سه کتاب «دهه‌ی‌ 40 و مشق‌های دیگر»، «عبور از دیوارها» و «هیچ دوستی به جز کوهستان» مورد استقبال قرار گرفتند/ دو جلدی «مثنوی معنوی» تصحیح محمدعلی موحد با 490 هزار تومان خریداران خود را دارد/ مدیر نشر ثالث: با کسادی شب عید و نبود نمایشگاه کتاب، نشر دچار بحرا

اعتمادآنلاین| سحر آزاد- کتابفروشی‌های ایران ماه پایانی سال 98 را همچون بسیاری دیگر از حرفه‌ها با شرایط متفاوتی به پایان بردند؛ ماهی که معمولا رونقی را برایشان به همراه داشت. اما امسال با شیوع ویروس کرونا معادله‌هایش برهم خورد تا نه تنها فروش‌ شب عید با مشکل مواجه شود بلکه افقی غیرشفاف از وضعیت نمایشگاه کتاب سال 99 را هم برای ناشران ترسیم کند.

کتاب همچون سینما یا تئاتر، گیشه‌ای مشخص ندارد که بتوان وضعیت آن را در یک جمع‌بندی کلی مورد بررسی قرار داد اما در این گزارش تلاش کرده‌ایم از طریق گفت‌وگو با تعدادی از ناشران و کتاب فروشی‌ها، نگاهی به وضعیت فروش و نشر در سالی که گذشت داشته باشیم.

با توجه به این موضوع، پراندگی جغرافیایی را نیز درنظر گرفتیم تا آمار و اطلاعاتی که از هفت ناشر و کتاب فروشی سطح شهر تهران به دست می‌آوریم، تا حدودی شرایط نشر و خرید کتاب در تهران را نشان دهد.

فلسفی و اجتماعی

نشر باغ سال‌هاست در خیابان ولیعصر، نرسیده به میدان تجریش در حوالی باغ فردوس فعالیت می‌کند. با وجود آنکه کمی آنطرف‌تر، دور میدان تجریش کتاب‌فروشی فردوسی هم که از قدیمی‌های این محله است، قرار دارد یا کتابفروشی‌های جدیدتری مانند بوک لند پالادیوم، شهر کتاب الف یا کتاب فروشی الهیه قرار دارد، اما نشر باغ همچنان مشتری‌های خود را دارد. شاید برای همین هم هست که پنج کتاب پرفروش آنها در مقایسه با دیگر ناشرانی که در ادامه گزارش می‌آید، متنوع‌تر است:

1. «در کشاکش دین و دولت»، محمدعلی موحد، نشر ماهی
2. «عبور از دیوارها»، مارینا آبرامویچ، ترجمه سحر دولتشاهی، نشر نظر
3. «کار کار انگلیسی‌هاست»،جک استراو، ترجمه علی مجتهدزاده، نشر کتاب پارسه
4. «از سرد و گرم روزگار»، احمد زیدآبادی، نشر نی
5. «قدرت بی‌قدرتان»، واتسلاف هاول، ترجمه احسان کیانی‌خواه، نشر نو

جعفریه: پیش از شیوع کرونا روند خوبی در حوزه فرهنگ داشتیم

نشر ثالث در خیابان کریمخان هم یکی از ناشران شناخته شده است که پنج کتاب پرفروش آنها عبارت است از:

1. «خودآموز دیکتاتورها»، رندال وود و کارمینه دولوکا، ترجمه بیزن اشتری
2. «ایکیگای» (راز ژاپنی‌ها در داشتن عمر طولانی و زندگی شاد)، هکتور گارسیا و فرانچسک میرالس، ترجمه گلی نژادی
3. «دختر استالین» (دو جلد)، رزماری سالیوان، ترجمه بیژن اشتری
4. «فریدا»، هایدن هررا، ترجمه فروغ پوریاوری
5. «پترزبورگ»، آندری بیه لی، ترجمه افتخار نبوی‌نژاد

به گفته محمدعلی جعفریه، مدیر مسئول نشر ثالث در میان این کتاب‌ها «دختر استالین» پارسال منتشر و امسال هم جز پرفروش‌ها شده است.

او همچنین درباره وضعیت نشر و فروش کتاب در سال 98 به اعتمادآنلاین گفت:«امسال شرایط خوبی نبود و سیستم نشر به هم ریخت. دو مشکل برای اهالی نشر به وجود آمد که یکی از آنها فروش شب عید بود. سال‌های قبل مردم با نزدیک شدن به عید، کتاب می‌خریدند و همین موضوع به فروشگاه‌های کتاب فروشی و ناشران کمک می‌کرد. در کنار کتاب، محصولات دیگری مانند لوازم‌التحریر و.. هم می‌خریدند اما به دلیل کرونا، امسال همه این مسائل تحت‌الشعاع قرار گرفت.»

او مشکل دوم را وضعیت مبهم برپایی نمایشگاه کتاب عنوان کرد: «سال کاری ناشران از ازدیبهشت شروع می‌شود و بیشتر ناشران روی فروش نمایشگاه کتاب حساب می‌کنند. مثلا خیلی‌ها چک می‌کشند یا برای پرداخت حقوق مولف و... روی نمایشگاه کتاب حساب می‌کنند اما با این کسادی و نبود نمایشگاه، فکر می‌کنم نشر دچار بحران عجیب و غریبی شود.»

جعفریه سپس در پاسخ به اینکه برخی از اهالی فرهنگ و هنر شش ماه اخیر را برای فعالیت‌های فرهنگی راکد و نامناسب توصیف کرده‌اند، گفت: «اتفاقا تنها حوزه‌ای که مردم تقریبا حالشان خوب بود، فرهنگ بود چون اقتصاد، سیاست و اجتماع مشکلات زیادی داشت اما با گرانی دلار و... تنها حوزه‌ای که مردم کمی می‌توانستند حالشان را خوب کنند، فرهنگ بود».

او ادامه داد: «در همین تهران، تئاترهای زیادی اجرا می‌شد که برخی از آنها دو اجرا در یک روز داشتند و صندلی خالی هم نداشتند چون مردم هنوز با صرف بودجه‌ای می‌توانستند تئاتر ببینند یا در حوزه سینما، یک خانواده پنج نفره می‌توانستند یک فیلم ببینند درحالی که هزینه خوردن غذا در بیرون منزل بسیار بیشتر می‌شد. گالری‌ها هم پربیننده بودند مخصوصا جمعه‌ها. خیلی‌ها بدون اینکه هزینه‌ای پرداخت کنند، به گالری‌ها می‌آمدند. کنسرت‌ها هم شلوغ بودند. در واقع پیش از کرونا در حوزه فرهنگ حداقل روند خوبی داشتیم.»

به گفته او با وجود آنکه فروش آنلاین تاحدودی توانست به کسادی شب عید کمک کند اما این روش نیز خطرات خود را همچون تعطیل شدن پست‌ و پیک‌ها در روزهای پایانی سال داشت.

مشکی: تخصصی کارکردن خیلی بهتر است

نظر ساعد مشکی، طراح گرافیک که چند سالی است به صورت متمرکزتر روی نشر مشکی در خیابان ملک فعالیت می‌کند، با جعفریه درباره وضعیت کتاب تا پیش از شروع کرونا همسو است: «در مقایسه با دیگر حوزه‌ها می‌توانم بگویم اوضاع کتاب بهتر است و رشد کاملا رو به بالایی دارد البته به دلیل کرونا مقداری با افت روبرو بوده‌ایم».

او در توضیح بیشتر این موضوع اظهار کرد: «مردم در این شرایط وقت خواندن پیدا کرده‌اند و سعی می‌کنند با کتاب اوقات خود را پر کنند اما به غیر از آن متوجه شدم خیلی از مردم همچنان کتاب را هدیه می‌دهند چون کالایی است که هنوز در مقایسه با برخی از کالاهای دیگر به صرفه‌تر است. مثلا اگر بخواهید 10 شاخه گل بخرید باید به اندازه دو جلد کتاب پول بدهید درحالی که کتاب شان بالاتری دارد».

مشکی افزود:«به عنوان نمونه خیلی از کتاب‌هایی که قبلا مورد استقبال قرار نمی‌گرفتند، الان استقبال خوبی شده است مثلا «زندگی در مرگ» کتاب ساده‌ای نیست و خواندن آن به تحمل نیاز دارد، درست است که پایان شیرینی دارد اما برای خواندن، کتاب سنگینی است یا کتاب «فلسفه دیزاین» کتاب ساده‌ای حتی برای دیزاینرها نیست اما خریده شدن آن جالب است. البته نمی‌دانم چه تعدادی از خریداران، آن را می‌خوانند اما خریدن آن هم جالب توجه است. بر اساس واکنش‌هایی که دریافت می‌کنیم می‌توانیم بگوییم حداقل بخشی از خریداران آن را می‌خوانند و حتی اگر در مواردی اشتباه تایپی وجود داشته باشد، بیان می‌کنند».

مشکی با بیان اینکه این نشر قصد دارد از سال 1400 نشریه تخصصی دیزاین در ایران شود، عنوان کرد که هرکسی کار تخصصی کند، برنده است: «بعد از سال‌ها تجربه به این نتیجه رسیده‌ام که تخصصی کارکردن خیلی بهتر است. شما مخاطبان خاص خودتان را دارید که کم هم نیستند. مثلا کتاب‌هایی مانند دیزاین و فشن از جمله کتاب‌هایی هستند که از سوی مردم عادی هم می‌تواند خوانده شود.»

پنج کتاب پرفروش سال 98 نشر مشکی این عنوان ها را شامل می شود:

1. «زندگی در مرگ»، سو بلک، ترجمه راضیه خشنود
2. «فلسفه دیزاین»، گلن پارسونز، ترجمه افشین خاکباز
3. «تائوی عکاسی»،گلن پارسونز، ترجمه افشین خاکباز
4. «دیزاین»، جان هسکت، ترجمه منظر محمدی
5. «در ستایش سایه‌ها»، جونیچیرو تانیزاکی، ترجمه علیرضا شلویری

یک کتاب نفیس در میان پرفروش‌ها

در همان حوالی نشر مشکی، در خیابان شریعتی بالاتر از خیابان مطهری، شهر کتاب مرکزی به عنوان یکی از پاتوق‌های کتاب دوستان قرار دارد. وقتی به سراغ آنها رفتیم تا از پنچ کتاب پرفروش امسال مطلع شویم، گفتند به غیر از کتاب‌ها یکی از پرفروش‌هایشان ماهنامه «همشهری داستان» است.

همچنین در میان پرفروش‌هایشان دو جلدی «مثنوی معنوی» قرار دارد که به عنوان یک اثر نفیس، با قیمت 490 هزار تومان خریداران خود را دارد. کتاب «مثل خون در رگ‌های من (نامه‌های احمد شاملو به آیدا)» نیز در رتبه ششم قرار دارد که با وجود انتشار در سال گذشته امسال هم جز پرفروهایشان بوده است.

1. «هیچ دوستی به جز کوهستان»، بهروز بوچانی، نشر چشمه
2. «دهه‌ی‌ 40 و مشق‌های دیگر»، شمیم بهار، انتشارات بیدگل
3. «نیم دانگ پیونگ یانگ»، رضا امیرخانی، انتشارات افق (سفر نامه)
4. «مغازه خودکشی»، ژان تولی،احسان کرم‌ویسی، نشر چشمه
5. دو جلدی «مثنوی معنوی»، تصحیح محمدعلی موحد، نشر هرمس 490 هزار تومن
6. «مثل خون در رگهای من»، تجدید چاپ

کیائیان: کتاب خط مقدم آسیب‌پذیری است

در خیابان کریمخان، نشر چشمه هم از کتابفروشی‌ها و ناشران شناخته شده است که پرفروش‌های خود را به دو دسته چاپ سال 98 و تجدید چاپ تقسیم می‌کند:

پرفروش‌های منتشر شده در سال 98:

1. «جز از کل»، استیو تولتز با ترجمه پیمان خاکسار
2. «هنر شفاف اندیشیدن»، رولف دوبلی، ترجمه عادل فردوسی‌پور
3. «مثل خون در رگ‌های من (نامه‌های احمد شاملو به آیدا)»

پرفروش‌های تچدید چاپ شده:

1. «هیچ دوستی به جز کوهستان» بهروز بوچانی
2. «بیرون در»، محمود دولت‌آبادی
3. «آدم‌خواران»، ژان تولی، احسان کرم ویسی

بهرنگ کیائیان، مدیر دفتر نشر چشمه نیز درباره دلایل استقبال از آثاری که در سال‌های گذشته منتشر شده‌اند، اما امسال همچنان پرفروش هستند، به اعتمادآنلاین گفت: «یکسری از کتاب‌ها از همان بدو انتشار یا وقتی مدتی که از انتشارشان می‌گذرد، به بخشی از فرهنگ آن جامعه تبدیل می‌شوند.»

او در ادامه به ذکر مثال‌هایی در این زمینه پرداخت: «هنوز که هنوز است کتاب «عقاید یک دلقک» بعد از سال‌ها خوانده می‌شود و هر نسخه‌ای از آن منتشر شود، باز هم مورد استقبال قرار می‌گیرد. کتاب «ناتور دشت» سلینجر، «1984» جورج اورول یا «شازده کوچولو» از همین دست هستند. این کتاب‌ها در ذهن و فرهنگ افراد باقی می‌مانند و می‌توان گفت کتاب «جز از کل» هم به این دست کتاب‌ها تبدیل شده است.»

کیائیان همچنین عنوان کرد که بخشی از استقبال از یک کتاب به شکل، نحوه و زمان عرضه آن برمی‌گردد اما این عوامل بخش کوچکی هستند و سهم بزرگ‌تر به خود کتاب برمی‌گردد.

او در پاسخ به اینکه وضعیت نشر و فروش را در سال 98 چطور ارزیابی می‌کند، گفت: «امسال مخصوصا نیمه دوم از لحاظ روحی و فکری همه ما ایرانی‌ها دستخوش تغییرات شدیم. در ایران کتاب خواندن جز پررنگی از فرهنگ سراسری نیست و آنها که جدی کتاب می‌خوانند مجبور نیستند کتاب بخوانند. یعنی سیستم آموزشی آنها را وادار به کتاب خواندن نکرده است و براساس یک نیاز شخصی کتاب می‌خوانند. پس وقتی اتفاقات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی روی می‌دهد، تلاطمات روحی برای آدم‌ها به وجود می‌آید که اگر قرار باشد آنها مسائلی را حذف کنند، اولین مورد، موضوع‌هایی است که شخصی انتخاب کرده‌اند و جز نیازهای اولیه‌شان نیست. به همین خاطر هر اتفاقی می‌افتد کتاب جز خط مقدم آسیب‌پذیری است».

او در تشریح وضعیت فرهنگی امسال ادامه داد: «توالی اتفاق‌ها مخصوصا در نیمه دوم سال 98 آنقدر زیاد بود که تاثیر منفی چشمگیری روی کتاب گذاشت. بگذریم که از اول امسال به دلیل اتفاقات اقتصادی و سیاست‌های خارحی و تحریم‌ها، قیمت کاغذ و خدمات چاپ آنقدر زیاد شد که افزایش قیمت کتاب برای خیلی‌ها چشمگیر آمد و این نکته هم روی استقبال مردم از کتاب تاثیر منفی گذاشت».

کیائیان افزود: «تعداد افرادی که به کتاب فروشی‌ها سر می‌زنند شاید نسبت به سابق خیلی کمتر نشده است اما تعداد کتابی که در هر فاکتور به طور متوسط و میانگین می‌خرند، کاهش پیدا کرده است. یعنی اگر سال گذشته افراد به طور میانگین در سرزدن به کتاب فروشی 5 کتاب می‌خریدند امسال با همان هزینه سه کتاب خریده‌اند».

او با بیان اینکه امسال سال خوبی برای رونق کتاب نبود، درباره وضعیت کتاب‌های دیجیتالی گفت: «بعد از شیوع کرونا، وضعیت کتاب‌های دیجیتال کمی تکان خورد اما نسبت کتاب‌های دیجیتال به کتاب‌های کاغذی خیلی کوچک است و اگر استقبال دو برابر هم شود باز نمی‌تواند جای خالی کتاب‌های کاغدی را پر کند. با این حال در شرایط فعلی فروش تلفنی کتاب نسبت به سابق بهتر شده است. مراجعه حضوری به کتاب فروشی‌ها به شدت کمتر شده است و مردم ترجیح می‌دهند غیرحضوری کتاب بخرند».

کیائیان درباره میزان فروش کتاب فروشی‌ها با توجه به نزدیک شدن سال نو نیز اظهار کرد: «در مقایسه با سال‌های قبل، امسال کاهش فوق‌العاده زیادی داشته‌ایم. شیوع بیماری کرونا در تاریخ معاصر ما کم‌نظیر بوده است به خصوص این مسئله در کشور ما در ماه آخر سال اتفاق افتاد که معمولا برای همه پرهزینه‌ترین ماه سال است یعنی عیدی، پاداش، حقوق، سنوات در این ماه انجام می‌شود و حتی خیلی‌ها تسویه‌هایشان را در پایان سال قرار می‌دهند چون بازار، تکان می‌خورد. از آن طرف قرار است اسفند پرفروش‌ترین ماه سال هم باشد و برای کتاب فروشی‌ها در این ماه، فروش به طور محسوسی بیشتر شود اما در سال 98 به دلیل کرونا درحالی فروش را از دست داده‌ایم که هزینه‌ها باقی مانده است.»

بهمن‌پور:نظام دولتی تغییر روشی در برنامه‌های فرهنگی انجام نداد

در همان محدوده کریمخان در خیابان ایرانشهر جنوبی، نشر نظر هم قرار داد که به صورت تخصصی‌تر در زمنیه هنری به خصوص هنرهای تجسمی فعالیت می‌کند و بسیاری از عکاسان آثارشان در این موسسه منتشر می‌کنند. در نتیجه پنج کتاب پرفروش آنها شاید برای برای علاقه‌مندان این حوزه جالب باشد:

1. «عبور از دیوارها»، مارینا آبرامویچ، ترجمه سحر دولتشاهی
2. «سر کلاس با کیارستمی»، پال کرونین، سهراب مهدوی (تجدید چاپ)
3. «مداد عباس» (گزیده‌ای از نقاشی‌های عباس کیارستمی)
4. «مرد با شال آبی» (روند خلق یک پرتره با لوسین فروید)، مارتین گی فورد، شروین شهامی پور
5. «گفتگوی مارتین گیوفود با دیوید هاکنی»، مارتین گی‌فورد، شروین شهامی‌پور

محمودرضا بهمن‌پور، مدیر نشر نظر نیز با بیان اینکه سال 98، به همان دلایل سال‌های قبل اما به مرور تشدید شده، سال خوبی برای نشر نبود، عنوان کرد: «ماجرای تحریم‌ها باعث شد دولت وارد تصمیم‌گیری برای ماجرای کاغذ شود و ارز به خصوصی برای کاغذ ایجاد شد اما همین ارز دوباره زمینه‌های فساد را در صنعت نشر بوجود آورد که متاسفانه ابعاد آن خیلی وسیع بود.»

او درباره تاثیر اختصاص این ارز بر صنعت نشر گفت: «علیرغم آنکه درباره آن کمتر صحبت می‌شود اما ناشرانی بودند که سال‌های قبل کلا دو هزار برگ به تولید کاغذشان اختصاص پیدا می‌کرد اما امسال 8 یا 10 هزار برگ کاغذ گرفتند و تیرازهای فریبکارانه اعلام کردند، کتاب‌هایشان را درنیاوردند و کاغذهایشان را در بازار آزاد فروختند و به همین دلیل زمینه فساد در صنعت نشر ادامه پیدا کرد.»

بهمن‌پور درباره دیگر مشکلات صنعت نشر در سال 98 افزود: «نظام دولتی هیچگونه تغییر روشی در برنامه‌های فرهنگی انجام نداد همچون خرید کتاب برای کتابخانه‌های عمومی به عنوان یک سیاسیت جدی اما خریدهای رانتی و ارتباطی همچنان در صنعت نشر وجود دارد. به اینها باید به عوامل داخلی و خارجی همچون رسانه‌های داخلی و خارجی و فضای مجازی هم افزود که باعث کاهش از نظر مطالعه و خرید کتاب شده است.»

به گفته او در مجموع صنعت نشر حالش بدتر از سال‌های قبل بوده است و با اتفاق‌هایی که از آبان ماه در کشور افتاد، بدتر هم خواهد شد.

مدیر نشر نظر همچنین درباره استفاده نکردن از فروش آنلاین نیز گفت: «ما در نشر نظر به فروش آنلاین اعتقادی نداریم برای اینکه کتاب فروشی‌ها از روز اول پایه و اساس صنعت نشر را در ایران تشکیل می‌دادند. آنچه بخش سالم صنعت نشر را در ایران حمایت کرده است، کتاب فروشی‌ها بوده است و حالا با فروش‌آنلاین سهم کتاب فروشی‌ها در این شرایط کم می‌شود. به همین خاطر سیاست ما اینطور نیست که شیوه فروش آنلاین داشته باشیم».

خیابان انقلاب؛ محله قدیمی کتاب دوستان

کمی بعد از کتابفروشی‌های کریمخان، به خیابان انقلاب که محل قدیمی پاتوق کتاب دوستان است، می‌رسیم. انتشارات بیدگل نیز یکی از آنهاست که مخاطبان خود را دارد. پنج کتاب پر فروش این انتشارات عبارت است از:

1. «دهه‌ی‌ 40 و مشق‌های دیگر»، شمیم بهار
2. «ذهنِ ذن، ذهن آغازگر»، شونریو سوزوکی، علی‌ظفر قهرمانی‌نژاد
3. «شیوه فنی نمایشنامه خوانی»، دیوید بال، محمود کریمی‌حکاک
4. «فرشته تاریخ»، محمد رضایی راد
5. «یک ماجرای خیلی خیلی سیاه»، مارتین مک‌دونا، بهرنگ رجبی

فهرستی که از هفت کتابفروشی و ناشر در بخش‌های مختلف تهران در این گزارش گردآوری شده است، نمی‌تواند نمونه تعمیمی برای پرفروش‌های امسال باشد اما با توجه به اعتبار ناشران، مراجعه تعداد زیادی از کتاب به دوستان به آنها و ثابت بودن بخشی از خریدارانشان تاحدودی می‌توان از وضعیت نشر و سلیقه خوانندگان کتاب در سال 98 آگاه شد.

در نتیجه با توجه به این فهرست می‌توان چنین نتیجه گرفت که سه کتاب «دهه‌ی‌ 40 و مشق‌های دیگر»، «عبور از دیوارها» و «هیچ دوستی به جز کوهستان» در صدر پرفروش‌های هفت ناشر و کتاب فروشی مورد مطالعه ما قرار می‌گیرند.