داوود هرمیداس باوند، تحلیلگر مسائل بین‌الملل، در گفت‌وگو با «اعتمادآنلاین»:
سیاست خارجی ایران دچار نوعی بلاتکلیفی شده است / به‌هم‌ریختگی اقتصادی، حمایت‌های ایران از کشورهایی چون سوریه و عراق را کم کرده است / انتخابات ایران برای آمریکا مهم است / اقدامات ایران در منطقه برای طرفین مذاکرات حساسیت‌برانگیز است
داوود هرمیداس باوند گفت: مشکل سیاست خارجی ایران این است که به یک خط مشی خاصی اصرار دارد و بر اساس تغییرات نظام بین‌الملل، در موضع‌گیری‌هایش تغییری به وجود نمی‌آورد. به همین دلیل ایران هم در رویارویی با کشورهای منطقه و هم در مواجهه با غرب دچار نوعی بلاتکلیفی شده است.
اعتمادآنلاین| وقتی قرار بود نتیجه انتخابات 2020 آمریکا رسماً اعلام شود، ایرانی‌ها اخبار رسیده از نتیجه رأی‌گیری در آمریکا را رصد می‌کردند و دلخوش به این بودند که با تک‌دوره‌ای شدن زمامداری دونالد ترامپ، کورسوی امیدی برای بهبود وضعیت اقتصادی‌شان خودنمایی کند. جو بایدن در جریان مبارزات انتخاباتی وعده مهمی چون بازگشت به برجام را داده و این امر کافی بود تا انتخاب رئیس دولت فدرال آمریکا، نزد ایرانی‌ها مهم و حیاتی جلوه کند. با این حال بعد از گذشت چند ماه از سکونت بایدن کاخ سفید، احتمال مذاکره و توافق بین ایران و آمریکا روزبه‌روز کمرنگ‌تر می‌شود تا مشخص شود تصمیم‌گیری آمریکا دست هر کسی که باشد، گره تنازع 40ساله به این سادگی‌ها بازشدنی نیست.
داوود هرمیداس باوند، تحلیلگر مسائل بین‌الملل، در گفت‌وگو با اعتمادآنلاین می‌گوید برخی از اقدامات منطقه‌ای و همچنین مانع‌تراشی‌هایی که در داخل کشور مشاهده می‌شود، احیای برجام و در نتیجه برچیده شدن تحدیدها را در هاله‌ای از ابهام فرو برده است، حال آنکه افکار عمومی شانس اندکی برای دیدن افق پیش رو از پس این فضای مه‌آلود دارند. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
***
*پیروزی جو بایدن در انتخابات 2020 آمریکا موجی از امید را در ایرانی‌ها برانگیخت. به نظر شما بعد از گذشت چند ماه شرایط همچنان در حالت رویارویی قرار دارد؟
بایدن در جریان مبارزه انتخاباتی با ترامپ به صراحت گفت تصمیم دارد کشورش را به برجام برگرداند و به همین دلیل امیدواری‌هایی در ایران و سایر طرفین توافق هسته‌ای ایجاد شد. البته ساختار سیاسی و تصمیم‌گیری ایالات متحده به گونه‌ای است که رئیس‌جمهور باید نظر مثبت کنگره را برای هر تصمیمی جلب کند و چون اکثریت نمایندگان آمریکا وابسته به حزب مغلوب جمهوری‌خواه هستند، انتظار عمومی برای تغییر فضای هسته‌ای از شکل تنازعی به حالت تفاهم برآورده نشد. در این میان، برخی از کشورهای عرب منطقه خاورمیانه هم بنا را بر همراهی با اسرائیل و انعقاد قراردادهای همکاری گذاشتند تا اوضاع همچنان پیچیده بماند؛ یعنی دیدارهایی که بین تصمیم‌گیران خاورمیانه با سران اسرائیل صورت گرفت، نشان داد ایران برای حل مناقشه هسته‌ای راهی پرپیچ‌وخم را پیش روی خود می‌بیند.
گروهی در درون سیستم مدیریتی ایران هرگونه همنشینی با آمریکا را تابو می‌دانند
*البته عده‌ای در ایران که اتفاقاً تاثیرگذار هم هستند، اصرار بر مخالفت سرسختانه با هرگونه مذاکره‌ای با کاخ سفید دارند.
گروهی در درون سیستم مدیریتی ایران هرگونه همنشینی با آمریکا را تابو می‌دانند و به هیچ وجه هم حاضر نیستند از موضع خود عقب‌نشینی کنند. این نظر منفی درباره مذاکره با نظام بین‌الملل در شرایطی وجود دارد که پس از امضای دونالد ترامپ مبنی بر خروج آمریکا از برجام، تحریم‌ها علیه ایران شدت گرفت و وضعیت برای ایرانی‌ها غیرقابل تحمل شد؛ یعنی وضعیت مردم ایران به حدی دشوار است که مذاکره بیش از هر مقطع دیگری ضروری به نظر می‌رسد. با این حال همان‌طور که گفته شد، برخی از اقدامات منطقه‌ای و همچنین مانع‌تراشی‌هایی که در داخل کشور مشاهده می‌شود احیای برجام و در نتیجه برچیده شدن تهدیدها را در هاله‌ای از ابهام برده است، حال آنکه افکار عمومی شانس اندکی برای دیدن افق پیش رو از پس این فضای مه‌آلود دارد.
انتخابات ایران برای آمریکا مهم است
*در چنین موقعیتی انتخابات ریاست‌جمهوری ایران برای آمریکا و سایر طرفین توافق هسته‌ای مهم است؟ به هر حال گویا نوبت به دولتداری اصولگرایان در دوره سیزدهم ریاست جمهوری رسیده است.
معلوم است که انتخابات ایران برای آمریکا مهم است. آمریکا می‌داند اتفاق مثبتی که در سال 2015 رخ داد، نتیجه اختیارداری معتدلان در ایران بود پس بایدن و اطرافیانش اگر واقعاً تصمیم به باز کردن گره هسته‌ای دارند، باید سعی‌شان را برای ایجاد فضای تعاملی با دولت فعلی ایران به کار گیرند. در واقع اگر جناحی که تحت هر شرایطی مقید به تقابل با آمریکا- و اساساً در هر شرایطی- غرب است در ایران روی کار بیاید، کار به مراتب دشوار و شاید هم بعید خواهد شد. از سویی نمی‌توانیم نسبت به این مساله هم بی‌تفاوت باشیم که اقدامات ایران در منطقه برای طرفین مذاکرات حساسیت‌برانگیز است هرچند به‌هم‌ریختگی اقتصادی موجب شده حمایت‌های ایران از کشورهایی چون سوریه و عراق به کمترین میزان ممکن برسد. البته سیستم مدیریتی ایران همچنان معتقد به حضور پیرامونی در منطقه است که همین امر هم گره هسته‌ای را کورتر می‌کند.
همسایه‌های عرب ایران مثل همیشه فقط به منافع خود فکر می‌کنند
*همسایه‌های ایران چقدر می‌توانند در راستای کم کردن فاصله ایران با آمریکا و غرب موثر واقع شوند؟
فعلاً که همسایه‌های عرب ما با اسرائیل کنار آمده و بعضاً در این کشور اقدام به تاسیس سفارتخانه هم کرده‌اند تا معلوم شود که آنها مثل همیشه فقط به منافع خود فکر می‌کنند و بدشان نمی‌آید ایران همچنان درگیر گرفتارهایی باشد که ناشی از نوع نگاهی است که به آمریکا دارند. این روزها حتی ترکیه با تغییر نسبی موضع در قبال ایران رفتار کج دار مریزی دارد. تکلیف روسیه و چین هم برای همه روشن است؛ یعنی هم روس‌ها و هم شریک شرقی ایران ترجیحی جز مقاصد خودشان ندارند تا مردم ایران بدانند قرار نیست مشکلات‌شان به این زودی حل شود.
دیپلماسی را باید بر اساس شرایط موجود و واقعیت‌های پیرامونی مدیریت کرد
*ایران مصمم است تا قدم اول تفاهم را آمریکا بردارد. این نوع مطالبه‌گری را چطور تحلیل می‌کنید؟
ایران باید بداند دیپلماسی را باید بر اساس شرایط موجود و واقعیت‌های پیرامونی مدیریت کرد. مخالفان برجام نظرشان این است که آمریکا زیر میز توافق هسته‌ای زده است و برای هرگونه همنشینی درباره احیای برجام باید قدم اول را آمریکایی‌ها بردارند.
علی‌القاعده آمریکا باید گام اول را برای رسیدن به نظر مشترک بردارد
*ایران برای گذر از موانع اقتصادی، شرایط فعلی را چطور باید مدیریت کند؟
برقراری مناسبات با چین و روسیه در این برهه حساس و پرهزینه، نویددهنده نیست آن هم در حالی که حضور در کشورهایی چون سوریه و لبنان هم کمرنگ شده است. علاوه بر اینها بایدن هم تحت فشار کنگره قرار دارد و به همین دلیل در عمل به وعده‌هایش ناکام مانده و برای هرگونه مذاکره‌ای شروط زیادی پیش روی دستگاه دیپلماسی کشور ما گذاشته است؛ یعنی هر 2 طرف خواستار برداشتن اولین قدم برای مذاکره هستند. البته چون برهم خوردن برجام با تصمیم آمریکا بود و این کشور ایران را به طور یک‌طرفه از هر نوع همکاری با بخش زیادی از اقتصاد دنیا منع کرده است، علی‌القاعده آمریکا باید گام اول را برای رسیدن به نظر مشترک بردارد.
ایالات متحده موقعیت فعلی چین را تهدیدی جدی برای منافع خود در نظام بین‌الملل می‌داند
*از بحث ایران و آمریکا بگذریم. به نظر شما آیا چین از آمریکای پساترامپ استقبال می‌کند؟
چین به دلیل پیشرفت‌هایی که در این مدت به دست آورده اعتماد به نفس بسیار بالایی پیدا کرده که همین موجب نگرانی دولت آمریکا شده است. چراکه ایالات متحده موقعیت فعلی این کشور را تهدیدی جدی برای منافع خودش در نظام بین‌الملل می‌داند و در همین راستا بایدن حتماً برنامه‌هایی برای جلوگیری از پیشروی این کشور صاحب اقتصاد آسیایی در نظر خواهد گرفت؛ اما چین تعاملات قابل توجهی با کشورهایی چون ایران و هند دارند تا آمریکا واقعاً نگران موقعیت خود در اقتصاد جهانی باشد. البته به نظر من بایدن به دلیل مشکلات عدیده‌ای که در داخل دارد و بعد از مستقر شدن در کاخ سفید فهمید که در قالب نفر اول دولت فدرال آزادی چندانی ندارد و کنگره را مانعی برای برنامه‌هایش یافت، فعلاً تمرکزش را روی سیاست داخلی گذاشته است. با این حال نظام سیاسی و مدیریتی آمریکا حتماً نقشه‌هایی برای کمرنگ کردن چین در مناسبات اقتصادی خواهد داشت.
نگاه آمریکا به موجودیت اسرائیل نگاهی سنتی و مبتنی بر حمایت همه‌جانبه است
*رابطه آمریکای بایدن با اسرائیل چه نوع رابطه‌ای خواهد بود؟
نگاه ایالات متحده به موجودیت اسرائیل نگاهی سنتی و مبتنی بر حمایت همه‌جانبه است. جو بایدن هم مثل تمام ساکنان پیشین کاخ سفید مجبور به جانبداری از موجودیت و مصالح اسرائیل است، بنابراین تعدیل آنچنانی‌ای در رابطه آمریکا و اسرائیل مشاهده نخواهد شد پس این 2 کشور همچنان در کسوت متحدانی اصلی، در نظام بین‌الملل برنامه‌ها و اهداف مشترکی را پیگیری خواهند کرد.
عربستان و آمریکا سیاستی همسو در قبال مناسبات خاورمیانه دارند
*انتشار گزارش قتل خاشقچی و متهم کردن بن سلمان به ایفای نقش مستقیم در قتل این روزنامه‌نگار می‌تواند نشانه مخدوش شدن فضای بین آمریکا و عربستان قلمداد شود؟
مشخصاً دولت سعودی همیشه و در هر شرایطی به نزدیکی با آمریکا تمایل زیادی دارد و از آنجا هم که این کشور مهم خاورمیانه نگاهی نسبتاً تعاملی به اسرائیل دارد، ترجیح می‌دهد به ایالات متحده نزدیک شود تا از این طریق به ایده‌های منطقی خود دست پیدا کند. از طرفی عربستان و آمریکا سیاستی همسو در قبال مناسبات خاورمیانه دارند. همچنین نزدیکی برخی از کشورهای عربی منطقه با اسرائیل آمریکا را مجاب می‌کند که نقش پررنگ‌تری نسبت به گذشته در خاورمیانه داشته باشد.
سیاست‌گذاری ایران در منطقه پویایی ندارد
*تعامل خاورمیانه با اسرائیل برای ایران تهدیدآمیز خواهد بود؟
ایران متاسفانه در منطقه سیاست‌گذاری پویایی ندارد و حتی نمی‌تواند از فرصت‌های پدیدآمده هم بهره لازم را ببرد. این شرایط مخصوصاً زمانی که برجام دیگر برجام سابق نیست، نگران‌کننده است. مشکل سیاست خارجی ایران این است که به یک خط مشی خاصی اصرار دارد و بر اساس تغییرات نظام بین‌الملل، در موضع‌گیری‌هایش تغییری به وجود نمی‌آورد. به همین دلیل ایران هم در رویارویی با کشورهای منطقه و هم در مواجهه با غرب دچار نوعی بلاتکلیفی شده است.
در دنیای سیاست نه دوست دائمی و نه دشمن دائمی داریم. پس سران کشور و دست‌اندرکاران دستگاه خارجی در مواجهه با هر پدیده‌ای که در دیپلماسی جهان مشاهده می‌شود، باید واقع‌بینی را در تصمیم‌گیری و حتی اظهارنظرهایشان لحاظ کنند. به هر حال کشور ما در چند سال گذشته مردمش را در شرایطی گرفتار می‌بیند، از این رو کوچک‌ترین اهمال یا خطایی ضرررسان و نابخشودنی است.
دیدگاه تان را بنویسید