تشکل‌های دانشجویان برای فعالیت در فضای مجازی محدود می‌شوند؟

اعتمادآنلاین| توییتر، تلگرام و اینستاگرام پرکاربردترین نرم‌فزارهای ارتباط مجازی در ایران هستند. توییتر پس از انتخابات 88 و تلگرام هم متاثر از اعتراضات دی ‌ماه 96 فیلتر شدند اگرچه استفاده از آنها در ایران نه برای شهروندان و نه حتی برای کارگزاران نظام متوقف نشده و حالا از میان این 3 تنها دسترسی به اینستاگرام بدون محدودیت میسر است. قرار گرفتن دولت مورد حمایت اصلاح‌طلبان با رییس‌جمهوری مصلح با نیم‌نگاهی به حقوق شهروندی در موضع ضعف و راهیابی حداکثری اصولگرایان و طیفی از سیاسیون به مجلس درحالی که آنها چندان روی خوشی به فضای مجازی نشان نمی‌دهند و اتفاقا با سایر نهادهای حاکمیتی هم‌نظر و هم‌فکرند، بیم این را ایجاد کرد که اینستاگرام به عنوان تنها نرم‌افزار بدون محدودیت و ممنوعیت در کشور نیز به محاق رفته و فیلتر شود. پس از روی کار آمدن مجلس یازدهم در پی انتخابات کم ‌مشارکت اسفند ماه 98 زمزمه‌هایی در مورد فیلتر اینستاگرام و کلید خوردن آن از سوی مجلس شنیده می‌شد. دوم تیر ماهی که گذشت حسن نوروزی، نماینده رباط‌کریم و عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس یازدهم در مصاحبه‌ای «خدا خدا» می‌کرد که عزم مجلس یازدهم برای فیلتر اینستاگرام جزم باشد؛ چراکه اینستاگرام تلگرام را «تهدیدی برای جوانان» تلقی می‌کرد که «برای نظام شکنندگی دارد.» او حتی خبر داده ‌بود که مجلس دنبال فیلتر اینستاگرام خواهد بود. در این حال نمایندگانی چون احمد امیرآبادی‌فراهانی، عضو هیات رییسه مجلس یازدهم در اظهاراتی متناقض و متفاوت تاکید کرده ‌بود که «گفته می‌شود مجلس دنبال این است که کسب‌وکارهای موجود در فضای مجازی را از بین ببرد و فیلتر کند، اصلا چنین طرحی نیست و نمایندگان نیز چنین طرحی به هیات رییسه مجلس ارایه نکرده‌اند.» این اظهارات متناقض کنار اظهارات و کنش‌های عجیبی که در واکنش به فضای مجازی در مدت اخیر دیده می‌شود، نشان می‌دهد که حتی اگر سیاست فیلترینگ در دستورکار نباشد اما استراتژی محدود کردن در قالب اقدامات فراقانونی یا مبتنی بر قوانین «من‌درآوردی» در جریان است که اگر خطرش از فیلتر بیشتر نباشد، کمتر نیست.

نامه‌ای عجیب

یکی از اقدامات فراقانونی اخذ مجوز برای فعالیت مجازی، تشکل‌های دانشجویی است که به نظر می‌رسد در این زمینه مسوولان دانشگاه علامه طباطبایی چراغ اول را روشن کرده‌اند. سپهر صمدی‌راد، دبیر انجمن اسلامی دانشجویان آزاداندیش دانشگاه علامه طباطبایی از نامه‌هایی خبر داد که با مُهر محرمانه ازطرف مسوولان دانشگاه و در راستای محدودیت‌های بیشتر برایش فرستاده شده است. او در گفت‌وگویی که دیروز با جماران داشته، توضیح می‌دهد که مسوولان دانشگاه در نامه‌هایی جداگانه و بعضا تهدیدآمیز از این تشکل خواسته‌اند تا برای کانال تلگرامی و پیج اینستاگرام خود از هیات نظارت مجوز دریافت کند. همچنین از آنها خواسته شده برای برنامه‌هایی که در لایو اینستاگرام انجمن منتشر می‌شود، مجوز دریافت کنند. او توضیح داده که دانشگاه از آنها خواسته‌ بود، برگزاری لایو با سیاوش حاتم- مهمان انجمن-را که قرار بود در مورد احزاب صحبت کند به ‌دلیل عدم اخذ مجوز لغو کند که انجمن زیر بار این بدعت‌گذاری نرفته است. دبیر انجمن تلاش کرده این مساله از طریق معاون فرهنگی دانشگاه حل و فصل شود اما نامه تهدیدآمیز دیگری برای انجمن فرستاده می‌شود. حال آنکه نه ‌تنها تمام فعالیت‌های دانشجویی به ‌دلیل شیوع کرونا به محاق رفته، اساسا این اقدام قانونی نیست. از همین روی صمدی‌راد تاکید کرده که تفسیرهای شخصی در این نامه‌ها و بی‌نتیجه ماندن بحث با رییس دانشگاه باعث شده این تشکل، موضوع را از طریق وزارت علوم پیگیری کند.

هشداری عجیب

این البته تنها بدعت‌گذاری یا به تعبیری جرم‌انگاری بی‌پشتوانه نیست. شاید هر کدام از ما با کامنت‌ها یا نظرات حاوی توهین پس از انتشار یک پست در فضای مجازی مواجه شده ‌باشیم اما از این به بعد باید بدانیم که اگر این کامنت‌ها حاوی توهین به افرادی غیر از ما باشد و اقدام به حذف آن نکنیم، شریک جرم شناخته می‌شویم. آن ‌هم بی‌آنکه دخالتی در نوشتن یا ارسال آن «نظرات» داشته‌ باشیم. پلیس مرکز تشخیص و پیشگیری جرایم سایبری پلیس فتا اخیرا طی مصاحبه‌ای اعلام کرد اگر کامنت‌های توهین‌آمیز یا مجرمانه در ذیل محتواهای مجازی منتشر شود و قابل‌ حذف کردن باشد اما شخص یا اشخاصی که آن محتوا را منتشر کرده‌اند، اقدام به حذف نکنند، مقصر و شریک جرم شناخته می‌شوند. این موضوع نیز هشدار عجیبی از سوی پلیس مربوط به جرایم سایبری است که هزینه فعالیت مجازی را برای افراد بالا می‌برد و مشخص نیست براساس چه قانون یا تفسیری این جرم تبیین شده است.

هزینه بدهید، فعالیت کنید

به نظر می‌‌رسد تا پیش از آنکه یک نرم‌افزار ارتباطی فیلتر شود، سیاست بر این است که هزینه استفاده از آن دست‌کم برای گروه‌های تاثیرگذار بالا برود. به این معنا که تمام اظهارات و برنامه‌های مجازی کنشگران سیاسی یا اجتماعی، روزنامه‌نگاران، هنرمندان، تشکل‌های سیاسی یا دانشجویی تحت ‌نظارت و کنترل امنیتی قرار داشته ‌باشد تا در صورتی که اظهارنظری به مذاق کسی خوش نیامد، برخورد صورت گیرد. تجربه بازپرسی خبرنگاران یا فعالان سیاسی به‌ دلیل انتشار یک پست اینستاگرامی و تلگرامی یا اظهارنظری توییتری همچنین بازخواست برخی هنرمندان که گاهی واکنش‌ها و اظهارنظرهای سیاسی و اجتماعی دارند، کلید زدن اعمال محدودیت‌ها برای فعالیت مجازی برخی تشکل‌های دانشجویی ازجمله اقداماتی است که بر این سیاست تاکید دارد؛ «اگر می‌خواهید در فضای مجازی فیلتر نشده فعالیت کنید باید از فیلترهای مشخص شده‌ای عبور کنید؛ وگرنه باید هزینه آن را نیز بپردازید.» با توجه به اینکه استفاده از توییتر و تلگرام پس از فیلترینگ با کاهش محسوسی مواجه نبوده حتی اگر برنامه‌ای برای فیلتر شدن اینستاگرام هم وجود نداشته‌ باشد، برخوردهای فراقانونی و ممنوعیت‌های جرم‌انگاری نشده برای فعالیت‌های مجازی سیاست جدید برای ایجاد محدودیت‌هاست که نه ‌تنها من‌درآوردی بلکه خطرناک است؛ چراکه همین رویکرد ممکن است به فضای واقعی نیز تسری پیدا کرده و برنامه‌های مجازی که در دوره شیوع کرونا بسیار راهگشا بود را با چالش جدی روبه‌رو کند.

منبع: روزنامه اعتماد