تنش بین ایران و آمریکا هیچ‌وقت رفع نخواهد شد؛ فعلا گزینه دیگری هم به جز توافق موقت در دسترس نیست

رحمان قهرمان‌پور تحلیلگر سیاست خارجی در پاسخ به این سوال که وزیر امور خارجه در مصاحبه با رسانه ژاپنی، از طرح پیشنهادی این کشور برای انجام مذاکرات بین ایران و کشورهای غربی جهت رفع تحریم‌ها خبر داد و در گذشته هم از روی میز بودن طرح سطان عمان صحبت کردند تحلیل شما از ارائه پیشنهاد کشورهای تسهیل‌گر برای آغاز دور جدید گفت‌وگوها و مذاکرات چیست، گفت: به نظر می‌رسد اگر حرف‌های آقای امیرعبداللهیان را مبنا قرار دهیم در واقع از شواهد و قرائن چنین برمی‌آید که ایران خیلی موافق توافق موقت یا نانوشته نیست. موضع آقای امیرعبداللهیان این بود که توافق موقتی در کار نیست و بحث سپتامبر ۲۰۲۲ مورد بحث است. منظور ایشان همان سندی است که دو طرف به توافق نرسیدند و باعث توقف مذاکرات در شهریور ۱۴۰۱ شد.

به گزارش ایلنا، بخش هایی از گفت وگوی قهرمانپور را در ادامه می خوانید:

 

• حرفی را هم که آقای امیرعبداللهیان درباره طرح ژاپن در مصاحبه با کیودو گفتند مؤید همین است؛ چون گفتند در دیداری که از ژاپن داشتند، این پیشنهاد مطرح شد. شاید منظورشان این باشد که ایران هم تمایل دارد که مذاکرات شش‌جانبه شروع شده و موضوع بازگشت برجام در دستور کار باشد، اما مسأله اصلی این است که اگر توافق موقت در دستور کار نباشد، مسأله توافق جامع‌تر مطرح می‌شود و در مورد توافق جامع‌تر اختلاف ایران و آمریکا به مراتب بیشتر از برجام است.
• می‌دانید که در توافق جامع‌تر که آمریکا از ابتدا آن را دنبال می‌کرد، علاوه بر مسائل هسته‌ای، موضوعاتی مانند مسائل منطقه‌ای را هم در دستور کار خود قرار داده است. لذا حرف من این است که اظهارات آقای امیرعبداللهیان نشان می‌دهد که ایران خیلی از توافق موقت و نانوشته استقبال نمی‌کند یا شاید چنین توافقی مورد قبول مقامات و نهادهای تصمیم‌گیرنده در ایران نباشد و اگر این فرض درست باشد، معنای آن این است که ایران باید برای احیای مذاکرات ایران با ۵+۱ تلاش کند.
• موضوع مذاکره مستقیم ایران و آمریکا از مدت‌ها پیش مطرح شده و خیلی‌ها در ایران و هم در جاهای دیگر گفتند که مذاکرات مستقیم می‌تواند گره‌گشا باشد؛ اما مسأله این است که موضوع اصلی اختلافاتی است که ایران و آمریکا در مورد توافق دارند.
• وی افزود: قبل از آن بحث بر سر این بود که ایران و آمریکا با میانجی‌گری عمان مذاکره کنند که به یک توافق موقت دست یابند تا تعهد الزام‌آوری برای دو طرف ایجاد نکند و قابل دفاع در سیاست داخلی هر دو کشور باشد. یعنی بایدن بتواند در برابر جمهوریخواهان از آن دفاع کند و آقای رئیسی هم بتواند در مقابل رقبای سیاسی‌شان دفاع کند. اما اظهارات اخیر آقای امیرعبداللهیان و برخی مقامات نشان می‌دهد که ایران توافق موقت را به نفع خودش نمی‌داند. البته آمریکایی‌ها هم قبلا گفته بودند که عجله‌ای برای توافق ندارند. بنابراین عرضم این است که فعلا مسأله اصلی تلاش بیشتر برای بازگشت به برجام است.
• بیانیه چین از این نظر می‌تواند مهم باشد که شاید نشانه‌ای از تغییر رویکرد چین باشد. چین از گذشته در مذاکرات ۵+۱ همواره نقش حاشیه‌ای داشت، یعنی همیشه می‌گفت که اگر ایران با آمریکا به توافق برسند، مانع توافق نخواهد شد و معمولا در مذاکرات ما ندیدیم که نقش فعال زیادی داشته باشد. حالا باید ببینیم این بیانیه‌ای که چینی‌ها دادند آیا در ادامه سیاست‌ قبلی خود چین است یا واقعا می‌خواهند رویکرد جدیدی را در مذاکرات در پیش بگیرند.
• اما حتی اگر فرض دوم درست باشد یعنی چینی‌ها واقعا سیاست‌شان را تغییر داده باشند، واقعیت این است که میزان نفوذ و تأثیرگذاری چین در مذاکرات محدود است. الان فرم یا شکل مذاکرات مانند مذاکرات ۵+۱ نیست بلکه مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا است و چین زمانی می‌تواند در مذاکرات نقش داشته باشد که مذاکرات ایران با ۵+۱ شروع شود.
• با توجه به اختلافی که بین اروپا و روسیه، آمریکا و روسیه و حتی آمریکا و چین وجود دارد، قدری دور از ذهن است که این ۵ کشور عضو دائم شورای امنیت به علاوه آلمان با ایران وارد این مذاکرات شوند چون اختلاف داخل آنها است. قبل از جنگ اوکراین، روسیه و چین آنقدر تعارضی با اروپا و آمریکا نداشتند، اما بعد از جنگ اوکراین این تعارض خیلی علنی‌تر شده و نه‌تنها بین روسیه و اروپا، بلکه بین چین و آمریکا هم ما شاهد تشدید اختلافات هستیم. بنابراین تشدید اختلافات عینا امکان احیای مذاکرات ایران با ۵+۱ را در سایه‌ای از ابهام فرو برد و به خاطر همین است که ایران به مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا رو آورده است.
• آمریکا خیلی مسأله‌ای ندارد با اینکه مذاکره غیرمستقیم کند. البته که مذاکرات مستقیم برای ایران و آمریکا بهتر، سرعت مذاکرات بیشتر و امکان رفع سوء‌تفاهم بیشتر می‌شود. اما با تکذیبیه‌ای که وزارت خارجه ایران صادر کرد معلوم می‌شود ایران نمی‌خواهد چنین امتیازی را به راحتی به آمریکا بدهد و در مقابل برای مذاکره مستقیم خواهان این است که آمریکا هم امتیاز بزرگ بدهد. تکذیبیه وزارت خارجه به معنای این است که آمریکا خودش را خیلی مایل به توافق نشان نمی‌دهد.
• من فکر می‌کنم همین مذاکرات فعلی یعنی همان فرمت غیرمستقیم میان ایران و آمریکا ادامه پیدا کند و بعید می‌دانم که مذاکرات ایران با ۵+۱ شروع شود. از طرف دیگر امکان توافق جامع را هم کم می‌بینم که ایران به آن تن نمی‌دهد.
• از طرف دیگر امکان بازگشت به برجام به شکل قبلی هم منتفی است چون آمریکا آن را قبول ندارد. بنابراین فعلا همین وضعیت ادامه پیدا می‌کند یعنی منظورم این است که ایران و آمریکا غیرمستقیم در مورد موارد اختلافی مذاکره می‌کنند. در حین مذاکره تنش را بالا نمی‌برند و ممکن است دو، سه ماه مذاکره کنند و به این جمع‌بندی برسند که آیا مذاکرات را ادامه بدهند یا نه؟
• یعنی هنوز مسأله را توافق موقت نانوشته می‌دانم. درست است که این قرارداد به نفع ایران نیست، اما از طرفی فعلا گزینه دیگری هم در دسترس نیست. این توافق موقت باید به یک جمع‌بندی و دورنمای مشخص برسد و بعد براساس آن ممکن است ایران و آمریکا برنامه‌ و دستور کار طراحی کنند که ممکن است مذاکرات غیرمستقیم دوطرفه یا مذاکرات ایران با گروه ۵+۱ باشد. 
• ظاهرا در ۱۰ سال گذشته به کسی اجازه ندادند که به دفتر حافظ منافع ایران در واشنگتن برود. از طرف دیگر آمریکایی‌ها با توجه به فضای داخلی که وجود دارد خیلی محتاطانه برخورد می‌کنند. وقتی پولی که مربوط به خود ایران است را آمریکایی‌ها آزاد کردند، خیلی از سناتورهای جمهوریخواه حمله کردند و گفتند آمریکا به ایران پول داده است.
• بنابراین در چنین شرایطی دولت آقای بایدن سعی می‌کند از موضوع ایران، چالشی برای خود درست نکند. چون به اندازه کافی با جمهوری‌خواه‌ها چالش دارد، بنابراین نمی‌خواهد وارد چالش غیرضروری شود و موضوع ایران را آنقدر مهم نمی‌داند که به خاطر آن بخواهد با جمهوری‌خواه‌ها وارد یک کشمکش طولانی‌مدت شود.
• تنش بین ایران و آمریکا هیچ‌وقت رفع نخواهد شد. به نظر می‌رسد ارزیابی مقامات آمریکایی این است که ایران در شرایط فعلی به دنبال تشدید تنش با آمریکا نیست. شما وقتی گزارش آژانس را می‌خوانید به وضوح می‌گوید ایران سرعت غنی‌سازی ۶۰ درصد را پایین آورده و همکاری‌های خود را با آژانس بیشتر کرده و این نشان می‌دهد که ایران بیشتر از اینکه مایل به افزایش تنش باشد، بیشتر به دنبال توافق است. بر این اساس است که آمریکایی‌ها فکر می‌کنند ایران تنش را افزایش نمی‌دهد.