عموم آثار ناباکوف شخصیت‌محور با تعلیقات ذهنی هستند

اعتمادآنلاین| جلسه بررسی و تحلیل رمان «دعوت به مراسم گردن‌زنی» نوشته ولادیمیر ناباکوف این‌هفته در فرهنگسرای خاوران برگزار شد.

در این جلسه که با حضور اعضای کانون واژه برگزار شد، داوود ملکی صیدآبادی با اشاره به آثار ناباکوف گفت: برخی آثار به‌دلیل اینکه با فلسفه ذهنی مدرن خلق می‌شوند نیاز به نگاهی به زندگی نویسنده دارد و بررسی آن آثار آمیخته با توجه به زوایای زندگی نویسندگان آن است که آثار ناباکوف از آن جمله است. ناباکوف نویسنده‌ای مهاجر است که از یک وضعیت سیاسی ایدئولوژی‌زده (روسیه) وارد دنیای مدرن غرب می‌شود که این خود باعث بروز تعارض در تفکرات وی شده است؛ تعارضاتی از جمله مقایسه انسان حاضر در این دو عرصه سیاسی، تقابل تفکر مارکسیستی با سایر گونه‌های نظام اجتماعی و سیاسی، مقابله نیازهای انسان در دیدگاه‌های مختلف روانشناسی در بستر نظام‌های مختلف اجتماعی و... بنابر این آنچه که به‌عنوان آثار یک نویسنده آمریکایی روس تبار از وی مشاهده می‌کنیم غالبا آثاری شخصیت‌محور و با تعلیقات ذهنی شخصیت‌ها نسبت به جامعه اطراف خود است.

این‌داستان‌نویس در ادامه گفت: می‌توان رمان «دعوت به مراسم گردن‌زنی»‌ را به مفهوم این جمله تعبیر کرد که «تمامیت خواهی ایدئولوژیک بسیار خطرناک تر از توتالیته غریزی است». براساس نظریه آلتوسر، ایدئولوژی برای ظهور به دو چیز نیاز دارد: اول کنش که مجموعه‌ای از رفتارهایی است که خاص یک نگاه ایدئولوژی باشد و دوم ابزار که در حقیقت جامه‌ای است که ایدئولوژی به تن میکند مانند آثار هنری خاص آن تفکر، قوانین و مقررات برگرفته از آداب و سنن آن ایده و... که هر دو نمادهای از هردو وجه در این رمان به‌صورت متعدد دیده می‌شود. به‌عنوان مثال در ابتدای رمان می‌خوانیم «حکم اعدام طبق قانون، در گوشی به سین سیناتوس ابلاغ شد (ص 9)» و یا «رئیس کمیته آموزش و برخی از دیگر مقامات رسمی به نوبت ... آزمایش‌های مختلفی را که قانون برایشان تجویز کرده بود رویش انجام دادند...(28)» و بسیاری از نمونه‌های دیگر که نشان از حاکمیتی ایدئولوژیک دارد و حالا سینسیناتوس(شخصیت اصلی) داستان به نظر ایشان به حکم «عدم شفافیت و مقاومت» محکوم به اعدام است.

ملکی درباره زمینه‌های روانشناسی این رمان گفت: کتاب‌ بیانگر تعارضات شخصیت در مواجه با وجوهات اجتماعی ناشی از یک تفکر خاص است که در جریان آن نویسنده با تبیینات روانشناسانه با تآکید بر شخصیت سیسیناتوس، بُعدی از پرداخت روانکاوانه را بیان می‌کند. در این رمان با زندانی‌ای مواجه هستیم که با امید کم‌رنگ آزادی، به گذشته خود نگاهی عمیق و در عین حال تأثیر گذار دارد. «سین سیناتوس پسر مسافر ناشناسی بود و کودکی‌اش را.... شبی وقتی جوان بود در آبگیرها نطفه سینسیناتوس در زهدانش بسته شد...( ص21 فصل 2)» و یا «در این گیر ودار، مارته از همان اولین سال ازدواجشان نارو زدن را شروع کرد؛ در هرجا و با هرکسی...(ص 29)» و... این کدها و نشانه‌ها را می‌توان بدین جهت موثر دانست که بخش عمده ذهن شخصیت را تشکیل داده‌اند و شخصیت در جای جای این رمان از به‌ویژه خیانت‌های زن یاد کرده و به‌نوعی فروریزی سرسخت بودن شخصیت را منطقی و قابل توجیه می‌کند. در عین حال در این رمان هر سه سطح شکل‌گیری شخصیت (نهاد، من و فرامن) سینسیناتوس را نیز می‌بینیم که در ابتدای رمان هرکدام تقریبا سر جای خود عمل می‌کنند اما با نزدیک‌شدن به انتهای داستان این سطوح با تعاریف زیگموند فروید کاملا در تعارض هستند و در واقع هر کدام کارکرد خود را در وجود شخصیت از دست داده‌اند. به عنوان مثال؛ «سین سیناتوس گفت: "لطف. شما. خیلی" سینسیناتوس دوم گلویش را صاف کرد و گفت: "شما خیلی لطف دارید." (ص 13)» و «یک سین سیناتوس مشغول شمردن بود، اما سین سیناتوس دیگر از توجه کردن به صدای شمارش که محو می‌شد دست کشید...(ص223)»

وی گفت:‌ بنابر مولفه‌هایی که بیان شد، این رمان نشانه‌های تفکر مدرن را در خود دارد و این اثر را می‌توان اثری در غالب مدرن معرفی کرد که با ایجاد فضای سوررئال به تعریف دریافت‌های شخصیت از فضا و موقعیت، مواجهه انسان با انسان و مواجهه انسان با جامعه را تبیین کرده است. بهره‌گیری از رنگ، شکل و مولفه‌های گرافیکی مصور یکی از ویژگی‌های خاص این نوسینده است که شاید بتوان گفت این قدرت بهره‌گیری از جزئی‌نگری دقیق و توام با زیبایی‌شناسی ناشی از همان حس هم رنجی است. حسی که در فرد این اینگونه بروز می‌کند که می‌تواند با فعال‌شدن یک حس در وجودشان همزمان حس دیگری در وجودشان نیز فعال می‌شود. به‌طور مثال این برخی از این افراد مبتلا اعداد برایشان رنگ خاصی را تداعی می‌کند. یا هر رنگ در وجودشان صحنه‌ای را با یک حس خاص همان‌صحنه فعال می‌سازد.

منبع: مهر