خسرو شکیبایی با الگوبرداری از آیت‌الله خامنه‌ای به نقش شهید مدرس رسید / مدرس به‌معنای واقعی کلمه نماینده مردم بود

اعتمادآنلاین| در سالروز شهادت مرحوم مدرس، چهره برجسته تاریخ معاصر ایران که سابقه طولانی در مبارزه با استبداد رضاخانی وی را به نماد آزادگی در مجلس تبدیل کرده است، روزنامه جوان گفت‌وگویی با هوشنگ توکلی، هنرمند پیشکسوت و کارگردان مجموعه تلویزیونی «مدرس» که در سال 65 برای اولین بار از تلویزیون پخش شد و بازی درخشان مرحوم خسرو شکیبایی در آن مجموعه هنوز هم در یادها باقی مانده است انجام داده است که بخش‌های مهم آن در ادامه می‌آید.

مدرس به معنای واقعی کلمه نماینده مردم بود

• من برای نگارش فیلمنامه به آثار شهید مدرس رجوع کردم. تاریخ معاصر درباره مدرس را خواندم، به آرشیو‌ها سر زدم و متوجه شدم روایت زندگی شهید مدرس باید در یک بستر تاریخی انجام شود، چون ایشان از زمان نهضت مشروطه و استبداد صغیر جزو پنج مجتهد برجسته مشروطه بودند و در تدوین قانون اساسی مشروطه نقش داشتند.
• مدرس جزو معدود افرادی بود که از ابتدا با رضاخان به مخالفت پرداخته و علیه سلطنت رضاخان موضع گرفته بود.
• نطق‌های تاریخی در مجلس داشت و آرمانش را عدالت قرار داده بود. مدرس به معنای واقعی کلمه نماینده مردم بود.

در ایران همه دنبال تقلید از غرب بودند

• سبک ساخت سریال «مدرس» که به تله‌فیلم شبیه است در هنر‌های نمایشی وجود داشت. من زمانی که وارد عرصه سینما شدم، از تجربیاتم در تئاتر استفاده کردم.
• بالاخره سینما در ایران یک پدیده وارداتی غربی بود و در ایران همه دنبال تقلید از غرب بودند، ولی من نگاهم این بود که در دهه 60 که انقلاب شده و این انقلاب مدعی فرهنگ است، چگونه می‌توان واقعیت‌ها را با استفاده از هنر به نمایش گذاشت. برای همین سراغ این سبک رفتم و کار تازه‌ای انجام دادم. کاری کردم که تماشاچی باور کند و زیباشناسی هم در پشت آن باشد، برای همین این نوع نگاه را در ساخت مجموعه مدرس اجرا کردم.

مرحوم شکیبایی و سیروس گرجستانی پس از آن کار شناخته شدند

• نه تنها مرحوم شکیبایی بلکه مرحوم سیروس گرجستانی، فرخ نعمتی و مجید رزاز نیز پس از آن کار شناخته شده و صاحب سبک شدند. اکثر بازیگران سریال مدرس، بازیگران تئاتر تجربی بودند، یعنی نمایش را به صورت علمی آموزش ندیده بودند ولی، چون بااستعداد بودند تجربه بازی کسب کرده بودند.
• کار مدرس، چون یک کار بزرگ و فنی بود، باعث شد آن‌ها اشتباهات خود را در بازیگری رفع کنند، مثلاً ایرادات دیالوگ گفتن و فن بیان و حرکت‌هایشان را اصلاح کردند. به نظرم مجموعه بازیگران آن سریال موفق بودند.

شکیبایی تا پیش از مدرس راه درست را نرفته بود

• آن دوره هنوز اینطور نبود که در کار کارگردان دخالت کنند. حداقل برای من اینطور بود که خودم بازیگران را انتخاب کردم.
• من از قبل خسرو را می‌شناختم و می‌دانستم که بازیگر خوبی است، ولی تا پیش از مدرس انتخاب‌های خوبی نداشت و راه درست را نرفته بود. حضورش در مدرس باعث شد اصلاحاتی در بازیگری داشته باشد؛ از نوع نگاه و بیان گرفته تا سکوت و ریتم نفس.

خسرو شکیبایی با الگو از آیت‌الله خامنه‌ای به نقش شهید مدرس رسید

- ما الگویمان را مقام معظم رهبری قرار دادیم که در آن دوره رئیس‌جمهور بودند، خطبه‌های نماز جمعه را هم می‌خواندند.

• الان به سریال مدرس نگاه کنید، متوجه می‌شوید رفتار‌ها و نوع بیان در آن چقدر منطبق با گفتار و نوع حرکت مقام معظم رهبری است. من به خسرو گفتم به خطبه‌های نماز جمعه نگاه کند و نوار‌های سخنرانی‌های مقام معظم رهبری را گوش دهد و از آن الگوبرداری کند.

سریال مدرس خیابان‌ها را خلوت می‌کرد

- خانواده شهید مدرس در آن زمان علیه سریال موضع گرفتند. نه تنها آن‌ها بلکه دیگر شخصیت‌ها از جمله مرحوم مهدوی‌کنی که خیلی به اینکه چرا یک نفر لباس روحانیت پوشیده و دارد ادای روحانیت را درمی‌آورد اعتراض کردند، البته چند بار با ایشان جلسه گذاشتیم و بعد از آن مرحوم کنی از مدافعان سریال مدرس شد.

• کار در دوره خودش محبوبیت زیادی پیدا کرد. مردم سریال را دوست داشتند و خیابان‌ها خلوت می‌شد، حتی گزارش رسمی روابط عمومی صداوسیماست که می‌گوید اورژانس‌های کشور در زمان پخش سریال مدرس مریض قبول نمی‌کردند! میزان مخاطب سریال مدرس نزدیک 90 درصد بود.

در دهه 70 دیدگاه‌های سیاسی وارد فرهنگ شد

• اینکه چرا سریال‌های جدید تلویزیونی با وجود برخورداری از امکانات و بودجه خوب، هیچ کدام در اذهان عمومی ماندگار نمی‌شوند چندین عامل دارد، از جمله اینکه در دهه 70 دیدگاه‌های سیاسی وارد فرهنگ شد که می‌گفت باید هر چه از قبل به دست آورده‌ایم را خراب و دوباره چرخ را اختراع کرد.
• آمدن آقای علی لاریجانی به صداوسیما باعث شد سریال‌سازی در یک سراشیبی قرار بگیرد که هنوز هم ادامه دارد. من از همان دهه به انزوا کشیده شدم و تنها در اواخر دهه 70 به توصیه دوستان چند نقش کوتاه بازی کردم، در حالی که اصلاً قرار نبود من بازیگر شوم، قرار بود در تولید باشم و شاگرد تربیت کنم.