علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی:
برجام برای ما یک ابزار است/ بزرگترین چالش دیپلماتیک ما، دشمنی با آمریکاست
دبیر شورای عالی امنیت ملی گفت: بزرگترین چالش بر سر راه سیاست خارجی جمهوری اسلامیایران، دشمنی آمریکا است. آمریکا در طول سالیان پس از پیروزی انقلاب اسلامیهمواره در مسیر پیشرفت ملت ایران مانعتراشی کرده است. جمهوری اسلامی درصدد دستیابی ایران به جایگاه برتر در منطقه است. کسب این جایگاه، اگر چه دور از دسترس نیست اما، با چالشها و محدودیتهایی روبهرو است.
اعتمادآنلاین| علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی به بررسی و تحلیل روند اجرای برجام و سرنوشت آن بعد از سرکارآمدن دونالد ترامپ پرداخت و گفت: تحریم به هیچ عنوان ابزاری برای مذاکره مجدد روی مسائلی که توافق شده است. آمریکا در آزمون برجام مردود شد، از این رو ایران نمیتواند در هیچ حوزه دیگری به آنها اعتماد کند؛ مذاکره با آمریکا بیفایده است و ما بیش از این اجازه نداریم فرصت ملت ایران را صرف روندهای بیحاصل کنیم.
در ادامه مهمترین محورهای اظهارات علی شمخانی را میخوانید:
سیاست جمهوری اسلامی مبتنی بر حسن مناسبات با همه کشورها و تعامل سازنده با مجامع بینالمللی از جمله سازمان ملل متحد است. تنها خط قرمز ما در برقراری مناسبات خارجی، مذاکره و تعامل با آمریکا به دلیل روش سلطهطلبی و رویکردِ از بالا به پایین در همه دولتهای آمریکا از ابتدای انقلاب تاکنون است. البته جمهوری اسلامیایران، رژیم اشغالگر صهیونیستی را نامشروع میداند و بر همین اساس هیچگونه ارتباطی با آن نخواهد داشت. علیرغم اینکه با طراحی آمریکا و با بهرهگیری از خوی تجاوزکاری و ددمنشی صدام، برخی از دولتهای منطقه در دههی اول انقلاب رویکردهای غیردوستانهای در قبال جمهوری اسلامی اتخاذ کردند، ولی سیاست مبتنی بر تعامل سازندهی ایران، رویکرد دولتهای منطقه را تا حدود زیادی در قبال ما تعدیل نمود و این مسأله موقعیت جمهوری اسلامیایران در منطقه را ارتقاء بخشید.
به نظر من در مقطع بسیار حساسی از تاریخ انقلاب قرار داریم. هم از جهات بینالمللی، هم از بعد مؤلفههای منطقهای و هم وضعیت اقتصادی در شرایطی قرار داریم که در تحلیل این وضعیت لازم است به این ابعاد توجه داشت. در این وضعیت، جمهوری اسلامی کشوری توانمند و متکی به ظرفیتهای نرمافزاری و بازدارنده بومی، قادر به دفاع از منافع و امنیت خویش و همپیمانان منطقهای میباشد.
اساس سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران روابط دوستی و برادرانه با همسایگان و کشورهای اسلامیاست. اهمیت تعامل سازنده با همسایگان حیاتی و غیرقابل اجتناب است. ما به دنبال نفوذ در کشورهای دیگر نیستیم. ما در دوستی خود با کشورهای دیگر پای دوستی خود میایستیم. جمهوری اسلامیدر دوستی با همسایگان و سایر کشورها صادق بوده است. گفتوگو با همسایگان میتواند بهترین گزینه برای عبور از چالشهای امنیتی منطقه باشد.
دستگاه دیپلماسی میتواند با افزایش فعالیتهای دیپلماتیک ضمن انتقال پیام دوستی و مودت جمهوریاسلامیایران به همسایگان، با رویکردی اطمینانبخش تأکید کند که قدرت و توانمندی جمهوری اسلامیایران ضریب امنیتی همسایگان را افزایش داده است. اکنون ایران، عراق، پاکستان، ترکیه و افغانستان همسایگان قدرتمند یکدیگر به شمار رفته و سرنوشت مشترکی دارند. این چند کشور با مرزهای گسترده، فرهنگ مشترک و ظرفیتهای بیشماری که دارند بیش از هر زمان بهیکدیگر وابسته و بالاتر از همسایه در حکم خویشاوند با هم میباشند. توصیهی اکید من افزایش همکاریهای اقتصادی، فرهنگی و امنیتی است. همکاری گسترده میان تمام همسایگان در مسألهی مبارزه با تروریسم، دستاوردهای امیدبخشی خواهد داشت. پیروزیهای ایران، عراق و سوریه بر گروههای تروریستی در این کشورها ابعاد بسیار گستردهای داشت؛ شما تصور کنید، سایر کشورهای منطقه نیز به این همکاریها بپیوندند، آیا در این صورت گروههای تروریستی مجالی برای تکثیر و شرارتآفرینی خواهند داشت؟
بزرگترین چالش بر سر راه سیاست خارجی جمهوری اسلامیایران، دشمنی آمریکا است. آمریکا در طول سالیان پس از پیروزی انقلاب اسلامیهمواره در مسیر پیشرفت ملت ایران مانعتراشی کرده است. جمهوری اسلامی درصدد دستیابی ایران به جایگاه برتر در منطقه است. کسب این جایگاه، اگر چه دور از دسترس نیست اما، با چالشها و محدودیتهایی روبهرو است. در عرصه سیاست خارجی، جمهوری اسلامیایران با بخشی از هنجارهای مورد توجه آمریکا از جمله روحیهی استکباری، اشغالگری، مداخلهجویی در سرنوشت کشورها و حمایت از تجاوزگران، تقابل راهبردی دارد.
خاستگاه اعتقادی و آرمانهای انقلابی ایران با این هنجارها در نظام بینالملل، سازگار نیست. وجود روحیه ضدامپریالیستی و عدم سرسپردگی در برابر قدرتهای خارجی از یکسو و وجود مشکلاتی در روابط با قدرتهای منطقهای به جهت رقابت بر سر توزیع قدرت در منطقه از سوی دیگر، چالشها و محدودیتهایی برای ایران در عرصه سیاست خارجی ایجاد کرده است. خروج دولت آمریکا از مهمترین پیمان بینالمللی در دوران جدید، نه بر اساس منافع آمریکا، بلکه مترتب بر مواضع ضدّ ایرانی آقای ترامپ و تیم همراه او در کاخ سفید شکل گرفته است. البته خروج وی از برجام به معنای از دست رفتن تمام فرصتهای جمهوری اسلامینیست. جمهوری اسلامی قادر است با اتکاء به ظرفیتهای ملی این مرحله را پشت سر بگذارد. مسیر عبور از این چالش، تنها یک راهحلّ دارد و آن اینکه از نظر توان ملی کشور قوی شود.
رهبر معظم انقلاب چند سال است بر روی «توان ملی»، «توان اقتصادی کشور» و «رونق تولید» تأکید میکنند. اگر میخواهید مشکلات در صحنههای دیگر حل شود، باید اقتصاد کشور بالا برود. علاوه بر شرارتهای آمریکا، پاسخ مثبت برخی از کشورهای منطقه به رویکردهای ضدّ ایرانی کاخ سفید و گرفتار شدن در توهم هراس از ایران، از دیگر چالشهای سیاست خارجی جمهوری اسلامیاست. متأسفانه سران برخی از کشورهای منطقه رویکردهای خود را با ایران بر اساس توهم توطئه تنظیم میکنند. این ارزیابی از ایران، تماماً به نفع رژیم صهیونیستی انجام شده و سیاست حمایت مظلومان فلسطین را به طور جدی تحت الشعاع قرار داده است.
آمریکاییها قدرت عملیات روانی و استعارهسازی دارند. دخالتهای منفی خود را به نام کمک به دموکراسی و تأمین حقوق بشر معرفی میکنند امّا حضور مستشاری و امنیتساز ایران را دخالت در کشورهای دیگر بیان میکنند. دخالتهای فرهنگی خودشان را که نابودکننده هویت اسلامی است، توسعه ارزشهای لیبرالدموکراسی مینامند امّا، رویکرد تقریبی و وحدتبخش ایران در کشورهای اسلامی را صدور انقلاب یا ترویج تشیع معرفی میکنند. متأسفانه با ایرانهراسی تلاش دارند، میان کشورهای منطقه تفرقه ایجاد کنند و خودشان را ناجی معرفی کنند.
نگاه جمهوری اسلامیایران به برجام یک نگاه ابزاری است. ما برای برداشتن موانع پیشرفت کشور وارد گفتوگوها شدیم. در برجام در زمینه منافع ایران توافق کردیم. دولت ترامپ برجام را توافقنامه زیانباری دانست و به صورت یکجانبه از آن خارج شد. سه بهانه از سوی آمریکا مطرح گردید؛ بهانه اول این بود که تعهدات و محدودیتهای هستهای ایران کافی نیست. بهانه دوم مربوط به موضوع موشکی بود. گفتند سازوکارهای بازدارنده درباره برنامه موشکی ایران پیش بینی نشده است؛ القای تهدیدآمیز بودن برنامه موشکی جمهوری اسلامیایران از برنامههای مهم آنها است. بهانه سوم، تهدیدآمیز تلقی کردن سیاستهای منطقهای ایران است. ورود ایران به سوریه و عراق برای مبارزه با داعش، جلوگیری از کشتار مردم بی گناه منطقه و یاری رساندن به دولتهای قانونی را سیاست تهدیدآمیز قلمداد میکنند ولی، در برابر کشتار مردم بی گناه یمن، حمله به بازار و اتوبوس حامل دانش آموزان از سوی جنگندههای سعودی سکوت اختیار میکنند. به هر حال، سیاستهای منطقهای ایران را نیز برای خروج از برجام بهانه کردند تا از انجام تعهدات خود در این توافقنامه شانه خالی کنند. در خصوص این مسائل تا حدود زیادی از سوی مسؤولان جمهوری اسلامیایران توضیحاتی ارائه شده است. در موضوع اول، ما طبق تعهدات و حقوق خود مطابق توافقنامه هستهای عمل کرده ایم و آژانس نیز همواره در گزارشهای متعدد خود بر پای بندی ایران به برجام تأکید کرده است. در موضوع موشکی، ما گفتهایم که درباره مسائل دفاعی کشورمان به هیچ وجه کوتاه نمیآییم و اجازه نمیدهیم دیگران در این مسأله دخالت کنند. البته توضیحاتی در این خصوص دادهایم و تأکید کردهایم که توان موشکی ما جنبهی دفاعی و بازدارندگی دارد.
در مسأله ورود ایران به مبارزه با تروریسم، خود دولتهای منطقه، چه دولت عراق و چه دولت سوریه بارها اعلام کرده اند که ایران بر اساس درخواست رسمیدولت قانونی در این دو کشور ورود کرده و با داعش مبارزه نموده است. همهی طرفها حتی خود آمریکاییها نیز میدانند در صورتی که ایران وارد جنگ با تروریستها نمیشد، امکان شکست داعش، القاعده و جبهه النصره وجود نداشت. مسؤولان امنیتی اروپایی هم در موارد متعددی به ما گفتهاند که بدون اقدام سریع ایران، شکست داعش امکان پذیر نبود. لذا هر سه مورد فقط بهانهای برای آقای ترامپ بود که از برجام خارج شود.
با خروج آمریکا از برجام وارد مرحله جدیدی شدهایم که ترامپ تصور میکند با فشار اقتصادی قادر است خواسته نامعقول و سلطهطلبانه خود را بر مردم ایران تحمیل کند. او باید بداند که ملت ایران ملتی توانمند است و ظرفیتهای عظیمی برای عبور از این مرحله در اختیار دارد. ما از عزت خود در برابر زورگویی ترامپ کوتاه نمیآییم؛ این پیام روشن دولت ایران به کاخ سفید است؛ تحریم به هیچ عنوان ابزاری برای مذاکرهی مجدد روی مسائلی که توافق شده است، نخواهد بود. آمریکا در آزمون برجام مردود شد، از این رو ایران نمیتواند در هیچ حوزه دیگری به آنها اعتماد کند؛ مذاکره با آمریکا بیفایده است.
ما بیش از این اجازه نداریم که فرصت ملت ایران را صرف روندهای بیحاصل کنیم. ملت ما که با هوشیاری توانسته است تمام کارشکنیهای کاخ سفید طی چهل سال گذشته را خنثی کند، در این دوره نیز با اتکاء به ظرفیتهای داخل توطئه آمریکا را با شکست مواجه خواهد کرد. بدعهدی آمریکا در برجام به بیانضباطی در نظام بینالملل دامن زده و بیشتر از آنکه جمهوری اسلامیایران را متضرر کند، به جایگاه این کشور در جامعهی جهانی آسیب رسانده است. سیاست تاجرمآبانه ترامپ در حوزههای بینالمللی به افت جایگاه آمریکا منجر شده و بعید میدانم رهبران آمریکایی بتوانند از چالشهای به وجود آمده از رهگذر این اشتباه تاریخی ترامپ به راحتی عبور کنند.
واکنش کشورهای اروپایی پس از خروج آمریکا از برجام این بود که ایران حق مقابله به مثل را دارد ولی از ما درخواست داشتند که این کار را نکنیم و به توافق پایبند بمانیم. آنها گفتند ما شرایط اقتصادی را برای شما فراهم میکنیم که البته جمهوری اسلامی ایران چندان این موضوع را باور نداشت، ولی پذیرفتیم تا به اروپا فرصت بدهیم نشان دهد توان تصمیمگیری مستقل از آمریکا را دارد. ما میخواستیم مسیر دیپلماسی و گفتگو باز بماند. در مورد اصل برجام هم باید بگویم، هیچگاه برای نقض برجام پیشگام نبوده و نخواهیم بود امّا، اقدام ترامپ باعث افزایش قدرت و توان جمهوری اسلامیایران در عرصههای دیپلماتیک شده است.
اروپا هم اگر در پرداخت هزینه حفظ برجام مردد است، باید بداند که ایران معطل آنها نیز نخواهد ماند. فرض ما در عمل این است که اروپا حاضر نیست ریسک خود را در برابر آمریکا افزایش دهد. بنابراین تلاش میکنیم مشکلات کشور را با اتکاء به توان ملی سامان بخشیم. آنها نباید انتظار داشته باشند که ما از حقوق خود و امکاناتی که برجام برای عمل متقابل در اختیار ما گذاشته است، صرفنظر کنیم.
سیاستهای منطقهای ایران بدون شک برگ برنده ما در تأمین امنیت ملی خودمان و منافع پایدار کشورهای منطقه است. ما امنیت ملی خود را در راستای منافع بلند مدت کشورهای منطقه و گسترش امنیت در این کشورها تعریف کردهایم. بر همین اساس دخالت در امور داخلی کشورها را مردود میدانیم و البته به کسی اجازه دخالت در امور داخلی خود را نمیدهیم. برای همین با درخواست دولتهای عراق و سوریه، به این کشورها رفتیم و با داعش و جبهه النصره مبارزه کردیم.
امروز مسائل سیاست خارجی و امنیت بین الملل از مسائل داخلی و امنیت ملی قابل تفکیک نیست و بر یکدیگر اثرگذار هستند. سیاست منطقهای ایران در امتداد سیاست داخلی و مبتنی بر افزایش ضریب امنیت ملی است. بدین لحاظ ورود ایران به عرصه تحولات منطقه کاملاً هوشمندانه بوده و عامل مؤثری در تولید قدرت برای ایران و کشورهای همسایه به حساب میآید. حتی کشوری مثل عربستان که احساس میکند، مبارزه منطقهای ایران با تروریسم با منافع آنها متضادّ است نیز اگر به طور کلان بررسی کند، متوجه میشود که مبارزه ایران و محور مقاومت با تروریستها به طور کلان نفع آنها نیز هست.
درست است که سعودیها در تولید تفکر افراطی نقش داشته اند ولی، خودشان هم هراسانند که این پدیده خودساخته، روزی دامنگیرشان شود. بر این اساس از بین بردن داعش در کنار مبارزه فکری با تفکرات افراطگرای آنها، به لحاظ راهبردی تأمین کننده امنیت و منافع عربستان نیز هست؛ آنها نباید این رویکرد جبهه مقاومت را به ضرر خود تفسیر کنند.
دبیر شورای عالی امنیت ملی گفت: به طور کلی باید بگویم، راهحل جمهوری اسلامیایران برای همه معضلات و چالشهای منطقه چه در فلسطین، چه در سوریه، چه در بحرین و حتی یمن، دموکراسی و مراجعه به صندوقهای رأی است. سالها پیش جمهوری اسلامی اعلام کرد، به جای راه حلهای تحمیلی به مردم فلسطین که هیچ کدام از آنها هم نتیجه بخش نبوده است، باید به آرای عمومیهمهی فلسطینیها اعم از مسلمان، مسیحی و یهودی مراجعه کرد تا خودشان سرنوشت سرزمین تاریخی فلسطین را تعیین کنند. این مسأله را در ابتدای بحران سوریه نیز مطرح کردیم و گفتیم به جای صادر کردن تروریسم به سوریه و پیچیدن نسخه های تحمیلی برای این کشور، زمینهی اظهارنظر مردم سوریه را فراهم کنید؛ گفتیم که دموکراسی از لولههای تفنگ بیرون نمیآید. آمریکاییها و متحدین آنها برای ایجاد دموکراسی گروههای غیر قانونی و ترویست ها را مسلح کردند؛ اینها اشتباهاتی است که آنها مرتکب شدند. در بحرین هم راه حل، اجرای فرمول هر نفر یک رأی است. نباید از صندوق رأی و اجرای دموکراسی هراس داشته باشند. این به نفع امنیت منطقه است.
منبع: فصلنامه مطالعات سیاست خارجی
دیدگاه تان را بنویسید