محرم متفاوت

اعتمادآنلاین| امسال همه‌چیز متفاوت بود. کووید19 اما عزاداری ایام محرم را تعطیل نکرد و باعث شد که در شکل و شمایلی دیگر برقرار شود. حسینیه‌ها و مساجد سرپوشیده یا برنامه‌ای برای عزاداری نداشتند یا دیگر خبری از تجمع و ازدحام عزاداران نبود. حاضران در دسته‌های عزاداری در فضای باز هم اغلب با ماسک بر دهان یا دستکش بر دست مشغول عزاداری بودند. برخی هم ترجیح دادند در این ایام خانه‌های‌شان را حسینیه کرده و با تلویزیون یا با برنامه‌های نوحه‌خوانی و عزاداری آنلاین محرم امسال را برگزار کنند. سفره‌های اطعام عزاداران نیز برچیده شده و به‌ جایش عده‌ای نذر ماسک و مواد ضدعفونی‌کننده به ‌جا آوردند، تعدادی غذای خشک و سبدهای کالا برای فرودستان تعبیه کردند و برخی هم غذاهای طبخ‌شده را در بسته‌بندی‌ به عزاداران تحویل دادند.

کووید19 همان‌طورکه در برگزاری تمام مراسم‌های جهانی دینی یا غیردینی تاثیرگذاشت، محرم نیز از تاثیر آن بی‌نصیب نماند و سبک و سیاقی متفاوت از عزاداری را باب کرد تا جایی که حسینیه امام خمینی که همه‌ساله در ایام محرم به میزبانی رهبر انقلاب مراسمی را با حضور مقامات لشکری و کشوری برگزار می‌کرد هم تعطیل و عکس‌هایی از عزاداری یک‌نفره آیت‌الله خامنه‌ای در فضای رسانه‌ای و مجازی منتشر شد. البته در این میان گروه‌ها و دسته‌ها و مناطقی هم بودند که در عکس‌ها یا فیلم‌های محرم کرونا را نادیده گرفته و به رسم و رسوم قدیمی مشغول بودند اما به هر روی تدوین سازوکار برگزاری هیات‌ها نه‌تنها در شکل و شمایل برپایی عزاداری‌ها تاثیر بسزایی گذاشت، بلکه به نظر می‌رسد که مراسم و سخنرانی‌ شخصیت‌های سیاسی با سخنرانی‌های دینی- سیاسی نیز کمرنگ بود.

اما کرونا تنها نقطه تمایز محرم امسال با سال‌های گذشته نبود. در سال‌های اخیر بیش از هرچیز صدای حمله به دولت شنیده می‌شد اما امسال در چند تریبون انتقاد از «عدالت‌خواهان» پررنگ‌تر بود. برای مثال سخنرانی از پناهیان از منبری‌های مشهور منتشر شد که تلویحا به این جریان انتقاد کرده و گفت: «دوران عدالت‌خواهی گذشته است، عدالت‌خواهی معطوف به امری است که می‌گویند کسی دزدی نکند که در این حوزه قوه قضاییه فعال شده و با دزدی‌ها برخورد می‌کند، ما با یک امتحان بالاتر یعنی مواسات روبه‌رو هستیم.» انتقاد او به جریانی بود که گرایش‌های انقلابی دارند اما دغدغه اصلی آنها مبارزه با فساد اقتصادی و سیاسی است و مدتی است در برخی مسائل خط خود را از برخی اصولگرایان جدا کرده‌اند. برخی تریبون‌های مشابه پناهیان با انتقادهایی از افراد نزدیک به جریان عدالتخواه مواجه شد تا آنجا که سیدمحمد انجوی‌نژاد از روحانیون نزدیک به این طیف از تریبون خود در شب تاسوعا استفاده کرد و هشدار داد که «عدالت‌خواهان در فشار!» همچنین وحید اشتری، از اعضای اسبق شورای مرکزی جنبش عدالتخواه و یکی از کاندیداهای انتخابات مجلس این جریان در بهمن‌ماه 98 که اخیرا در پی یک سخنرانی، چندساعتی بازداشت بود، در توییتر خود نسبت به حملاتی که از تریبون‌های محرم به عدالت‌خواهی می‌شود، واکنش نشان داد و با کنایه در توییترش نوشت: «به امام حسین برسید از نیجریه، فلسطین، امریکای زورگو، هفت‌تپه، روستای ابوالفضل بگویید از حسن رعیت‌ها و حسین هدایتی‌هایی که پول‌های‌شان را در همین هیات‌ها شستند...»

دوگانه هیات - سفر

گزارشهای مقامات دولتی نشان میدهد که پروتکلهای بهداشتی در هیاتها و مراسمهای مذهبی رعایت شده است. بر اساس گزارشهایی که عبدالرضا رحمانیفضلی، وزیر کشور و سعید نمکی، وزیر بهداشت به عنوان روسای کمیتههای امنیتی و بهداشتی ستاد ملی مقابله با کرونا از ایام محرم به رییس ستاد یعنی حسن روحانی انعکاس دادهاند، در ایام سپری شده در ماه محرم بهویژه شبهای تاسوعا و عاشورا پروتکلهای بهداشتی رعایت شده است. در همین راستا حسن روحانی در جریان گفتوگوی تلفنی که با وزیر بهداشت داشت از تمام متولیان عزاداریهای ایام محرم قدردانی و ابراز امیدواری کرد که مردم در تمام مراسم و آیینهای پیشرو در ماههای محرم و صفر همچنان دستورالعملهای بهداشتی را به همین شکل دقیق رعایت کنند تا کسی در نتیجه شرکت در آیینهای سوگواری امام حسین (ع) به بیماری کرونا مبتلا نشود. او البته در بخش دیگری از این گفتوگو به موج دوم سفرهای تابستانی که از همین ایام تعطیلات آغاز شده نیز اشاره کرد و گفت: کسانی که در تعطیلات اخیر به سفر رفتهاند، نباید اجازه دهند عدمرعایت پروتکلها ازسوی آنها، باعث اوجگیری مجدد شیوع کووید19 شده و بر زحمات شبانهروزی و طاقتفرسای کادر درمانی در مقابله با موج دوم شیوع کرونا تاثیر منفی بگذارد. در مدت اخیر دوگانه هیات - سفر دودستگیهایی را ایجاد کردهبود که هر گروه، طیف مقابل را مقصر شیوع کرونا در این ایام تلقی میکرد.

از حمله به اعتدال تا سلطان جائر

اگرچه این روزها سبک و سیاق روضه خوانی و هیاتها و سخنرانیها با همه سالهای پیش از این متفاوت شده و برخی به سخنرانیها یا عزاداریهای آنلاین روی آوردهاند اما آنچه هرساله از تریبونهای مراسم سوگواری ایام محرم به گوش میرسد، تبیین سیره امام حسین(ع) و یارانش بوده و است. از همین رو در سخنرانیها، پیامهای تسلیت یا گفتوگوها از روحانیون گرفته تا سیاسیون تلاش شده که به بخشی از سیره امام سوم شیعیان اشاره شود. آیتالله سروش محلاتی، استاد دروس خارج فقه حوزه علمیه قم ازجمله روحانیونی بود که در خلال سخنرانیاش به تبیین چرایی قیام عاشورا اشاره کرد و گفت که مساله اصلی امام حسین(ع) در نهضت عاشورا مقابله با سلطان جائر بود و از نگاه امام حسین، در حکومت رفتار با مردم و عدالت سیاسی و اقتصادی اهمیت اصلی دارد، نه اینکه چه کسی حاکم است و اگر حاکم جائر باشد، ایستادگی مقابل او ضرورت دارد. او در سخنرانی شب عاشورا در نشست «عاشورا و امروز ما» تاکید کرد که «امام در سخنرانی برای لشکر حر نیز میفرمایند:ای مردم، پیامبر فرمودند: هرکس سلطان جائر را ببیند و سکوت کند، در آخرت جای او و سلطان جائر یکی است.» حجتالاسلام سیدمحمدمهدی میرباقری، عضو مجلس خبرگان رهبری و ازجمله روحانیون نزدیک به جبهه پایداری اما ترجیح داد که از تریبون عزاداری برای حمله به «اعتدال» استفاده کند. او با بیان اینکه قرائت اعتدال از اسلام دنبال مقاومت و استقامت نیست، گفت: «اسلام اعتدالی مانند منافقین اسلام انقلابی را متهم به بیخردی میکند.» از دیگرسو اما محمدتقی رهبر، عضو جامعه روحانیت مبارز نیز در مصاحبه با اعتمادآنلاین تشریح کرده که «گاندی مبارز آزادیخواه هند گفته است با اطلاعاتی که از مطالعه رویداد کربلا داشتم، توانستم انگلیسیها را شکست دهم. حتی گاندی به تبعیت از 72 تن از اصحاب کربلا، با 72 همراه به مقر سازمان ملل رفت» و همزمان محمد اشرفیاصفهانی نیز عاشورا را باعث ماندگاری اسلام دانسته؛ موضوعی که در فقه شیعه و انقلاب اسلامی بر آن تاکید بسیاری شده است.

ما بودیم، می‌گذاشتیم حُر برگردد؟

سیدحسن آقامیری به سخنرانی‌های تابوشکنانه‌اش معروف است. این روزها از روحانی خلع لباس شده‌ای که میان جوانان طرفدارانی بسیار دارد و پای پست‌های اینستاگرامی‌اش اظهارنظرها و تایید‌های به اصطلاح سلبریتی‌هایی هم دیده می‌شود، سخنرانی در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود که مربوط به همین ایام عزاداری است. او اگرچه بدون لباس روحانیتی که سال 97 به‌ صورت دایم از پوشیدن آن خلع شد اما بار دیگر به ‌اصطلاح به منبر رفته و در بخشی از سخنرانی‌اش‌ از «حر» گفته است؛ حری که دستورات بن‌زیاد را مو به مو اجرا کرد اما صبح عاشورا تصمیم گرفت به یاران امام حسین بپیوندد.

«حر می‌خواهد بیاید این طرف. ما بودیم، می‌گذاشتیم؟ ما یک نفر دو تا ترانه خوانده، راهش نمی‌دهیم یا می‌آید، اجازه نمی‌دهیم برو یا خودمان می‌آوریمش اما دقش می‌دهیم یا بازیگری را آورده‌ایم که 4 تا فیلم زمان شاه بازی کرده، بعد برنامه زنده را قطع می‌کنیم... چند نفر را دق دادید... ما اگر کربلا بودیم و حر می‌خواست بازگردد، می‌پذیرفتیم؟ به حسین می‌گفتیم آقا اگر شما هم بگذارید ما نمی‌گذاریم... الان به چه درد می‌خورد... ببین بچه‌ها تشنه‌اند، تو باعث شده‌ای... خون بریزد گردن توست... توبه کردی اما الان به چه درد ما می‌خورد؟... اما امام حسین از بازگشت حر خوشحال شد و گفت خودم برایت استغفار می‌کنم.» این جملات بخش‌های بیشتر دیده‌ شده سخنرانی آقامیری و تطبیق آن با رفتار امروز بخشی از حاکمیت است. این بخش از منبر آقامیری بارها در شبکه‌های مجازی دیده شده، نزدیک به 3 میلیون بار در اینستاگرام آقامیری دیده شده و بالغ بر 10 هزار نفر زیر پست او اظهارنظر کرده‌اند که از حساب کاربری خواننده‌های لس‌آنجلسی تا بازیگران جوان داخلی میان‌شان دیده می‌شود. در عین حال برخی نیز در توییتر و اینستاگرام به او حمله کرده و به جای نقد سخنانش، تنها لایو اینستاگرامی او با یک خواننده زن ساکن امارات را یادآور شدند.

مداحی بدون پاکت

یک چهارپایه چوبی زیر پایش، میان یک خیابان خاکی ایستاده و روضه‌خوانی می‌کند. تعدادی زن و مرد هم در یک خیابان پر‌دار و درخت و خاکی مشغول سینه‌زنی هستند. همه اجزای تصویری که امسال از محمود کریمی، مداح معروف در شبکه‌های مجازی منتشر شده، نشان می‌دهد که او در محله‌ای فقیر‌نشین و میان حاشیه‌نشینان مداحی کرده است. آنچه در فضای رسانه‌ای در مورد این مداحی نوشته شده، نشان می‌دهد که حاج ‌محمود کریمی از مداحان امسال برخلاف‌ سال‌های گذشته روستاهای اطراف شهر ری تهران را انتخاب کرده‌ و آن‌طور که از شواهد مشخص است امسال از «پاکت‌‌های» هدیه به مداحان که چند سال پیش عدد و رقم‌های سرسام‌آور آن توجه رسانه‌ها را جلب کرد، خبری نیست. با این حال آنچه از مداحی کریمی میان محله‌های حاشیه‌ای در تهران دست به دست می‌شود، نه لزوما تعریف و تمجید، بلکه اغلب یادآوری تمام حواشی و جنجال‌هایی است که تاکنون قرین نام او بوده است. آخرین‌بار در صحن آرامگاه امام هشتم شیعیان که به‌ دلیل شیوع کرونا و رعایت پروتکل‌های بهداشتی کسی حضور نداشت، کریمی داستانی تعریف کرد که همزمان از صداوسیما پخش شد و جنجال آفرید. او داستان شخصی به نام «خسروخان» را روایت کرد که در شب اول محرم مشروب نوشیده و با امام هشتم تخته‌نرد بازی کرده است. این روایت غیرمستدل از سوی بسیاری مورد انتقاد قرار گرفت تا جایی که او مجبور به عذرخواهی شد و گفت: «بعضی خوب متوجه نشدند و از آنها عذرخواهی می‌کنم، شاید خوب جا نینداختم. بعضی هم خود را به متوجه نشدن زدند.» او علاوه بر این حاشیه جدید بارها در سخنرانی‌ها، روضه‌خوانی‌ها و مداحی‌ها به مقامات کشور از جمله حسن روحانی به عنوان رییس‌جمهوری یا علی لاریجانی، رییس مجلس وقت توهین کرده و دی‌ماه 92 نیز در یک درگیری اسلحه کشید و به یک 206 شلیک کرد. رفتارهایی که عمدتا انتقادهای بسیاری از او را به همراه داشته و باید دید با گذر زمان، آیا این اقدام متفاوت و مثبتش در محرم امسال، نگاه عمومی به او را تغییر خواهد داد یا خیر.

اگر امام حسین، این زمان بود؟

وزیر جوان در ایام سوگواری نیز از پلتفرم‌های مورد علاقه‌اش برای اشتراک‌گذاری روزهای غیرکاری و عزاداری استفاده می‌کند. او در این چند روز تعطیلات محرم، عکس‌هایی در اینستاگرام و متن‌هایی در توییتر منتشر کرد که با بازتاب‌ گسترده‌ای از سوی کاربران فضای مجازی مواجه بود. از انتشار عکسی همراه با فرزندانش در هواپیما و در سفر به جهرم، شهر آبا و اجدادی تا عکس عرض ارادت به محمدباقر قالیباف در هیات عزاداری ریحانه‌الحسین که خبرهای غیررسمی در مورد اولتیماتوم رییس مجلس درباره شبکه ملی اطلاعات را به ذهن متبادر می‌کرد. مثل همیشه آذری‌جهرمی با برخی کاربرانی که زیر پست‌های اینستاگرامی‌اش سوالی می‌پرسیدند یا اظهارنظری می‌کردند، هم‌کلام شده و گپ‌وگفتی داشته و حتی در مورد بسته‌های اینترنتی و برخی موارد از این دست توضیحاتی داده است، اما یکی از توییت‌های او واکنش‌های بیشتری در پی داشت. محمدجواد آذری‌جهرمی، ‌وزیر ارتباطات شب عاشورا در توییتر خود نوشت:«همیشه در شب عاشورا از خود می‌پرسم، اگر امام حسین(ع) در این زمان بود چه می‌کرد؟» همین پرسش کوتاه با پاسخ بیش از 5 هزار نفر روبه‌رو شد. برخی کنایه‌ای به وضعیت اینترنت زده‌ و یکی از کاربران نوشته‌ بود که «اگر امام حسین بود قطعا اینترنت که امروز همان حکم آب حیات برای جامعه را دارد، قطع و فیلتر نمی‌کرد.» برخی دیگر زیر این پست به قطعی یک هفته‌ای اینترنت در جریان وقایع آبان 98 اشاره کرده و این اقدام را مانعی جدی برای اطلاع‌رسانی و موجب ضرر و زیان هنگفت به مردم توصیف کرده‌ بودند. بعضی هم ایستادگی مقابل هر ظلم و ستمی را یادآور شده و از فقر و هزار و یک معضل اقتصادی و اجتماعی و سیاسی گفته و از اعدام برخی معترضان آبان گرفته تا جان ‌باختن سرنشینان هواپیمای اوکراینی گلایه کرده ‌بودند. این پست توییتری ازجمله معدود پست‌هایی بود که آذری‌جهرمی در آن مشارکتی فعال نداشت و برخلاف اغلب اوقات به کاربران پاسخ نداد.

منبع: روزنامه اعتماد