چگونه شاهنامه‌خوانی را در میان کودکان ترویج دهیم؟

اعتمادآنلاین| مردم ایران زمین از دیرباز با داستان‌های شاهنامه فردوسی، مثنوی معنوی مولوی و آثاری از این قبیل که نویسندگان بزرگ سرزمین ما به این مرز و بوم تقدیم کرده‌اند، آشنا هستند از این رو شاهنامه خوانی در میان مردم ما رواج بسیاری داشته است. با مقدمه ای از تاریخ شاهنامه به بررسی بازتاب این روز‌های شاهنامه خوانی در میان فرزندان ایران زمین می‌پردازیم.

تاریخ شاهنامه خوانی

شاهنامه‌خوانی خواندن اشعار شاهنامه فردوسی به آواز مخصوص است و آن را در دو مجلس مختلف از جمله خوانین و اشراف و دیگری در قهوه خانه ها اجرا می‌ کردند.

شاهنامه‌خوانی را در مجالس خوانین به صورت نشسته و در قهوه‌خانه‌ها به صورت ایستاده اجرا می‌ کردند. شاهنامه خوانی همیشه به صورت انفرادی یا چند نفری اجرا شده و در اجرا‌های اقوام لر همراه با ساز تال (کمانچه محلی خرم آباد) و با سبک خاص خود همراه بوده است. این فرهنگ در بین اقوام لر از بین نرفته‌ و اگر چه کمرنگ‌تر از گذشته اجرا می شود اما همچنان پابرجاست.

در فرهنگ لری شاهنامه خوانی به «شه نومه» خونی معروف است و شاهنامه‌خوانی با نقالی تفاوت دارد. در شاهنامه‌خوانی گفتار و رفتار اغراق‌آمیز وجود ندارد و قصه‌گو با استفاده از لحن خودش داستان را بیان کرده و گاهی نیز از برخی حرکات برای رساندن معنی بهره می‌برد، اما نقالی به نوعی اجرای نمایش تک نفره است و اجرایش پیچیده‌تر از شاهنامه‌خوانی است.

بهناز حقیقی از مدرسان شاهنامه؛ گفت: وجود ارتباطات شبکه‌ای متنوع و گسترده دست کم این خوشبختی را به ارمغان آورده که خانواده‌ها و بچه‌های بیشتری علاقه به شاهنامه و شاهنامه خوانی پیدا کرده‌اند. با دیدن فیلم‌های اجرای نقالی یا شاهنامه خوانی جوانان و نوجوانان و حتی کودکان هنرمند، بسیاری از والدین و بچه‌ها تمایل آشنایی بهتر و بیشتر با این هنر را دارند که از توجه خانواده‌ها در این زمینه نباید غافل شد. آن دسته از والدینی که به فرهنگ و تاریخ و ادبیات کشور خود علاقه‌مند هستند و در این زمینه برای فرزندان خود وقت می‌گذارند معمولا فرزندان آنها با جدیت بیشتری قصه‌ها را دنبال می‌کنند.

حقیقی در خصوص ارتباط گروه‌های سنی مختلف با شاهنامه گفت: شاهنامه بی اغراق برای همه گروه‌های سنی داستان‌های مناسب دارد. کوچکتر‌ها بیشتر با بخش‌های اسطوره‌ای همانند داستان سیمرغ، زال، ضحاک ماردوش و داستان پرواز کیکاووس و... ارتباط برقرار می‌کنند و برای جوانان هم عاشقانه‌های بسیار شیرین و آموزنده در شاهنامه داریم؛ مثل داستان بسیار دلکش ازدواج زال و رودابه و پهلوانی‌ها و دلاوری‌های فراوان و البته همه این داستان‌ها سرشار از مضامین تربیتی و نکات آموزنده هستند.

وی افزود:در جای جای شاهنامه فردوسی بزرگ بار‌ها به زشتی جنگ اشاره شده و بزرگتر‌ها بیشتر از بخش‌های تاریخی استقبال می‌کنند. هرچند از هر بیت این نامه باستانی می‌توان بسیار آموخت.

حقیقی درمورد سن یادگیری شاهنامه خوانی ادامه داد: در آموختن شاهنامه مثل آموختن هر هنر یا علمی به خصوص برای کودکان هیچ بایدی وجود ندارد. بهترین روش این است که بسترش برای کودکان مهیا باشد، یعنی ببین و بشنو... اگر در این زمینه علاقه نشان داد پس می‌توان بیشتر کمک به آموزش کرد ولی اصرار فقط تاثیر منفی دارد. شاید کودکی فقط علاقه به نقاشی دارد نه به خواندن شعر‌های شاهنامه که ما در این زمینه دو روش داریم؛ اول با تعریف قصه، کودک را تشویق به نقاشی قصه ای که از شاهنامه شنیده است، می‌کنیم در غیر این صورت باید به کودک زمان بدهیم و نباید آن‌ا را مجبور به خواندن شعر‌های شاهنامه کنیم,زیرا بی تردید علاقه خود را از دست می‌دهد و اصولا هر آموزش طاقت فرسا به کودکان به نظر من محکوم به شکست می‌شود.

وی ادامه داد: اگر کودکی مطلبی را با بازی و شادی بیاموزد آن مطلب در ذهنش نقش می‌بندد در حالی که آموزش سخت و اجباری جز دلزدگی سودی نخواهد داشت. روش‌های بسیار متنوعی برای آشنایی و آموزش کودکان نه لزوما آموزش شاهنامه وجود دارد و اگر کودک علاقه‌مند باشد امکان مانور‌ها و اجرا‌های بسیار زیبایی هم برای او وجود دارد. ما به هر شکلی که کودکان دوست داشته باشند از شاهنامه به شکل قصه، نمایش خلاق، نقاشی، شعرخوانی به صورت شعر کودکانه و به صورت نمایش و اجرای دست جمعی و یا مونولوگ برایشان تعریف می‌کنیم و ابیات منتخب از شاهنامه را طبق آخرین تصحیح یعنی نسخه دکتر خالقی مطلق برای کودکان می‌خوانیم تا تلفظ درست را یاد بگیرند.

حقیقی در خصوص کشش کودکان و نوجوانان نسل جدید به شاهنامه و تاثیر آن در زندگی فرزندان آینده این مرز و بوم گفت: اولین و مهم‌ترین جاذبه شاهنامه حقیقت و راستی است که در آن یک ارزش بزرگ و الهی نهفته است. حتی شاه بیدادگر و خودخواه محکوم به نابودی است. دوم داستان‌های خیالی و اتفاقات شگفت مانند داستان رستم و اکوان دیو و سوم رنگ پردازی و تصویرسازی بسیار جذاب در سراسر شاهنامه به فراوانی دیده می‌شود.

این مدرس شاهنامه گفت: تنوع مفاهیم از عشق و دوستی، پهلوانی، دفاع از کشور و مسائل تربیتی و اخلاقی، قصه‌های کودکی رستم و احترام به بزرگتر‌ها و... از جمله مواردی است که بچه‌ها باید با شاهنامه و قهرمانان ملی خود آشنا شوند که در اینصورت بدون شک بحران‌های نوجوانی را بسیار راحت‌تر سپری می‌کنند و با قهرمانان فریاد می‌زنند و با آنها پیروز می‌شوند و رشد می‌کنند. این‌ها در هیچ ابرقهرمانی خارج از این مرز برای کودک ایرانی دست یافتنی نیست.

وی افزود: به گفته استاد جلال خالقی مطلق شاهنامه یک کتاب نیست بلکه یک کتابخانه است. در شاهنامه از فلسفه، روان شناسی، جامعه شناسی، فنون رزمی، آرایش جنگی، رسوم بزم و جشن، چگونگی پیدایش نخستین‌ها، مسائل تربیتی و عاطفی و ... بخش‌هایی از تاریخ کهن ما یافت می‌شود.

حقیقی ادامه داد: وجود کتاب‌های بسیار متنوع از قصه‌های شاهنامه در گروه‌های سنی مختلف باعث آشنایی بیشتر فرزندان این سرزمین با قصه‌ها و قهرمانان ملی شده است. امروزه این کتاب‌ها توسط ناشران مختلف و به قلم نویسندگان خوش ذوق در دسترس مخاطبان با سلیقه‌های متنوع قرار دارد، ساخت انیمیشن‌های «رستم و سهراب» و انیمیشن‌های سریالی از شاهنامه و فیلم سینمایی «افسانه ماردوش» و سینمایی انیمیشن «آخرین داستان» است که این روز‌ها توجه بسیاری از اهالی سینما و ادبیات را به خود جلب کرده است که در آشنایی کودکان با مفاهیم و داستان‌ها گام بلندی محسوب می‌شود.

منبع: باشگاه خبرنگاران جوان