فرزندان چگونه می‌توانند از والدین خود نفقه بگیرند؟

فرزندان به موجب قانون مستحق دریافت نفقه از والدین خود هستند و اگر نفقه به آنها پرداخت نشد، حتی می‌توانند از مراجع قضایی کمک بگیرند. نسترن مه‌آبادی، حقوقدان و وکیل دادگستری، در یادداشتی اختصاصی برای اعتمادآنلاین شرایط قانونی دریافت نفقه از سوی فرزندان را بررسی کرده است.

نتیجه انتساب طبیعی طفل به پدر و مادر چه شرعی چه غیرشرعی ملاک انفاق است. از نظر عرف نیز عرف و عادت مسلم ایرانیان دلالت بر پرداخت نفقه از سوی والدین به فرزندان اعم از مشروع و نامشروع دارد.

از نظر قانون نیز بند الف ماده یک قانون ثبت احوال بین اطفال متولد از رابطه مشروع و نامشروع تفاوتی قائل نشده است و رویه قضایی نیز استناد به اصل ۶۱۷  قانون اساسی و ماده ۳ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب امور مدنی و رأی وحدت رویه شماره ۶۱۷ مورخ ۱۳۷۶/۴/۳ هیات عمومی دیوان عالی کشور در مورد الزام پدر طبیعی به اخذ شناسنامه برای فرزند نامشروع می‌توان گفت پرداخت نفقه فرزندان طبیعی با شرایط پیش‌گفته پذیرفته شده است و از جمله تکالیف پدر و مادر طبیعی است.

نکته دیگری که حائز اهمیت است اینکه برای مطالبه نفقه از سوی فرزندان علیه کسانی که قانون مکلف به پرداخت نفقه هستند، فرزند متقاضی نفقه باید اهلیت اقامه دعوا داشته باشد که به معنای بالغ، عاقل و رشید بودن است. بنابراین فرزندی که ذی‌نفع مطالبه نفقه است اگر اهلیت قانونی برای اقامه دعوا نداشته باشد، باید نماینده قانونی او، به نیابت از او، مبادرت به مطالبه نفقه کند.

به موجب قانون رشد متعاملین مصوب ۱۳۱ کلیه کسانی که ۱۸ سال تمام شمسی دارند بالغ، عاقل و رشید محسوب می‌شوند. همچنین به موجب رأی وحدت رویه شماره ۳۰ مورخ ۱۳۶۴/۱۰/۳ فرزندان زیر ۱۸ سال حق مداخله در امور مالی و اهلیت اقامه دعوا ندارند و برای اقامه دعوا باید سرپرستان قانونی اقدام کنند.

بنابراین، برای مطالبه نفقه از سوی فرزندی که به ۱۸ سالگی نرسیده است کسی که قانوناً وظیفه نگهداری او را بر عهده دارد می‌تواند با تقدیم دادخواست به مراجع صالح قانون علیه کسی که مکلف به پرداخت نفقه است به نمایندگی از فرزند مستحق نفقه اقامه دعوی کند.

- بیشتر بخوانید: ‌‌حضانت کودک بعد از فوت پدر به چه کسی می‌رسد؟

 در دادخواست تقدیمی نکات زیر باید بیان و مستندات آن پیوست شود؛

 ۱ـ وجود رابطه خویشاوندی اعم از مشروع و غیرمشروع

 ۲ـ استحقاق متقاضی به دریافت نفقه

 ۳ـ استطاعت مالی منفق یا خوانده دعوی که اغلب طبق قانون پدر و جد پدری است.

 ۳ـ سمت متقاضی که مادر فرزند است یا قیم قانونی و سرپرست اوست و غیره طبق ماده ۶ قانون حمایت از خانواده مصوب ۱۳۹۱.

نفقه فرزندان بالای ۱۸ سال

نکته دیگری که مستلزم بررسی است این است که آیا به فرزندان بیشتر از  ۱۸ سال نیز نفقه تعلق می‌گیرد یا خیر؟

همان‌گونه که بیان شد، به موجب ماده ۱۱۹۷ قانون مدنی شرط استحقاق نفقه‌، ندار بودن و عدم توانایی بر کسب درآمد و تامین معیشت یعنی اشتغال است. بنابراین در قانون دو ملاک مذکور مورد توجه قرار گرفته است و داشتن سن معین ملاک استحقاق نیست.

از نظر عرفی و رویه قضایی فرزندان دختر در صورتی که شاغل نباشند و استقلال مالی نداشته باشند تا زمانی که ازدواج نکرده‌اند پرداخت نفقه‌شان بر عهده پدر و در غیاب پدر بر عهده سایر کسانی است که قانوناً تکلیف پرداخت دارند. در مورد فرزندان پسر نیز در صورتی که توانایی کار کردن نداشته باشند مستحق دریافت نفقه خواهند بود و در صورت توانایی کار کردن بعد از ۲۰ سالگی به آنها نفقه تعلق نمی‌گیرد.

مستفاد ماده ۴۸ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ در تمامی موارد فوق‌الاشاره تعیین میزان نفقه مستحقه و توانایی و عدم توانایی بر پرداخت نفقه و توانایی بر اشتغال و عدم اشتغال در صورت حصول اختلاف از وظایف مرجع قضایی رسیدگی‌کننده است که در اغلب موارد از طریق ارجاع به کارشناسی تعیین تکلیف می‌شود.

باید توجه داشت که قانون‌گذار در تبصره ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱، سرپرستان قانونی فرزندانی را که به سرپرستی پذیرفته می‌شوند نیز مکلف به پرداخت نفقه کرده است. فرزندان دختر بالاتر از ۹ سال تا ۱۸ سال و فرزندان پسر بالاتر از ۱۵ سال تا ۱۸ سال می‌توانند با اخذ حکم رشد از دادگاه صالح، شخصاً دادخواست مطالبه نفقه را تقدیم مرجع رسیدگی صالح کنند.

در حال حاضر برای رسیدگی به دعاوی مطالبه نفقه برای مبالغ کمتر از ۲۰ میلیون تومان در ماه شورای حل اختلاف و برای مبالغ بیشتر از ۲۰ میلیون تومان در ماه دادگاه صالح به رسیدگی است.