ابوالفضل فاتح:
اربعین مشارکتی همگانی است و حزب و گروهی نمی‌تواند آن را به نام خود مصادره کند
ابوالفضل فاتح نوشت: اربعین مشارکتی همگانی است و کسی را نمی‌توان از آن منع کرد و البته این توجه درستی است که اربعین، محل رقابت و جنگ احزاب نیست و لذا هیچ حزب و گروه و جناحی نمی‌تواند آن را به نام خود مصادره کند و هیچ حزب و جناحی نیز نمی‌تواند روح بلند اربعین را تخطئه کند.
«اربعین، مهمانی خدا و رستاخیز انسانیت» عنوان یادداشت ابوالفضل فاتح برای روزنامه اعتماد است که در آن آمده؛ بحث‌های تخصصی دینی درباره اربعین را باید به کارشناسان حوزه مذهب سپرد، اما با هر تعریفی، جهان با رخدادی چند وجهی از نظر زمان و مکان، وسعت جمعیت انسانی، جوشش معنوی و عمق معانی مواجه شده که با کمتر نمونه‌ای قابل قیاس است و بی‌تردید این پدیده کم نظیر نه تنها یک «ابر رخداد» که فراتر از آن است. « فرا ابر رخدادها یا گیگا ایونت‌ها» همچون یک رستاخیز عظیم در مغناطیس شکوهمند خود، ولوله‌ای به راه انداخته، دیده‌ها و قلوب را محو جذبه خود ساخته و خیزشی پردامنه ایجاد می‌کنند.
رفتار شبکه‌ای: در دوران اخیر، اربعین به سرعت مرزهای عراق را درنوردیده و شیعیان دیگر ملت‌ها را به خود پیوند زده است. شیفتگان این رویداد در اقصی نقاط جهان به تدریج از نظر ذهنی و ارتباطی رفتار شبکه‌ای پیدا کرده‌اند و از همان لحظه عاشورا، آرام‌آرام در پیوند با یکدیگر قرار می‌گیرند. ذات اربعین، حرکت است. سلوک و سفر است. رودخانه پیوسته‌ای از شیفتگی به یک نهضت مقدس و یک انسان فراتاریخی به نام حسین (ع)، سرزمین‌های دور و نزدیک را در برگرفته و به هم پیوند می‌زند. وقتی شبکه‌ای با این ابعاد شکل بگیرد به دلیل هم‌افزایی ارتباطی، کارکردهای فوق تصوری نیز پیدا می‌کند. قدرت شبکه‌ای و چند بعدی اربعین از منظر گستره و تنوع جمعیتی و ملیتی، طبقاتی و رفتاری و پیوند سنت‌ها و فرهنگ‌ها تردیدی باقی نمی‌گذارد که جهان در اربعین با پدیده مذهبی هویت‌بخش و مدرن و تحول‌آفرینی مواجه است که نه تنها زودگذر نیست، بلکه امواج آن، به تدریج نگاه دیگر فرهنگ‌ها و مذاهب را به خود معطوف ساخته است.
ضیافت هویت‌بخش: عقلانیت شیعی و بیداری شبکه‌ای شیعیان، عطش صدها سال تنگنا و محرومیت از زیارت حسین ابن علی (ع)، سنت‌ها و هویت‌جویی‌های شیعی و ملی عراق امروز، تعلقات هویتی و مذهبی ایرانیان و دیگر شیعیان جهان، نقش رسانه‌ها و همچنین تریبون‌های جامعه شیعی تا حدی وسعت کمّی اربعین را توضیح می‌دهد...
اما این باور در نزد بسیاری از زائران اربعین جدی است که آنچه «اربعین» را «اربعین» ساخته و چنین بر عرش عزت نشانده، ریشه در معنویت و نهضت فراتاریخی حسین (ع) دارد. اگر روزی «ملائک بر کشتی شکست خورده توفان کربلا گریستند» و چهل روز بعد قبور مطهر شهدا در غربتی سهمگین زیارت شد، امروز بیعت با کشتگان سبکبال کربلا در ضیافتی جهانی مایه فخر و مباهات شده است. از این بُعد، اربعین، مهمانی خدا و نماد پیروزی حسین (ع) و نهضت ماندگار او است و اهل عالم با تحولات منطقه‌ای و تکنولوژیک برای نخستین‌بار فرصتی یافته‌اند تا همزمان و در یک «فرا ابر رخداد» به تامل در فلسفه نهضت انسانی و الهی او نائل شوند و جوشش «خون خدا» در رگ‌های زمانه و حرارتی که هرگز فرو نمی‌نشیند را نظاره کنند. «اربعین»، امتداد عاشورا و به عاریت از لسان قرآن کریم، از «ایام‌الله» است. مگر نه این است که «ایام‌الله»، روزی است که عظمت خدا آشکارتر و متفاوت‌تر از همیشه خود را نمایان می‌سازد؟
سخاوت اسطوره‌ای و تاثیر بر منزلت تشیع؛ و اگر کسانی این نگاه فرابشری را قبول ندارند، لابد می‌پذیرند که «اربعین» نماد همزیستی انسان‌ها و فرهنگ‌ها و تجلی انسانیت در اعلی درجه است. در جهانی که مکاتب مختلف می‌کوشند تا شاید جلوه‌هایی از سخاوت و انسانیت را در نزد پیروان خود نهادینه سازند، به ناگهان میلیون‌ها انسان از پیر و جوان و کودک در تقدیس یک ایستادگی و فداکاری شکوهمند، گرد هم می‌آیند و برای چند روز متمادی در گرما و سرما، سخاوتی اسطوره‌ای و ملکوتی از خود بروز می‌دهند. چه بسا، این تمایز استثنایی که قلب هر مخاطبی را به تپش در می‌آورد، به همراه آثار درونی و بلندمدت بر مکتب تشیع و تضمین آن، موجب تحول و بازاندیشی دیگر مکاتب و ملل نسبت به روح انسانی و اخلاقی تشیع خواهد شد و منزلت تشیع را فراتر خواهد نشاند.
آمیختگی فرم و محتوا؛ متاسفانه بعضا شاهد بی‌مهری و تقلیل اربعین از سوی برخی قلم‌ها هستیم. فرم‌ها، ضرورت و ظروف ارایه محتوا هستند. اربعین از برجسته‌ترین نمونه‌های آمیختگی معنا و فرم است. آنچه شایسته ملامت است، خلاصه کردن دین در فرم‌ها و تهی کردن از محتواست.
وقتی جامعه‌شناسان و انسان‌شناسان تحقیقات مفصل و مکرر در آثار هویتی اجتماعات کوچک و بزرگ و همچنین پیامدهای اجتماعی رخدادهایی چون المپیک و جام جهانی و فستیوال‌های فرهنگی، هنری و …می‌نویسند، چگونه می‌توان به دلیل نفی یا نقد فلان جریان یا حکومت یا سیاست یا رویکرد، «فرا ابر رخدادی» چون اربعین را که نسل‌ها و سنت‌ها و ذهنیت‌های یک جامعه فرهنگی متنوع و وسیع را عمیقا با خود درگیر می‌سازد، نادیده گرفت یا کم اهمیت تلقی پنداشت؟
این پرسش مهمی است که چگونه می‌شود جمعیتی به اندازه میلیون‌ها انسان را بسیج کرد تا کیلومترها پیاده بپیمایند و در مراسمی اینچنین ایفای نقش کنند؟ باید پرسید ابعاد عاطفی، احساسی و انسانی چنین رخداد بزرگی چه هستند؟ یا در این مسیر پیاده‌روی میلیونی چه پیوندهایی شکل می‌گیرد و چه تغییراتی در نقشه روابط انسانی رخ می‌دهد؟ یا با وقوع چنین رخداد با عظمتی، جهانیان درباره تشیع و نقش مذهب درعراق و ایران و منطقه چه تصوری پیدا می‌کنند؟ ابعاد نسلی این رخداد عظیم چیست و چگونه زنان و مردان و کودکان در آن ایفای نقش می‌کنند؟ ریشه‌های تاریخی و فرهنگی این رخداد کدام است و ...؟ اینها صرفا پرسش‌های دینی و مذهبی نیستند. اینها پرسش‌هایی به غایت اجتماعی است که برای شناخت پدیده‌ای با ماهیت و قدرت «اربعین» ضروری است.
مشارکتی همگانی یا حکومتی؟ برخی به اشتباه این مراسم را مراسمی حکومتی معرفی می‌کنند. من حکومتی را نمی‌شناسم که قادر باشد هر ساله میلیون‌ها انسان را وادار کند تا کیلومترها راه را با پای پیاده و تاول زده و در گرمای ۵۰ درجه بپیمایند. ضمن آنکه کم نیستند آنان که راهی این مسیر دشوار می‌شوند و به شواهد فراوان، منتقد وضع دولت‌های‌شان هستند و اگر هم نباشند به آسانی نمی‌توان کنشگری آنها را به امری دولتی تقلیل داد.
اربعین مشارکتی همگانی است و کسی را نمی‌توان از آن منع کرد و البته این توجه درستی است که اربعین، محل رقابت و جنگ احزاب نیست و لذا هیچ حزب و گروه و جناحی نمی‌تواند آن را به نام خود مصادره کند و هیچ حزب و جناحی نیز نمی‌تواند روح بلند اربعین را تخطئه کند که در حقیقت تخطئه مردم و معنویت‌گرایی است و هر دو دیدگاه، اسراف و بی‌حاصل است، اما کماکان نگاه اصلاحی و مراقبت از افراط و انحراف ضرورتی دایمی است.
اینکه احزاب و دولت‌ها از چسبندگی اغراض جناحی به اربعین فاصله بگیرند، توصیه‌ای منطقی و دوراندیشانه است و به مفهوم سکولار دیدن اربعین نیست که ماهیت قیام امام حسین (ع) روشن است، بلکه پرهیز دادن از بازی‌های جناحی سیاسی است. اربعین یک سنت مذهبی معنوی و جنبشی مردم بنیاد است و مردم، خود اربعین را اداره کرده و خواهند کرد و البته این منافی ایفای وظیفه در قبال میلیون‌ها زائری نخواهد بود که اگر گردشگر هم فرض می‌شدند، باید حداقل نسبت به امنیت و تردد و سلامت‌شان تعهد به خرج داده می‌شد.
آزمون صداقت دولت‌ها و احزاب؛ در این حال، اربعین محکی برای ارزیابی صداقت دولت‌ها و احزاب و تریبون‌ها و قلم‌ها نیز هست. حساب مردم که برای تعظیم شعائر و تطهیر درون و اعلای کلمه حق در این گردهمایی عظیم مشارکت دارند، معلوم است. اما آیا سیاستمدارانی که خود را حامی اربعین می‌دانند، در پیاده کردن مشی و مرام اخلاقی و انسانی حسین (ع) در همه عرصه‌ها نیز جدیت داشته یا نسبت به حقوق قانونی و انسانی سایر اقشار مردم و آنان که اربعینی نیستند، اما از همین ملت‌ها هستند، نیز تعهد نشان خواهند داد؟ و از سوی دیگر، هر یک از کسانی که خود را حامی تنوع انسان‌ها و آزادی عقاید و سلائق و جنبش‌ها معرفی می‌کنند، آیا برای میلیون‌ها زائر اربعین نیز حق انتخاب قائل هستند یا به صرف مذهبی بودن این جنبش، آن را یکسره نفی می‌کنند؟
در ایام اربعین حسینی از خداوند کریم می‌طلبیم، ما را نیز در مسیر درک مفاهیم عمیق معنوی و انسانی اربعین حسین (ع) قرار دهد و راهی بگشاید که امتداد این معنویت آسمانی و تمرین این سخاوت فوق بشری، در بطن جامعه رسوخ کرده و هر ساله با تأسی از مشی و مرام حسین (ع) محیطی انسانی‌تر و اخلاقی‌تر را شاهد باشیم.
دیدگاه تان را بنویسید