مصائب چندساله خانه تاریخی نیما و عالیه خانم

اعتمادآنلاین| ‌ خانه نیما یوشیج در محله دِزاشیب شمیران در شمال تهران است و او در سال 1327 در این محل ساکن شد. مالک این خانه قصد تخریب آن را داشت. اگر چه با پیگیری سیمین دانشور (همسر جلال آل‌احمد) و همراهی دوستداران نیما، این خانه توسط سازمان میراث فرهنگی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده اما اکنون رو به ویرانی دارد و مأمن معتادان شده است.

به گزارش اعتمادآنلاین ، این مسائل، باعث شد که خانه قدیمی و تاریخی نیما در دو سال گذشته، به یکی از خبرسازترین مکان‌ها در رسانه تبدیل شود.

روایت جلال از همسایگی با نیما

«بعد، انشعاب از آن حزب پیش آمد و مجله مردم رها شد و دیگر او را ندیدم تا به خانه شمیران رفتند. شاید در حدود سال 29 و 30 که یکی دوبار با زنم سراغشان رفتیم. همان نزدیکی‌های خانه آن‌ها، تکه زمینی وقفی از وزارت فرهنگ گرفته بودیم و خیال داشتیم لانه‌ای بسازیم. راستش اگر او در آن همسایگی نبود آن لانه ساخته نمی‌شد و ما خانه فعلی را نداشتیم. این رفت و آمد، بود و بود تا خانه ما ساخته شد و معاشرت همسایگانه پیش آمد. محل هنوز بیابان بود و خانه‌ها درست از سینه خاک در آمده بود و در چنان بیغوله‌ای آشنایی غنیمتی بود. آن‌هم با نیما... از سال 1332 به بعد- که همسایه او شده بودیم پیرمرد را زیاد می‌دیدم. گاهی هر روز در خانه‌هامان یا در راه. او کیفی بزرگ به دست داشت و به خرید می‌رفت یا برمی‌گشت. سلام و علیکی می‌کردیم و احوال می‌پرسیدیم و من هیچ در این فکر نبودم که بزودی خواهد رسید که او نباشد و تو باشی و بخواهی بنشینی خاطراتی از او گرد بیاوری و بعد کشف بشود که خاطراتی از گذشته خودت گردآورده‌ای...»

اینها بخشی از توصیف جلال آل‌احمد نویسنده نامدار ایران معاصر از نیما یوشیج است. دو نویسنده و شاعر، دو دوست و همسایه‌ در شمیران تهران و ساکن در منازلی که امروز یکی به بیغوله تبدیل شده است و دیگری نیز با وجود یال و کوپال نوسازی، شش سال پس از فوت آخرین بازمانده‌اش، هنوز رویی از زندگی به خود ندیده، توگویی خانه‌هایشان هم خوی صاحبانشان را به خود گرفته‌اند. یکی ویران و افسرده و دیگری عصیان‌گر و ناسازگار با محیط.

«خانه نیما» یکی از کلیدواژه‌های رسانه‌ای حوزه فرهنگ در هفته اخیر بود؛ داستان این خانه چیست و چگونه سرانجام یک «ملک شخصی» تبدیل به دغدغه‌ای از جنس «میراث» شده است؟

فراز و نشیب‌های قانونی خانه قدیمی پدر شعر نو

اواخر دی ماه سال 96 بود که معاون میراث فرهنگی استان تهران در خبری اعلام کرد به درخواست مالک فعلی و با حکم دیوان عدالت اداری «خانه نیما» از شمار آثار ثبتی میراث فرهنگی خارج شده و مالک قصد فروش و تخریب آن را دارد؛ این همان خانه منطقه شمیران تهران است واقع در محله دزاشیب. در کوچه‌ای به اسم رهبری که ساکنان آن می‌گویند پیش از این نام کوچه نیما را بر خود داشته است و البته خانه‌ای در ابتدای پیچ نخست آن که سال‌هاست متروکه است و اهل کوچه در این سال‌ها بیشتر با نام خانه سرهنگ شریف‌نیا می‌شناسندش، سرهنگ شهربانی که در حوالی سال 1334 این خانه را می‌خرد و البته گواهی تاریخ حکایت از خرید این منزل از «عالیه خانم» همسر نیما می‌دهد.

نام سرهنگ شریف‌نیا به‌عنوان مالک این خانه پس از نیما مطرح شده است. از قرار معلوم او فرزند پیشکار منزل نیما بوده و در نهایت توانسته این منزل را تصاحب کند. پس از مهاجرت شراگیم یوشیج (تنها فرزند نیما) به آمریکا، ورثه چند باری درصدد تخریب و بازسازی این خانه بر می‌آیند که ناکام می‌ماند و در نهایت نیز پس از تخریب دیوارهای خانه توسط مالک وقت برای بازسازی، با پیگیری سیمین دانشور این خانه در زمره آثار ثبت شده در میراث فرهنگی قرار می‌گیرد و از تخریب کامل نجات پیدا می‌کند.

به دنبال این خبر شایعه تخریب این بنا و ساختن بنایی بلند مرتبه در آن قوت می‌گیرد تا جایی که زهره آشتیانی دبیر کمیته فرهنگی شورای شهر تهران در کانال خود در فضای مجازی عنوان کرد که در دومین بازدیدش از این منزل نیز نتوانسته وارد آن شود و نوشت: «به خاطر دارم در شورای شهر چهارم هم که به آن محله رفتم موفق به ورود به خانه نیما یوشیج نشدم چرا که مالکان آنجا نه تنها حاضر به فروش ملک نیستند بلکه مانع تخریب آن نمی‌شوند و اکنون این خانه به مامنی برای زندگی معتادان تبدیل شده است، و این بار نیز نتوانستیم وارد خانه شویم.»

به دنبال طرح این ادعا، واکنش اعضای شورای شهر تهران از جمله احمد مسجد جامعی به این اتفاق که هنوز از سوی مالک تایید نشده بود شروع شد و همه متفق القول از شهرداری تهران خواهان خرید این منزل و حفظ آن به عنوان تنها یادگار نیما در تهران شدند.

ماجرا اما فراتر از این هم رفت. جمعی از نمایندگان مجلس نیز با تذکری که 47 امضا را پای داشت به وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برای ضرورت حفظ این خانه تذکر دادند و خواستار نگهداری آن شدند.

گزارش‌هایی از پسر نیما

در بهمن سال 96، شراگیم یوشیج، در گفت‌وگویی با مهر، درخصوصِ سرانجام این خانه و فروش آن گفته بود: «در روز سیزدهم ماه دی سال 1338 پس از بازگشت از سفری که به یوش داشتیم، نیما دچار سرما‌خوردگی شدیدی شد که منجر به ذات‌الریه شد و پس از سیزده روز در بسترخاموش ماند و به دنبال او عالیه خانم که خود از درد و رنج بیماری و درد مفاصل و مشکلات دیگر زندگی می‌نالید، در هفتم آذرماه سال 1343 پنج سال بعد ازخاموشی نیما بیشتر دوام نیاورد و به سوی او شتافت و خاموش ماند. من ماندم و این همه کار و این همه خاطرات با آن‌ها و بار سنگین آثار پدرم با این همه گرگ و به قول پدرم شارلاتان. از طرفی قرض و بدهی به بانک مرا به ستوه آورده بود. بیکار هم شده بودم چون مرا عمدأ بیکار کرده بودند. سنگینی عجیبی همراه با فشارِ زندگی مرا وادار به کوچ و زندگی ده‌نشینی در یوش کرد. اقدام کردم به مراحل قانونی انحصار وراثت و انتقال سند خانه شمیران که به نام عالیه خانم بود. در سال 1345 منزل را به سرهنگ بازنشسته‌ای که از مشهد آمده بود؛ به 90 هزارتومان فروختم که نیمی را بابت قرض بانک دادم و بقیه خرج مخارج انتقال سند و انتقال خانه در محضر و دلالی و غیره شد و به یوش کوچ کردم چون تنها مکانی بود که من برای سکونتم داشتم. بدیهی است نام نیما در هیچیک از اسناد نیامده، ولی آیا این دلیل بر این است که پدرم اصلاً صاحب خانه نبوده و بهانه‌ای برای سودجویانی که امروز به طمع برج‌سازی و سودجوئی منکر همه چیز می‌شوند؟ مگر خانه یوش را از من نگرفتند و مگر سندی داشت که به نام نیما باشد؟»

شهریور سال 97، در مراسم یاد بود جلال آل‌احمد که در موزه سیمین و جلال برگزار شد، معاون اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، از خرید خانه نیما یوشیج خبر داد.

در آن زمان،‌ به گفته ولی‌الله شجاع پوریان، معاون اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران برای خریداری این بنای تاریخی چهار میلیارد و 500 میلیون تومان اعتبار در نظر گرفته شده است.

13 دی ماه 97، هم زمان با سال‌روز درگذشت نیما یوشیج، پدر شعر نو ایران، معاون برنامه‌ریزی و توسعه شهری شهرداری تهران از کمبود بودجه برای خرید خانه نیما یوشیج در تهران و نجات آن از ویرانی خبر داد.

سرانجام خانه پرداستان عالیه خانم

با تمام فراز و نشیبی که خانه قدیمی و تاریخی نیما از سرگذراند، امروزشهردار منطقه یک تهران گفت: پس از 19 سال جلسات متعدد با مالکان، قرارداد خرید خانه نیما یوشیج به مبلغ 135 میلیارد ریال به امضا رسید.

سید حمید موسوی با بیان اینکه از سال 79 تاکنون موضوع تملک خانه نیما توسط شهرداری تهران در حال پیگیری بود که متاسفانه توافقی در این زمینه حاصل نشده بود افزود: «در دوره جدید مذاکرات و برگزاری جلسات مختلف با مالکان منجر به امضای قرارداد خرید این خانه با مبلغ 135 میلیارد ریال شد.»

او بیان کرد: «تشریفات اداری برای انتقال سند این ملک در حال انجام است و تا نیمه خرداد ماه امسال به سرانجام خواهد رسید.»

به گفته موسوی، در این مدت نیز کارهای مطالعاتی برای بازسازی و احیا این خانه انجام‌ خواهد شد تا به محض تملک قطعی عملیات اجرایی مرمت آن آغاز شود و در سریعترین زمان درهای این خانه به روی شهروندان گشوده می شود.

بیشتر بخوانید:

خرید خانه نیما تا قبل از نوروز 98

اراده جدی شهرداری تهران برای خرید خانه نیما یوشیج

«پویش نجات خانه نیما» به درِ خانه‌اش می‌رود

میراث فرهنگی نمی‌تواند خانه 12 میلیاردی نیما یوشیج را بخرد

چالش بر سر میراث نیما یوشیج

پیشنهاد تبدیل خانه نیما یوشیج به سفره‌خانه

کوتاهی سازمان میراث فرهنگی در خروج خانه نیما از فهرست آثار ملی