اگر واکنش معقول و موضع منطقی ایران نبود، برجام تاکنون فسخ شده بود

علی اکبر صالحی رئیس سابق سازمان انرژی اتمی در بیست و دومین کنفرانس آمالدی که ۱۷ تا ۱۹ فروردین در رم ایتالیا برگزار شد،‌ درباره سرنوشت برجام و مذاکرات وین و وضعیت منطقه غرب آسیا به سخنرانی پرداخت.

به گزارش فارس، وی درباره بن بست طولانی مدت با غرب از سال ۲۰۰۰ گفت: علیرغم همه پیامدهای منفی ناشی از آن، در نهایت این مورد منجر به تغییر دیدگاه در بدنه سیاست آمریکا به ویژه در دوره دوم ریاست جمهوری اوباما شد. تحمیل آشکارا و بیهوده­ موسوم به «غنی سازی صفر» جای خود را به رویکردی عمل­گرایانه‌­تر و راه حل محور در واشنگتن داد که اتفاقاً توسط ایران نیز متقابلاً پاسخ داده شد. مذاکرات بسیار جالب و به همان اندازه هیجان­‌انگیز و چالش برانگیز، در نهایت به توافق هسته­‌ای نوید­بخش برد-برد به نام برجام ختم شد. توافقی که حقوق و امتیازات قانونی مسلم ایران را که در معاهده عدم گسترش سلاح‌های هسته‌­ای و اساسنامه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تصریح شده است، تضمین می‌کند.

وی ادامه داد: توافقی که من خود شخصاً در آن مشارکت داشتم، به ویژه در سطح علمی و فنی آن به سختی به دست آمده است. این توافق با ارزش­‌تر از آن است که اجازه داده شود تضعیف یا مختل شود. برخلاف تصور سلبی دولت قبلی ایالات متحده، برداشت نسبتاً ایجابی از توافق در کشور من وجود دارد. من معتقدم که اکثریت قریب به اتفاق جامعه بین­‌المللی نیز دیدگاه ایجابی مشابهی دارند.

اگر واکنش معقول و موضع منطقی ایران نبود، برجام تاکنون فسخ شده بود

صالحی با بیان این‌که خروج دولت قبلی آمریکا از برجام، این توافق را در آستانه فروپاشی قرار داد، اظهار داشت: اگر واکنش معقول و موضع منطقی ایران نبود، این توافق تاکنون فسخ شده بود. با این حال، جهت یادآوری اعلام می­‌کنم که ایران، در هیچ شرایطی هرگز دست از حقوق تعیین شده خود برنمی‌دارد.

وی تأکید کرد: کشور من هرگز تصمیم نداشته است که این معامله از بین برود. با این حال، در صورت انحلال توافق، منافع جامعه بین‌المللی بیش از منافع ملی ایران - امری که آمریکا می‌خواهد به آن آسیب برساند - در خطر بود و اگر چنین می‌­شد یقیناً رویکرد سیاسی دولت ایران در این ارتباط تغییر می­‌کرد و اعتبار سیاسی آمریکا و جایگاه بین­‌المللی آن نیز بیش از پیش تضعیف می­‌شد.

اگر برجام بخواهد از بن بست فعلی جان سالم به در ببرد

معاون سابق رئیس جمهور اضافه کرد: اگر برجام بخواهد از بن بست فعلی جان سالم به در ببرد، باید اعتماد متقابل بازسازی شود. اگر چنین شود، راه برای حل سایر مسائل جدی باقی مانده هموار خواهد شد. امیدواریم تحت این شرایط، عقل سلیم و بصیرت لازم حاکم باشد.

قضیه فلسطین

صالحی در ادامه سخنان خود با بیان این‌که در طول تاریخ، منطقه‌ای که شامل غرب آسیا و شمال آفریقا، یعنی خاورمیانه و خاور نزدیک است، همواره کانون توجه بوده‌، یادآور شد: با وجود برخی تلاش‌های آشتی‌جویانه، متاسفانه در حال حاضر، وضعیت بسیار متزلزل و مستعد سردرگمی و ناآرامی است. یکی از مسائل محوری، قضیه فلسطین است. این موضوع که با گستاخی رژیم اسرائیل در حوزه‌های دیگر مانند دستیابی به سلاح‌های هسته‌ای همراه شده، این مشکل را تشدید کرده است. در اینجا، من معتقدم که نقش بی‌طرفانه دانشمندان متعهد می‌تواند تا حدودی موقعیت را آرام کند. قبل از هر چیز، ما باید اعتقاد خود را مبنی بر اعلام منطقه عاری از سلاح‌­های هسته‌­ای در خاورمیانه تعمیق بخشیم.

وی خاطرنشان کرد: با توجه به پیامدهای عظیم و مخرب استفاده از سلاح‌­های هسته‌­ای بر انسان و محیط زیست، دانشمندان باید بر اساس تعهدات اجتماعی خود با تهیه و ارائه گزارش‌های فنی علمی بی‌طرفانه بر اساس داده‌های معتبر از جمله موارد زیر در تحقق هدف والای مناطق عاری از سلاح‌­های هسته‌ای، به ویژه منطقه خاورمیانه، مشارکت داشته باشند: جمع­‌آوری داده­‌های علمی بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی. ضروری است که جامعه علمی افکار عمومی را نسبت به این گونه اعمال هولناک حساس کنند. جمع‌­آوری داده­‌های فنی از ریزش مواد رادیواکتیو صدها آزمایش هسته‌­ای برای نشان دادن شدت فاجعه استفاده از سلاح‌­های هسته­‌ای.تهیه گزارش‌­های فنی و علمی در مورد حوادث هسته‌ای بزرگ گذشته: حادثه تری مایل آیلند در ایالات متحده، چرنوبیل در اوکراین و فوکوشیما در ژاپن.

به گفته رئیس سابق سازمان انرژی اتمی، چنین گزارش‌هایی افکار عمومی را روشن می‌کند و سبب می­‌شود تا تصمیم‌گیران سیاسی خود را به اتخاذ تدابیر منطقی و احتیاط ­آمیز در رابطه با استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای متعهد بدانند.

وی ادامه داد: ایجاد پایگاه جامع داده از تأسیسات هسته‌­ای که خارج از مکانیسم‌­های راستی‌­آزمایی بین‌المللی هستند، به ویژه آنهایی که تصور می‌­شود برای تولید و به‌کارگیری سلاح‌­های هسته‌­ای در منطقه، به خصوص در اسرائیل باشند.

صالحی اضافه کرد: در مورد سومین موضوع متذکر می‌­شویم که امروزه شرایط زندگی مردمی که در خاورمیانه و شمال آفریقا زندگی می‌­کنند به مرحله‌­ای رسیده است که نیاز به صلح و توسعه پایدار، به یک ضرورت تبدیل شده است. با توجه به رشد سریع جهان در آگاهی‌­های اجتماعی و زمینه­‌های مختلف اقتصادی، علمی و فناوری، این نیاز واقعی به قدری آشکار است که نباید هیچ فرصتی را برای تحقق آن از دست داد.

 مذاکره، مهمترین ابزار دیپلماسی 

صالحی بیان کرد: با اذعان به این واقعیت که جدایی‌­ها، اختلافات و درگیری‌های کنونی بین ملت‌های منطقه، ریشه در زوایای پنهان پیچیده‌ای مانند دخالت قدرت‌های خارجی دارد، از این رو باید از هیچ تلاشی دریغ نکنیم تا در قدم اول و قبل از هر چیز، به رفع این آسیب‌­های اجتماعی بپردازیم، زیرا آنها منشاء بازماندگی در راه توسعه و گسترش روابط هستند. بنابراین، بر نخبگان کشورهای منطقه و رهبری سیاسی آنها واجب است که راه را برای ایجاد اعتمادسازی متقابل و همکاری گسترده، هموار سازند.

وی در ادامه بر طرح مبتنی بر دیپلماسی علمی هسته‌ای برای توسعه همکاری‌های منطقه‌ای به ویژه بین ایران و جهان عرب، تمرکز کرد و افزود: امر بدیهی و پذیرفته شده‌­ای است که مذاکره، مهمترین ابزار دیپلماسی است. بنابراین در دیپلماسی علمی، مذاکره می‌­تواند گامی کلیدی در رسیدن به تفاهم باشد. استدلال و مذاکره با مبنای علمی، نقطه قوت دیپلماسی علمی است. زبان علم به موقعیت اجتماعی، ایدئولوژیک، تاریخی یا سیاسی، توجهی ندارد و بنابراین از چنین اموری فاصله دارد. تاریخ خصومت‌­ها و منازعات در زبان علم جایی ندارد، بلکه عقل سلیم و بردباری، از ویژگی‌­های آن است. با ارتقای دیپلماسی علمی، می‌­توان به تدریج زمینه را برای حل و فصل اختلافات قدیمی، آماده کرد. به طور خلاصه، همکاری علمی باعث ارتقای صلح و توسعه می‌­شود.

رئیس سابق سازمان انرژی اتمی خاطرنشان کرد: از سوی دیگر، دیپلماسی علمی، در تعامل بین دانشمندان و دیپلمات‌­ها شکل می‌­گیرد. القای «چشم­‌انداز علم» به دیپلمات‌­ها و «دیدگاه دیپلماسی» به دانشمندان، گفت‌وگو را برای حل اختلافات تسهیل می‌­کند.

صالحی بیان کرد: بر اساس تعامل بین دانشمندان و دیپلمات‌­ها، می‌­توان عناصر مؤثری را که برای آشتی و توافق ضروری هستند بهتر درک کرد. در سال‌های اخیر، موضوع توسعه هسته‌ای کشورهای منطقه، چالش‌هایی را در روابط آنها، ایجاد کرده است. آغاز گفت‌وگو در مورد دیپلماسی علم هسته‌­ای به تقویت اعتماد، احترام و درک متقابل کمک خواهد کرد. برای پیگیری این هدف، پیشنهاد می‌شود موضوعاتی که پتانسیل همکاری را دارند، از منظری کاملاً علمی مورد توجه قرار گیرند تا از سوء­تفاهم­‌ها جلوگیری و از طریق به اشتراک گذاشتن دانش و تبادل تجربه و تخصص، اعتمادسازی شود.

رئیس سابق سازمان انرژی اتمی ادامه داد: جمهوری اسلامی ایران، بر اساس سیاست دیرینه خود، خواستار استفاده از مکانیسم همکاری­‌های منطقه­‌ای در زمینه­‌های مختلف، به ویژه فناوری هسته­‌ای، به منظور ایجاد اعتماد و شفافیت بیشتر در بین کشورهای منطقه است.

تأسیس یک مرکز ایمنی هسته‌­ای پیشرفته به عنوان مرکز ایمنی قابل اعتماد برای منطقه

وی در این خصوص چند پیشنهاد در رابطه با گسترش همکاری‌­های کشورهای منطقه توصیه کرد و افزود: ایمنی هسته‌­ای، یکی از اولویت­های ایران است. اگرچه مسؤولیت ایمنی هسته‌­ای کاملاً بر عهده هر کشوری است، اما ایران قویاً معتقد است که این حوزه باید از طریق همکاری بین کشورهای منطقه، تقویت شود. در این راستا، ایران، تأسیس یک مرکز ایمنی هسته‌­ای پیشرفته را به عنوان مرکز ایمنی قابل اعتماد برای منطقه، پیشنهاد داده است.

صالحی ادامه داد: پیشنهاد می­‌شود برای بهره‌­مندی از مزایای انرژی هسته‌­ای، پروژه‌­های کلان مشترک در مورد پژوهش و ساخت نیروگاه­‌های کوچک، تعریف و اجرا شود. در این صورت، هر کشوری می‌­تواند بر اساس توانمندی‌­های خود، بخشی از طرح را انجام دهد. ایران به عنوان یک کشور در حال توسعه، دارای زیرساخت صنعتی، پژوهشی و علمی گسترده­‌ای است که می‌­تواند در راستای همکاری‌­های منطقه‌­ای، در اختیار کشورهای منطقه قرار گیرد.

ایجاد آژانس انرژی اتمی خاورمیانه

این دیپلمات پیشین کشورمان خاطرنشان کرد: با توجه به پیچیدگی بالای علم و فناوری هسته‌­ای، ایجاد آژانس انرژی اتمی خاورمیانه نیز می‌­تواند به عنوان یک چشم‌­انداز بلند­مدت، در نظر گرفته شود.

وی اضافه کرد: با به کارگیری پیشنهادات ذکر ­شده و از طریق هم­‌افزایی تلاش­‌های خود و نیز با بهره‌­مندی یکسان از مشارکت دانشمندان و دیپلمات‌­ها می‌­توان به ظرفیت­‌ها و قابلیت­‌های علمی و فنی خوبی دست یافت. این طرح‌­ها، پتانسیل پیشبرد اهداف علمی و توافق فراتر از ملاحظات سیاسی هر کشوری را دارند. پیشنهاد برگزاری یک نشست بین بالاترین مقامات علمی و سیاسی کشورهای منطقه، برای بحث در مورد این طرح، می­‌تواند شروع خوبی باشد.