اولویت‌های سفر شمخانی به عراق چیست؟

مهدی بیک‌اوغلی- روزنامه اعتماد در گفت‌وگو با احسان هوشمند، تحلیلگر مسائل سیاسی به بررسی تبعات داخلی سفرهای علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی به کشورهای همسایه و همچنین مناسبات ایران و همسایگانش پرداخته است. به اعتقاد هوشمند، ایران در دور جدید برنامه‌ریزی‌های راهبردی‌اش، نباید روابط قدیمی‌اش با اقلیم کردستان را فراموش کند. هوشمند در این گفت‌وگو که به بهانه سالگرد حمله شیمیایی رژیم بعثی عراق به حلبچه برنامه‌ریزی شده، ابعاد مختلف تغییر در نظام تصمیم‌سازی‌های کشور را بررسی می‌کند.

گزیده‌ای از این مصاحبه در ادامه می‌آید:

 

• شناسایی و معرفی افراد و جریاناتی که به سفارت عربستان حمله کردند، هزینه‌هایی که بر اثر حمله به سفارت عربستان در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد متوجه کشور شد، چرایی عدم برخورد قضایی با افراد حمله‌کننده به سفارت و...از جمله موضوعاتی هستند که باید بررسی شوند. این افراد و جریانات باید بدانند که هزینه‌هایی که آنها به کشور و مردم تحمیل کردند، کل کشور را درگیر کرده است. بنابراین نباید از این رفتارهای افراطی به سادگی عبور کرد.
• شاید این نوع پرونده‌های راهبردی به دلیل ماهیت تخصصی و ویژه‌ای که دارند، نیازمند تجربه و کارآمدی بیشتری باشند. چنین توانی در شورای عالی امنیت ملی کشور وجود دارد و شاید در سایر نهادها در این سطح وجود نداشته باشد. کما اینکه این رویکرد قبلا هم سابقه دارد؛ پیش از این پرونده هسته‌ای ایران در دولت سید محمد خاتمی در اختیار حسن روحانی و در دولت نخست احمدی‌نژاد در اختیار علی لاریجانی، دبیران شورای عالی امنیت ملی وقت بودند.
• جالب اینجاست که طی ماه‌های اخیر هجمه گسترده‌ای از سوی جریانات تندروی کشور علیه شمخانی صورت گرفت. شاید برخی می‌دانستند قرار است چنین پرونده‌های مهمی در اختیار شورای عالی امنیت ملی کشور قرار بگیرد که چنین هجمه‌ای را علیه شمخانی ایجاد کردند.
• شاید هم این طیف‌های افراطی، علاقه‌ای به بهبود روابط ایران با عربستان نداشتند، احتمالا هم پای منافعی در این میان، مطرح بوده است.
• در جریان سفر شمخانی به عراق چند موضوع باید مورد توجه قرار بگیرد. نخست، پیگیری تثبیت و رسمیت یافتن دوباره قرارداد 1975 میان ایران و عراق است. همان قراردادی که صدام آن را پاره کرد و به بهانه آن به ایران حمله کرد. هر چند طی سال‌های اخیر، روابط ایران و عراق رو به جلو بوده، اما هنوز دولت عراق این قرارداد را به رسمیت نشناخته است. شمخانی و هیات همراهش باید تلاش کنند، این ضرورت را به طرف عراق یادآوری کنند.
• بحث استراتژیک دوم بین ایران و عراق، بحث خط راه‌آهن شلمچه به بصره است. ایران بیش از 10سال است که منتظر است تا خط ریلی ایران از شلمچه به بصره وصل و از این طریق به خاک عراق و بعد به خاک سوریه متصل شود. این خط حدود 30کیلومتر است و ایران حتی حاضر است با هزینه‌های خودش این خط را احداث کند. اما طرف عراقی به‌‌رغم همه تاکیدات قبلی تا به امروز از اجرای این خط استنکاف کرده است.
• علی شمخانی باید تکلیف این خط مهم را روشن کند تا ایران از این طریق به خاک عراق و سوریه متصل شود. مسیرهای جایگزینی هم (مسیر اربیل، بخش‌های مرکزی و...) وجود دارند که ایران می‌تواند آنها را مطرح کند. 
• سومین موضوع مهم در سفر شمخانی به عراق، موضوع اقلیم کردستان است؛ ایران در طول 5الی 6دهه گذشته با مردم شمال عراق روابط راهبردی عمیقی داشته است. هر زمان که به مردم کرد فشار وارد می‌شد، دولت ایران از مردم کرد و گروه‌های سیاسی مردمی حمایت می‌کرد. ایران با این دو جریان، یعنی اتحادیه میهنی و هم حزب دموکرات کردستان عراق روابط نزدیکی داشته است. به خصوص ارتباط با حزب دموکرات کردستان که جدا از سرکوب نیروهای تجزیه‌طلب از روزهای ابتدایی جنگ در کنار ایران با صدام جنگیدند. در میانه‌های جنگ هم روانشاد جلال طالبانی همراه شد و سلسله عملیات‌های فتح و نصر هم با کمک آنها صورت گرفت. نهایتا هم با فروپاشی دولت صدام، ایران توانست به آنها کمک کند تا منطقه کردستان عراق را شکل دهند.
• تاکیدم روی نام ادریس بارزانی است، چون امروز نچیروان ادریس بارزانی رییس اقلیم کردستان است. مسعود بارزانی رهبر حزب دموکرات و فرزند ایشان مسعود بارزانی نخست وزیر این منطقه است. 
• ایران معتقد است، گروه‌های مسلح تجزیه‌طلب در اقلیم کردستان مستقر هستند، بنابراین برخورد با آنها را حق خود می‌داند. طرف اقلیم هم نسبت به بمباران منطقه گلایه‌هایی دارد، ضمن اینکه در موضوع اعلام استقلال آنها هم بین ایران و اقلیم اختلاف‌نظرهایی شکل گرفت.
• امروز که کشور به دنبال متعادل ساختن روابط منطقه‌ای خود است، بهبود روابط با اقلیم کردستان عراق نباید فراموش شود. ایران می‌تواند مسائل و مشکلات فیمابین را حل کرده و آینده‌ای را بر مبنای حسن همجواری و رشد تجاری تنظیم کند. امیدوارم در جریان سفر شمخانی به عراق این موضوعات هم مورد توجه قرار بگیرد.