شورایاری‌ها نقشی در تقویت مدیریت شهری دارند؟

اعتمادآنلاین| ‌ به استناد ماده 71 قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران مصوب مورخ 1375/3/1 و با توجه به حجم عظیم و گسترده مسائل و مشکلات مختلف شهری در ابعاد کمی و کیفی خصوصاً در کلان شهر تهران، رفع این مشکلات و بهبود شرایط مستلزم تمرکز زدایی و بهره‌گیری از نظرات و دیدگاه‌های آحاد مردم و مشارکت واقعی، پایدار، دائمی و نهادینه، تشکیل انجمن‌ها و سازمان‌ها و نهادهای مدنی داوطلبانه و مردمی بود که در راستای تحقق اهداف فوق و خصوصاً اجرای بندهای ششم و هفتم ماده 71 قانون فوق الذکر، شورای اسلامی شهر تهران به موجب این طرح اقدام به تأسیس انجمن‌های شورایاری در محلات تهران کرد.

زیرا موضوعات در سطح شهرهای بزرگی مانند تهران به قدری با هم متفاوت است که در برخی موارد نمی‌توان تصمیم واحدی برای همه مناطق شهر اتخاذ کرد، اما می‌توان به گونه‌ای عمل کرد که موضوعات و مشکلات در درون همان محله و با کمک و همیاری مستقیم ساکنان محله حل و برطرف شود. از این رو ایجاد نهادهای داوطلبانه مردمی به نام شورایاری‌ها به یاری مسئولین و مدیران شهری آمده است. مشارکت اجتماعی محلی در کشورهای مختلف به منظور کنترل سیاسی - اجتماعی و با علم به اینکه مشارکت هزینه برنامه‌های توسعه اجتماعی را کاهش می‌دهد و اجرای آن را تسهیل می‌کند، به کار می‌رود.

در آستانه پنجمین دوره انتخابات شورایاری‌ها در خصوص اهمیت و جایگاه شورایاری‌ها در مدیریت محله، وظایف و مسئولیت‌های شورایاران و… با دکتر محمدرضا رضوانی -کارشناس حوزه شوراها و مشارکت‌های مردمی به بحث وگفت‌وگو نشستیم.

محمدرضا رضوانی با بیان اینکه شورایاری‌ها یا انجمن‌های شورایاری در زیرمجموعه شوراهای اسلامی شهر تشکیل می‌شوند، اظهار کرد: شورای شهر تهران سال 1378 مصوبه‌ای درباره تشکیل انجمن‌های شورایاری تصویب کرد که این مصوبه در خرداد سال 1398 اصلاح و بندهایی از آن تغییر کرد.

وی ادامه داد: در شهرها به ویژه شهرهای بزرگ و کلان شهرها که جمعیت بسیاری دارند و مسائل و مشکلات‌شان نیز گسترده‌تر و پیچیده‌تر است، لازم است که علاوه بر شوراهای اسلامی که در سطح کلان شهر فعالیت می‌کنند، به منظور برنامه‌ریزی غیرمتمرکز و استفاده از توان و ظرفیت مردم و نهادهای محلی در اداره امور شهر و تقویت برنامه‌ریزی و توسعه شهری، نهادهای محلی‌تری تحت عنوان انجمن‌های شورایاری‌ها در سطح محلات ایجاد شوند؛ زیرا در شهرهای بزرگ، شهرداری و شورای شهر نمی‌توانند برکل شهر احاطه، اشراف و نظارت داشته باشند. بنابراین به مشارکت مردم در اداره امور شهر نیاز است تا مردم محلی نقش مهم‌تری در اداره شهر داشته باشند و ضمن ارائه نظرات و پیشنهادات، بر امور مختلف شهر نظارت داشته باشند. به عبارت دیگر اگر به دنبال برنامه‌ریزی غیر متمرکز و از پایین به بالا به منظور بهبود زیست شهری و ارتقاء کیفیت زندگی در شهر ها هستیم، شوراها و انجمن‌های شورایاری نهادهایی هستند که می‌توانند در صورت حمایت از آنها به سهم خود در زمینه مشارکت مردم در اداره امور و توسعه شهری نقش مفیدی داشته باشند.

این کارشناس حوزه شوراها و مشارکت‌های مردمی با بیان اینکه تاکنون چهار دوره از فعالیت شورایاری‌ها در شهر تهران گذشته است و در چند روز آینده نیز انتخابات پنجمین دوره برگزار خواهد شد، گفت: در حال حاضر طبق آیین نامه تشکیل انجمن‌های شورایاری، این انجمن ها صرفاً جنبه مشورتی داشته و حق دخالت در امور اجرایی و مالی را نیز ندارند. اما می‌توانند برای بهبود امور شهر پیشنهاد بدهند، ولی در همین چارچوب مشورتی بر فعالیت شهرداری و دستگاه‌های مختلف در امور شهر نظارت‌هایی داشته و نیازهای مردم در محلات را منعکس می کنند. می‌توانند این نیازها را اولویت‌بندی کنند تا مسائل و مشکلات شهری حل و فصل شود.

نقش انجمن های شورایاری در امور شهر و مدیریت شهری چندان نهادینه نشده

رضوانی اضافه کرد: تهران به 22 منطقه و هر منطقه به تعدادی ناحیه تقسیم شده است و در مجموع حدود 123 ناحیه و 374 محله در این شهر وجود دارد و مدیریت شهری در این نواحی فعال است. اما با توجه به گستردگی شهر لازم است که در سطوح پایین‌تر از ناحیه نیز به نوعی مدیریت داشته باشیم که برخلاف مدیریت متمرکز شهرداری در سطح منطقه و ناحیه، در سطح محله مدیریت مردمی و مشارکتی در قالب انجمن‌های شورایاری وجود داشته باشد. همچنین به رغم اینکه چهار دوره از تشکیل انجمن‌های شورایاری در تهران گذشته است، ولی متاسفانه هنوز نقش انجمن های شورایاری در امور شهر و مدیریت شهری چندان نهادینه نشده است و یکی از مصادیق این موضوع این است که میزان مشارکت مردم در انتخابات اعضای شورایاری کم است و در واقع حضور انجمن‌های شورایاری در محلات نمود چندانی برای مردم ساکن ندارد.

این پژوهشگر شوراها و مشارکت‌های مردمی با بیان اینکه عوامل مختلفی در نهادینه نشدن کارکرد و نقش انجمن‌های شورایاری‌ها در محلات موثر است، گفت: باوجود اینکه شورایاری‌ها وظایف و اختیارات 17 گانه‌ای دارند، اما وظیفه آنها بیشتر جنبه مشورتی دارد. بنابراین اگر در برنامه‌ریزی و مدیریت شهر تهران اهمیت بیشتری به محلات و نقش شورایاری‌ها داده شود و مدیران شهری این انجمن‌ها را به عنوان نماینده محلات بپذیرند و به رسمیت بشناسند، قطعاً نقش پررنگ‌تری خواهند داشت. همچنین برخلاف شورای‌های شهر که وظایف تصمیم‌گیری و نظارتی دارند، شورایاری‌ها زیر نظر شورای شهر، وظایفی صرفاً مشورتی عهده‌ دارند. بنابراین به نظر می رسد که اگر به این انجمن‌ها قدرت بیشتری در زمینه امور محلی تفویض شود، نقش آنها موثرتر خواهد بود.

تعلق خاطر مردم در برخی محلات کم است

وی در پاسخ به این سوال که چگونه باید مردم را به مشارکت در شورایاری‌ها و اعتماد به آنها ترغیب کرد، گفت: یکی از مشکلات در شهر بسیار بزرگی مانند تهران این است که در بعضی از محلات شهری تعلق خاطر مردم به محله بسیار کم است، زیرا مردم جابه‌جایی زیادی در طول زندگی خود بین محلات و نواحی و مناطق شهری دارند. این جابه‌جایی‌ها باعث می شود که مردم خیلی احساس تعلق به محله نداشته باشند و امور محلی اهمیت زیادی برای آنها نداشته باشد. البته این موضوع در خصوص محله‌های قدیمی و تاریخی متفاوت است. زیرا معمولاً در این محلات، مردم سابقه زندگی و سکونت بیشتری داشته و به تبع آن احساس تعلق بیشتری نیز به محیط زندگی خود دارند. اما در محلات جدید هنوز این حس جامعه محلی، تعلق خاطر و سرمایه اجتماعی ضعیف‌تر است.

رضوانی در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه برای ایجاد حس تعلق مکان در محله‌های جدید باید چه اقداماتی انجام داد، گفت: در محلات جدید هم برخی از مردم قدیمی‌تر هستند و سابقه سکونت بیشتری دارند. این افراد به همراه نهادهای محلی موجود در این محلات مانند مساجد و تشکل‌های مذهبی، سرای محله، تشکل‌های عمومی، اجتماعی و صنفی دیگر می توانند در زمینه ارتقاء مشارکت مردم در امور محله و برگزاری انتخابات شورایاری نقش آفرین باشند. همچنین در تهران افراد متخصص و علاقمند برای مشارکت در امور محله و انتخابات شورایاری‌ها کم نداریم، اگر چه ممکن است بسیاری از این افراد به دلیل مشغله و گرفتاری‌هایشان نتوانند در امور مشارکتی و عام المنفعه شرکت کنند، اما به هرحال افراد علاقمند به این امور نیز وجود دارند که اگر به آنها اهمیت و اختیار بیشتری داده شود، مشارکت بیشتری می‌توانند داشته باشند.

وی در ادامه صحبت‌هایش با اشاره به اینکه در اصلاحیه اخیر آیین نامه انجمن های شورایاری، تعداد اعضای شورایاری‌ها از 7 نفر اعضای اصلی به 9نفر عضو اصلی و 4 نفر عضو علی البدل افزایش پیدا کرده است، گفت: هر محله یک هیات امنا دارد که اعضای شورایاری بخشی از اعضای هیات امنای محلات هستند. همچنین در ترکیب اعضای هیات امنای محلات، یک نفر از ائمه جماعت مساجد محله، یک نفر از هیات‌های مذهبی محله، یک نفر از نهادهایی مانند بسیج در محله، یک نفر از سازمان‌های مردم نهاد در محله و یک نفر از مدیران مدارس محله عضویت دارند. البته برای انتخاب و عضویت این افراد نیز آیین‌نامه‌های مشخصی وجود دارد که اگر به نحو مناسبی این افراد انتخاب شوند می‌توانند در افزایش رغبت مردم برای مشارکت در امور مربوط به محلات موثر باشند.

این کارشناس حوزه شوراها و مشارکت‌های مردمی در پاسخ به اینکه آیا شورایاری‌ها نیاز به نهادهای نظارتی برای کنترل عملکردشان دارند؟، گفت: آیین‌نامه‌ها و ضوابطی وجود دارد که شورایاری‌ها باید بر طبق آن عمل کنند. البته باید به منظور اطمینان از کیفیت اجرای ضوابط و مقررات لازم، شاید نظارت‌هایی لازم باشد. ولی از آنجا که انجمن‌های شورایاری جنبه مشورتی داشته و در واقع قدرت و منابعی ندارند و وظایف تصمیم گیری و نظارتی بر عهده آنها نیست، نظارت بر فعالیت آنها متفاوت با نظارت بر مدیریت‌های اجرایی مانند شهردار مناطق و نواحی است. ارزیابی عملکرد انجمن‌های شورایاری از این جنبه مهم است که انجمن‌های موفق، شناسایی و معرفی شوند و از آنها تقدیر صورت گیرد؛ انجمن‌هایی که در انجام وظایف خود موفق‌تر بوده‌اند. در واقع انجمن‌های شورایاری موفق و نمونه می‌توانند به عنوان الگوهایی برای سایر انجمن‌ها در محلات شهر معرفی و ترویج شوند.

شورایاری شغل محسوب نمی‌شود

این کارشناس امور شوراها و مشارکت‌های مردمی با بیان اینکه عضویت در انجمن‌های شورایاری در شرایط فعلی شغل محسوب نمی‌شوند، گفت: شورایاری شغل به حساب نمی‌آید، زیرا موضوعی غیردولتی، داوطلبانه و مشارکتی است، اما معمولاً حق الزحمه‌های کمی به عنوان حضور در جلسات به آنها پرداخت می‌شود.

منبع: ایسنا