نظر ستاد کرونا حجت است، تک روی ممنوع

اعتمادآنلاین| ستاد ملی مقابله با کرونا اعلام کرده که مراسم سوگواری امام حسین(ع) در محرم با رعایت پروتکل‌های بهداشتی بلامانع است. این تصمیم زمینه‌ساز بحث‌های مختلفی درباره کیفیت برگزاری مراسم از سوی علما و کارشناسان و محققین شده است. در همین باره گفت‌و‌گو کرده‌ایم با مجید انصاری عضو ارشد مجمع روحانیون مبارز و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام. انصاری تأکید دارد که حفظ جان شهروندان بر هرچیز دیگری اولویت دارد لذا همگان باید دستورالعمل‌های تهیه شده از سوی ستاد ملی مقابله با کرونا درباره عزاداری‌ها را رعایت کنند.

این روزها بحث کیفیت عزاداری‌های محرم محل توجه است. قبل از این و در مرحله نخست شیوع کرونا در ایران تلاش شد یک دوگانگی بین دین و علم به‌وجود آید که البته با همکاری و همراهی نهادهای مذهبی با ستاد ملی مقابله با کرونا این دوگانگی عملاً ایجاد نشد. ارزیابی شما از نحوه همکاری‌های مراکز دینی با مراکز علمی و مشخصاً ستاد ملی مقابله با کرونا در چند ماهه گذشته چیست؟

خوشبختانه دین مبین اسلام، آموزه‌های قرآن کریم و آموزه‌های فقه اسلامی به‌گونه‌ای است که عنصر زمان و مکان و مصلحت عامه کاملاً در آن رعایت شده و از این جهت فقه ما فقهی پویا است. ما عناوین کلی در آموزه‌های اسلامی داریم مانند قاعده لاضرر یا قاعده عسر و حرج که هم مبنای عقلی دارد و هم مبنای شرعی، قرآنی و روایی. در سنت نبوی و ائمه اطهار(ع) هم کاملاً حدود و ثغور آن مشخص است که البته در هر عصری تشخیص انطباق این احکام بر موضوعات از سوی مجتهدان و متخصصان فقه تبیین می‌شود که در تعیین موضوعات هم حرف و نظر کارشناسان و دانشمندان هر فن حجت است، حتی بر مجتهدین. یعنی در موضوع شناسی در هر حوزه‌ای به دانشمندان همان حوزه مراجعه می‌شود و وقتی که موضوع مشخص شد، احکام شرعی هم جایگاه خود را پیدا می‌کند. بنابراین از این حیث هیچ مشکلی نداریم.

یعنی مجتهدین هم برای اعلام حکم قاعدتاً به‌نظر متخصصان مراجعه می‌کنند؟

حتماً این طور است. زیرا تعیین مصداق یا موضوع امری تخصصی است و حتماً به‌نظر استادان و متخصصان در علوم پزشکی و مسائل اقتصادی یا کارشناسان طبیعی رجوع می‌شود. در دوران خودمان شاهد بودیم که حضرت امام(ره) در موضوع موسیقی، شطرنج یا ماهی خاویار که نظرات روشن بیان کردند، معتقد بودند می‌شود بر حرف متخصصان متدین تکیه کرد و ایشان هم تکیه کردند. اساساً این روش علما و مراجع ما بوده و هست. بنابراین در کلیت قضیه هیچ مشکل و بن‌بستی نیست و هیچ تفاوتی میان علم و دین نیست، بلکه دین همواره مروج علم و تعقل بوده است. در قرآن کریم هم به اندازه‌ای که بر دانش و آگاهی تکیه شده، شاید بر تعبد تکیه نشده است. بنابراین دین ما دین عقلانیت، تفکر و دانش است و هیچ تقابلی میان عقل و دین نیست و این دو مکمل یکدیگر هستند. اما به‌طور طبیعی وقتی پدیده‌های نوظهوری پیدا می‌شوند که جامعه سابقه‌ای از آن نداشته است، تا زمانی که این پدیده شناخته شود، ممکن است کسانی اظهارنظر یا تردیدهایی ایجاد کنند که حمل بر تقابل کلیت دین، فقه و روحانیت با این مسائل بشود، درحالی که این‌طور نیست. در گذشته حتی در موضوعات بسیار عادی و معمولی، این تردیدها در مراحل ابتدایی به‌وجود آمد ولی رفع شد. مثلاً وقتی که «بلندگو» وارد ایران شد یا پیش از آن، حمام‌های جدید به‌جای حمام‌های سنتی و خزینه‌ای مطرح شد، ممکن بود عده‌ای انگشت شمار باشند که مسائلی برایشان مطرح شود یا مثلاً نگاه‌شان به برخی پدیده‌های جدید تردیدآمیز باشد. این امر هم ناشی از این بود که نگران بودند آیا پشت پرده این نوآوری‌ها هدف استعماری وجود دارد یا خیر. اما بعد از یک مدت واقعیت‌ها معلوم می‌شد و این ذهنیت هم برطرف می‌شد. کرونا هم به نوبه خود، نه برای ایران، بلکه برای جهان یک پدیده کاملاً ناشناخته است، حتی امروز که 5 یا 6 ماه از عمر منحوس این ویروس می‌گذرد، حتی در کشورهای پیشرفته علمی و صنعتی هم هنوز درمانی برای آن پیدا نشده است. لذا طبیعی بود که روزهای اول برخی ندانند که این ویروس چیست و تا زمانی که خطر سرایت، شیوع و انتقال بدرستی روشن نشده بود، طبیعی بود که برخی آن را جدی نگیرند یا برخی متدینان یا مراکز دینی فکر کنند این ویروس زیاد هم ضرر ندارد. اما وقتی که مشخص شد چقدر خطرناک است، افتخار‌آمیز بود که مراکز دینی و زیارتی، علما و مراجع ما و مسئولان مذهبی بسرعت هماهنگ شدند و همراهی کردند. رهبر معظم انقلاب هم بسرعت فتوا دادند و سایر مراجع عظام ما فتوا دادند که تصمیمات بهداشتی از ناحیه ستاد ملی مقابله با کرونا رعایت شود و خیلی مهم بود که مراسمی مانند شب‌های احیای ماه رمضان یا عزاداری‌های مربوط به امام علی(ع) و دیگر مناسبت‌های ملی، مانند مراسم نوروز، داوطلبانه از سوی خود مردم تعطیل یا به شیوه‌های فردی و بی‌خطر برگزار شد. به‌نظر من جامعه فرهیخته ایران، عامه مردم و متخصصان بخوبی همراهی کردند و به‌همین دلیل در موج اول، ایران یکی از کشورهای موفق در کنترل و کاهش تلفات بود. متأسفانه مردم گویا زود خسته شدند و عده‌ای هم زود باور کردند که کرونا تمام شده است، درحالی که ناشناختگی این ویروس بر همه روشن نبود، لذا عادی‌سازی شد و بسیار زودتر از حد احتیاط جلسات عمومی و دورهمی‌ها آغاز شد و به‌همین دلیل متأسفانه شاهد هستیم که بسیاری از شهرها و روستاهای ما در وضعیت هشدار یا قرمز قرار دارند. به‌نظر من مسیری که طی شد غیرطبیعی نبود و در ایران نسبت به سایر کشورها عقب نبودیم. هماهنگی متدینین و مراکز دینی، غیر از چند حرکت فردی اوایل، بقیه خیلی خوب بود و جای تشکر دارد. در حقیقت بواسطه همین درک متعالی و عقلانی آن دوگانه دین و علم جایی در کشور باز نکرد.

در آستانه محرم، بار دیگر شاهد تکرار تلاش‌هایی برای القای دوگانه «محرم - سلامت» هستیم. ستاد ملی مبارزه با کرونا اعلام کرد با رعایت پروتکل های بهداشتی مراسم را برگزار کنیم، اما همزمان برخی کارشناسان هم برگزاری مراسم به شیوه‌های جدیدتر یا ابتکاری را پیشنهاد دادند. به‌نظر شما آن هماهنگی که در مرحله اول اشاره کردید همچنان باید ادامه داشته باشد و می‌تواند مانع شکل‌گیری این دوگانه شود؟

به باور من باید حفظ جان مردم و سلامتی جامعه، محور هرگونه اظهارنظر، اعم از شرعی یا عملیاتی و تخصصی باشد. زیرا سلامتی فرد و آحاد بشر از دید فقه، مقدم بر بسیاری از امور است. وقتی که حتی احکام اولیه یا مهم‌ترین عبادات اسلام مانند حج و روزه، در صورت وجود احتمال عقلایی ضرر، می‌تواند تکلیف آن از برخی افراد یا زمان‌ها برداشته شود، طبیعی است در مورد پدیده‌ای مانند کرونا که تهدید جان جمعی مطرح است، حفظ جان مردم باید در اولویت باشد. البته اهمیت برگزاری مراسم سوگواری حضرت سیدالشهدا(ع) بر کسی پوشیده نیست، بویژه نقش سازنده آن در تاریخ اسلام و تاریخ انقلاب اسلامی مشخص شد و همه مردم ایران، اعم از شیعه و سنی و حتی پیروان سایر مذاهب نسبت به امام حسین(ع) و حفظ حرمت عاشورا و محرم پایبند هستند. اما همه اینها مشروط به این است که برگزاری مراسم آسیبی به سلامت جامعه و اشخاص وارد نکند. اگر امکان برگزاری مراسم و حفظ پروتکل‌ها به‌گونه‌ای که متخصصان امر در ستاد ملی مبارزه با کرونا تجویز می‌کنند، وجود دارد، همین دستورالعمل‌های صادره از سوی ستاد باید محور باشد و حرف و نظر متخصصان ستاد حتی بر علما حجت است. زیرا علما فقط حکم را بیان می‌کنند، اما به لحاظ تخصصی، کارشناسان هستند که می‌توانند بگویند به لحاظ تخصصی یا رعایت این پروتکل‌ها خطرها رفع می‌شود یا سلامتی را تضمین می‌کند یا خیر. بنابراین اگر این پروتکل ها کاملاً رعایت شود و ضرری متوجه مردم نباشد، در این صورت شاهد جمع میان انجام یک مراسم عزاداری و سنت دیرین مردم و حفظ سلامت جامعه خواهیم بود. اما اگر به‌هر دلیل امکان رعایت پروتکل‌های بهداشتی کمرنگ شود و عده‌ای از این رهگذر آسیب ببینند و جانشان به خطر بیفتد، قطعاً مسئولیت و مشکل شرعی دارد، فارغ از اینکه مشکل قانونی و عرفی هم خواهد داشت.

به هر حال مراسم با هر شکلی برگزار شود، قطعاً با محدودیت‌هایی نسبت به سال‌های قبل برگزار خواهد شد. در این میان ممکن است برخی با تفسیرها یا برداشت‌های افراطی اساساً رعایت پروتکل‌های بهداشتی و برخی محدودیت‌ها را برنتابند. به‌نظر می‌رسد اینجا نقش ویژه علما و بزرگان دین و رسانه‌ها پر رنگ‌تر می‌شود که نسبت به برخی رفتارهای تندروانه غیر بهداشتی روشنگری کنند و مردم را به رعایت دستورالعمل‌ها دعوت نمایند.

عمده مراسم عزاداری امام حسین(ع) در محرم، ماهیت مردمی دارد و در قالب هیأت‌ها، حسینیه‌ها و تکایا برگزار می‌شود. به‌عبارت دیگر، مراسم محرم از دیرباز سازمان خود را پیدا کرده که عمدتاً هم مردمی است و همه نیز از متدینین و افراد شایسته هستند. از این‌رو انتظار می‌رود دستگاه‌های ذیربط مانند سازمان تبلیغات، امور مساجد، جامعه وعاظ، مداحین و سایر نهادهای دینی و مذهبی از یک سو و نهادهای بهداشتی، درمانی و امدادی، شهرداری‌ها و غیره از سوی دیگر، در تعامل با یکدیگر، در فاصله باقیمانده تا محرم، جلساتی برگزار کنند، ارزیابی‌هایی بکنند، طرح‌های مشترکی داشته باشند و در قالب دستورالعمل‌های معین، همه مکلف به رعایت این دستورالعمل‌ها باشند. هیچ کس تک‌روی نکند. همه باید در هماهنگی با هم مانند گذشته یعنی ماه رمضان عمل کنند تا هم محرم و مراسم را در حد قابل و با رعایت سلامت جامعه برگزار کنیم و هم از این رهگذر آسیبی به جامعه نرسد. اما بازهم تأکید می‌کنم که اگر امر دایر شود میان از دست دادن سلامت جامعه و برگزاری مراسم، حتماً حفظ سلامت جامعه مقدم است. ما شاهد هستیم مراسم مهمی مانند حج خانه خدا که یکی از واجبات بزرگ دینی است به‌دلیل بیماری کرونا امسال محدود به خود عربستانی‌ها شده است.

در نهایت به‌نظر می‌رسد مخاطب اصلی هر دستورالعمل و چه باید کرد و نکردی مردم باشند. مردم هم در مواقع اضطرار معمولاً با ابداع شیوه‌ها و ابتکاراتی خود را با شرایط جدید وفق می‌دهند. الان هم به نظر می‌رسد همانند ماه رمضان شاهد مراسم عزاداری‌های متفاوتی باشیم. از نظر شما بهره بردن از شیوه‌های جدید می‌تواند مفید فایده باشد؟

در همین چند ماه اخیر شیوه‌های نویی در سایر موارد آزموده شد. مثلاً جلسات دینی و غیردینی که سالیان سال برگزار می‌شد، در این مدت به‌صورت مجازی برگزار شد. یا برخی جلسات با فاصله گذاری‌های کاملاً تضمین شده به‌صورت محدود برگزار شد. غیر از این، یکی از موضوعات مهم در محرم و صفر، نذورات و موقوفات زیادی است که برای تغذیه عزاداران انجام می‌شود. طبیعتاً امسال شرایط تغذیه به‌صورت سابق و با رعایت کامل بهداشت، وجود ندارد. درعین حال ما آسیب دیدگان زیادی از بیماری کرونا داریم، کسانی که معیشت و زندگی و حتی قوت روزانه‌شان با مشکل مواجه شده است. اگر هیأت‌ها در محلات و شهرستان‌ها ساماندهی کنند و این اقلام را به‌صورت جیره‌های خشک و به‌صورت بسته‌های غذایی به نیازمندان بدهند قطعاً مؤثرتر خواهد بود. در هر صورت فلسفه محرم و قیام امام حسین(ع) باید حفظ شود، یک طرف اظهار ارادت به امام حسین(ع) است و طرف دیگر کمک به جامعه انسانی است، چه کمک فکری و عقیدتی و چه کمک به زائرین. بنابراین مردم و هیأت‌ها می‌توانند با تدبیر خود این را پوشش بدهند. ان‌شاء‌الله مردم هم این مسأله را بخوبی پوشش بدهند. ما نباید خدایی نکرده شاهد باشیم که در پرتو احساسات دینی و مذهبی، موج جدیدی از گسترش این اپیدمی کشور را فرا بگیرد. بویژه اینکه ما در آستانه پاییز هستیم که دوران جولان آنفلوانزاهای مختلف هم هست. از این‌رو نباید بگذاریم آمیختگی امواج این بیماری با موج کرونا مشکلات جدیدی برای کشور فراهم کند. امیدوارم روح امام حسین(ع) کمک کند تا این بلیه از کل عالم بویژه از کشور عزیز ما بر طرف شود.

منبع: روزنامه ایران