طرحی برای امکان بازگشت ایرانیان خارج از کشور تدوین کرده‌ایم/ مرزهای وظایف سپاه و وزارت اطلاعات در قانون تفکیک شده است

اعتمادآنلاین| زمینه‌سازی برای حضور نخبگان و ایرانیان خارج از کشور در ایران از شعارهای انتخاباتی حسن روحانی، رئیس‌جمهوری در سال 92 بود. بحثی که مدتی در دوران دولت‌های نهم و دهم به آن تاکید شد اما در عمل نتیجه‌ای نداشت. باگذشت حدود پنج سال از دوران ریاست‌جمهوری روحانی هم اقدام عملی اطلاع‌رسانی نشده و افرادی هم که آمده‌اند به دلیل مشکلات امنیتی و فشارهایی که به آن‌ها واردشده بازگشته‌اند. چندی پیش هفده نفر از نمایندگان فراکسیون امید در سوالی از وزیر اطلاعات خواستند تا نسبت به برخوردهای نامناسب با نخبگان به مجلس توضیح دهد.

اما حالا محمدجواد فتحی، نماینده تهران و عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با «اعتمادآنلاین» از تدوین طرحی می‌گوید که قرار است بدون ایجاد مانع و فشارهای متداول امکان حضور ایرانیان مقیم خارج از کشور را به ایران فراهم کند.

*در ماه‌های گذشته برخی برخوردهای امنیتی نسبت به نخبگان کشور به وجود آمده و مشکلاتی را هم برای برخی در پی داشته است. چرا این نگاه امنیتی نسبت به نخبگان وجود دارد و باید چه‌کاری برای آن انجام داد؟

حیات هر جامعه‌ای به نوع نگاهش به فرهیختگان و نخبگانش بستگی دارد ما اگر بتوانیم این قشر را مورد حمایت قرار دهیم و از فرار مغزها جلوگیری کنیم مسلم است که مهم‌ترین زمینه را برای فراهم آوردن رفاه و آسایش عمومی مهیا می‌کنیم. اقدامات اساسی که در هر کشور می‌شود، نتیجه تراوش ذهن نخبگان و فرهیختگان آن کشور است. این یک تکلیف مهم برای حاکمیت است که رصد و شناسایی کند چه عواملی موجب شده تا نخبگان تمایلی به حضور در کشور نداشته باشند و با کوچک‌ترین کدورت و ناراحتی از کشور خارج شوند.

*این نگاه امنیتی را تأیید می‌کنید؟ ازنظر شما تابه‌حال چقدر برای حفظ و جلب این قشر در کشور کارشده است؟

صرفاً موضوع امنیتی نیست، بلکه این موضوع می‌تواند ابعاد مختلفی داشته باشد؛ مانند رفاه، آرامش روانی، فراهم آوردن امکانات تحقیق و رسیدن به مطلوب علمی مدنظر آن‌ها و ... همه را باید با هم دید. متاسفانه نهادهای متنوع و متعددی در این زمینه داریم اما عملکردی را از آن‌ها نمی‌بینیم. باید همین موضوع هم آسیب‌شناسی شود که چرا علی‌رغم سازمان‌ها و تشکیلاتی که برای این موضوع وجود دارند اما کوچک‌ترین توفیقی برای حفظ نخبگان و استفاده از تراوش‌های فکری و علمی آن‌ها نداریم. این موضوع هم باید در کنار بحث مهاجرت نخبگان آسیب‌شناسی شود و با آن مقابله جدی شود. این نگاه امنیتی هم جزئی از آن است، بالاخره فردی که همه اراده خود را مصروف کشفیات علمی می‌کند و وقت خود را در کتابخانه و آزمایشگاه می‌گذراند، نیاز به امنیت روانی دارد تا خروجی کار علمی و تحقیقاتی هر چه که باشد حاکمیت به رسمیت بشناسد و ارج نهد. اما با برخوردهای تنگ‌نظرانه برای یک فرد نخبه در کشور شرایط مهیا نمی‌شود که بتواند آزادانه تحقیق کند و وارد عرصه‌های مختلف علمی شود و خروجی داشته باشد.

*در بحث برخوردهای امنیتی با نخبگان، مجلس براساس وظایف خود می‌تواند از وزیر اطلاعات سؤال بپرسد، اما با توجه به نهادهای موازی که وجود دارد، چقدر وزارت اطلاعات می‌تواند در رفع این موانع در موضوع تاثیرگذار باشد؟

بالاخره یکی از دستگاه‌هایی که در این امر دخیل هستند، وزارت اطلاعات و همچنین قوه قضاییه است. ما در حال حاضر درصدد فراهم آوردن یک طرح هستیم که امکان حضور ایرانیان خارج از کشور را به دور از هرگونه ذهنیتی که نظام ممکن است درباره آن‌ها داشته باشد فراهم کنیم. یعنی هر یک از ایرانیان مقیم خارج از کشور (که البته آمار دقیقی هم در خصوص آن در دست نیست اما رقمی بین 6 تا 7 میلیون نفر را تخمین می‌زنند) بتوانند درصورتی‌که خواستند بدون هیچ مانعی و مصون از هرگونه تعرضی وارد کشور شوند. درهرحال یکی از نهادهایی که به‌نوعی با این مسئله درگیر هستند، وزارت اطلاعات است. البته نهادهای دیگری هم هستند و منحصر به وزارت اطلاعات نیست اما این شروعی بود که فکر کردیم مقداری از این دغدغه‌ای که بین نخبگان وجود دارد و احساس بیگانگی که با حاکمیت می‌کنند مرتفع کنیم.

*این طرح در حال حاضر در چه مرحله‌ای است؟

در حال جمع‌آوری امضا برای آن هستیم و به زودی این طرح تقدیم هیئت‌رئیسه می‌شود. این طرح عمومیت دارد و صرفاً به نخبگان نمی‌پردازد و همه ایرانیان خارج از کشور را شامل می‌شود اما می‌دانیم که بسیاری از نخبگان ما هم در بین همین جمع هستند.

*موضوع حضور ایرانیان خارج از کشور و تأمین شدن زمینه‌های حضور نخبگان خارج از کشور جزو وعده‌های انتخاباتی دولت اول آقای روحانی بود. با این حال این مسئله یا خیلی کم اتفاق افتاده و اگر هم آمده‌اند آن‌قدر درگیر مشکلات و برخی مسائل امنیتی شده‌اند که ترجیح داده‌اند بازگردند. باوجود این طرح چقدر می‌تواند جلوی این موضوعات را گرفت؟

بله این شعاری بود که آقای دکتر روحانی داد اما مانند بسیاری از شعارهایی که داده‌اند متاسفانه هیچ گام عملی برای آن تا به امروز برداشته نشده است. از هیچ جهتی وضعیت تغییر نکرده که بگوییم این وضعیت موجب تشویق نخبگان ایرانی به کشور می‌شود. فکر می‌کنم که این موضوع نیاز به تحقیق دقیق دستگاه‌های متولی دارد، چون این مطالبه باید تا الان انجام می‌شد و با یک مطالعه آماری دقیق باید ابعاد قضیه بررسی شود و گام‌های عملی برداشته شود، با شعار این مسئله حل نمی‌شود.

*نمونه‌های شکست‌خورده این موضوع وجود دارد و رسانه‌ای هم شده که افرادی به کشور بازگشته‌اند اما یا با مشکلات در عرصه‌های مختلف روبرو می‌شوند یا ازنظر امنیتی زیرفشار قرار می‌گیرند و برهمین اساس بار دیگر به خارج از کشور می‌روند. باوجود این نمونه‌ها فکر می‌کنید بتوان شرایطی را فراهم کرد که حداقل بدون دغدغه برچسب‌های امنیتی فعالیت کنند؟

اگر ایرانی‌های مقیم خارج از کشور به این نتیجه برسند که بدون دلیل تحت‌فشار قرار نمی‌گیرند و می‌توانند از حداقل‌هایی برخوردار باشند، حتماً استقبال می‌کنند و به کشور می‌آیند. به‌هرحال این یک شاخصه مهم و مطرح است که ژن ایرانی نسبت به وطن خود علاقه‌مند است. با بررسی که کرده‌ام و با افرادی که خارج از کشور بودند و به جهات مختلف توانستم با آن‌ها ارتباط برقرار کنم حتی یک مورد هم ندیدم که نسبت به ایران بی‌علاقه باشند.

*به‌هرحال حتی اگر وزارت اطلاعات به‌عنوان نهادی قابل نظارت از طرف دولت شرایط انجام این کار را مهیا کند، نهادهایی مانند اطلاعات سپاه هم هستند که مستقل و موازی با این وزارتخانه فعالیت می‌کنند.

حدود وظایف و اختیارات سپاه در قانون مشخص است و تصور می‌کنم که در همان حیطه باید وظایف انجام شود، همان‌طور که وظایف وزارت اطلاعات هم مشخص شده است. نهادهای ناظر و حاکمیتی باید نسبت به اعمال وظایف قانونی به‌وسیله هر یک از نهادهای حاکمیتی براساس قوانین و مقررات نظارت کامل داشته باشند تا هیچ نهادی از حیطه وظایف قانونی پا فراتر نگذارد همچنان که هیچ نهادی از انجام وظایف قانونی کوتاهی نکند. مرزهای وظایف سپاه و وزارت اطلاعات در قانون تفکیک‌شده و اگر دخالت‌هایی وجود دارد باید به سراغ نهادهای نظارتی و حاکمیتی برویم و از آن‌ها مطالبه کنیم که این تخطی‌ها و انحرافات از حوزه وظایف را جبران کند و نهادها را الزام کند تا در حیطه وظایف خود عمل کنند.