‌کند. تقریباً یک سال بعد از نوشیدن این آب آلوده، فرد مبتلا تاول‌های پوستی دردناکی در ران یا ساق پا احساس می‌کند.

راه‌های پیشگیری از این بیماری پرهیز از تماس با افراد مبتلا و حیواناتی است که از آب‌های آلوده می‌آیند. همچنین کشتن رده پاروپایان (copepods) از دیگر راه‌های پیشگیری است.

یاز

یاز بیماری عفونی استوایی است که از یک باکتری اسپیروکت به وجود می‌آید. این بیماری استخوان‌ها و مفاصل را درگیر می‌کند. یاز با یک دوز آنتی‌بیوتیک خوراکی درمان و ریشه‌کن می‌شود. یک کمپین درمان آنتی‌بیوتیک این بیماری را طی دهه‌های 50 تا 60 میلادی ریشه‌کن کرد. سازمان بهداشت جهانی دوباره در سال 2012 تلاش‌هایی برای از بین بردن کامل این بیماری صورت داد. حدود 15 کشور هنوز در خطر ابتلا به یاز هستند و 76 کشور نیز وضعیت ثابتی ندارند.

مالاریا

مالاریا یک بیماری کاملاً عادی است که با دوری از پشه‌هایی که انگل مالاریا را منتقل می‌کنند می‌توان از بروز آن جلوگیری کرد. این بیماری در سال 2017 حدود 219 میلیون نفر را دچار کرد که 435 هزار نفر از این موارد به مرگ انجامید؛ هنوز هم چند مورد مالاریا در آمریکا پیدا می‌شود که عمدتاً مربوط به مناطق روستایی است. این نوع پشه‌ها با پشه‌کش، پشه‌بند، استریلیزه کردن پشه‌ها و استفاده قانونی از مواد مخدر ضد مالاریا از بین می‌روند.

کرم قلاب‌دار

این کرم در مناطقی که آب آلوده دارند زندگی می‌کند و از طریق پای انسان وارد بدن می‌شود که ممکن است در کفش و دستشویی کشته شود. کرم قلاب‌دار در اوایل دهه 1900 در جنوب آمریکا شایع شد، اما با لوله‌کشی آب در خانه‌ها و بهبود اوضاع فاضلاب شیوع این بیماری متوقف شد. هنوز 500 تا 700 میلیون نفر در سراسر جهان کرم قلاب‌دار یا کرم روده دارند.

فیلاریاز لنفاتیک

این بیماری با مصرف دارو سالی یک بار و همین‌طور از بین بردن پشه‌ها (مانند مالاریا) بهبود می‌یابد. فیلاریاز از کرمی شیوع پیدا می‌کند که از شخصی به شخص دیگر منتقل می‌شود. این کرم در سیستم لنفاوی شخص مبتلا رسوخ می‌کند و باعث تورم پا و بیضه‌ها و همچنین آسیب سیستم لنفاوی انسان می‌شود.

فیلاریاز از سال 2012 در 56 کشور فقط با 2 دارو درمان شد. 13 کشور از این تعداد شرایط انتقال مشخصی ندارند، اما 120 میلیون نفر مبتلا شده‌اند.

سرخک

سرخک با واکسیناسیون متوقف می‌شود. ویروس این بیماری باعث ایجاد جوش، تب و همچنین ذات‌الریه و ورم مغز می‌شود. سرخک از راه هوا منتقل می‌شود و یکی از سریع‌ترین ویروس‌هاست. تقریباً 90 درصد از کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند در مواجهه با شخص بیمار سرخک می‌گیرند. بیشتر موارد گزارش‌شده بهبود می‌یابند، اما در آمریکا 2 درصد منجر به مرگ و 6 درصد باعث عفونت ریه می‌شود. تورم مغز و ناشنوایی نیز از عوارض این بیماری است.

پس از اینکه واکسن این بیماری در سال 1963 کشف شد، تعداد مبتلایان به شدت کاهش یافت؛ اما این بیماری دوباره در دهه 90 میلادی شیوع پیدا کرد. میزان پایین واکسیناسیون سبب افزایش دوباره آن شد و در مواردی نیز به مرگ انجامید. سرخک از پی سفر به مناطقی مثل فیلیپین، انگلیس و قسمت‌های دیگری از اروپا شیوع یافت.

سرخجه

این بیماری را می‌توان با واکسن سرخجه و سرخک متوقف کرد. سرخجه ویروسی است که دستگاه تنفسی را درگیر می‌کند و باعث پیدایی جوش، تب، غده‌های متورم و درد مفاصل می‌شود. کسانی که بیش از همه به این بیماری مبتلا می‌شوند نوزادان و مادرانی هستند که در دوران بارداری مریض شده‌اند. سرخجه مادرزادی منجر به آسیب قلب، کبد، طحال و مغز می‌شود و همچنین گاه به ناشنوایی و آب مروارید می‌انجامد. این بیماری تقریباً ریشه‌کن شده است.

کرم‌ انکوسرکا

این بیماری دومین بیماری جهان است که باعث نابینایی می‌شود و با درمان گسترده در مناطق درگیر بهبود می‌یابد. سیاه‌مگس‌هایی که در کنار رودخانه‌ها زندگی می‌کنند سبب انتقال کرم‌ها (وُلوُلوس انکاسرکا) به انسان‌ها می‌شوند. این کرم‌ها زمانی که به درون بدن راه پیدا کنند هزاران بچه کرم تولید می‌کنند که به چشم و پوست آسیب می‌رسانند و منجر به کوری می‌شوند. بهترین راه برای مقابله با این بیماری استفاده از پشه‌کش‌ و پرمترین (permethrin) است.